Rusiye işğal etken Qırım bütün dünyanen beraber COVID-19 koronavirus yuqunçı pandemiyasınıñ zayıflamasını bekley. Berilgen malümat güzel haberlernen quvandırmay: dünyada hastalanğanlarnıñ sayısı kün-künden arta.
Karantin şaraitlerinde insan angi telükege oğraması mümkün, emotsional sağlıq nasıl qorunacaq ve maneviy al ve immunitet arasında bağ barmı – Qırım.Aqiqat Radiosınıñ intervyüsında içtimaiy psiholog, «Novoye vremâ» jurnalisti Olga Duhniç tarif etti.
– Er vaqıt yañı haberler kele: hasta sayısı, vefat sayısı… Böyle haberler olğanda emotsional muvazeneti nasıl saqlanmalı?
Er bir sağlam insan belli bir müddet devamında telâşlanacaqOlga Duhniç
– İlk evelâ şunı añlamaq kerek ki, menfiy aqibetleri olacaq beklenmegen bir vaziyetke ruhiye alışacaq. Uyğunlaşuv – bir kereklik esnas degil. Bir şey bilgende, bu fikirge birden alışmayıq. Meselâ, evge keldik, televizor baqtıq ya da saytta oqudıq, koronavirus peyda olğanını ögrendik ve ayttıq: «Koronavirus yaramay bir şey. Endi bilem, raatım». Ruhiye böyle çalışmay. Er bir sağlam insan belli bir müddet devamında telâşlanacaq, emin olmaycaq, bir şey añlap olamaycaq. Normal bir şey. Böyle vaziyetlerde başqaca tüşünmemiz mümkün degil. İnsannıñ ruhiyesi pek uyğundır. Bir qaç kün keçer, bu fikirge alışırmız.
– Bunı nasıl doğru yapmalımız?
– Telâşnı yeñmege yardım etken ilk şey – malümat almaqtır. Telâşlanğanda bir malümat saibi olğanımıznı er vaqıt is etmeymiz. Bir şeyni tez yapmağa, çapmağa, bir şekilde areket etmege isteymiz. Bu çoqtan berli içimizde bar: insan areket etip cevap bermege alıştı. Amma iç olmağanda bir saniyege tınçlanmasaq, ne yapacağımıznı añlamasaq, pek çoq qıymıldaycaqmız. Qorqu, telâş, duyğu, qasevet normal bir şey olğanını qabul etmelimiz.
Er bir insannıñ yahşı malümat menbasını saylaması pek müimdirOlga Duhniç
Ekinciden, olıp keçkenler aqqında malümatnı nasıl alacağımıznı añlamalımız. Er bir insannıñ yahşı malümat menbasını saylaması pek müimdir. Bu belli olmağan linkler yollanılğan Viberdeki «qomşu gruppası» ve Viberdeki «mektep sınıfı» ya da «bala bağçasındaki ana-babalar gruppası» olmamalı. Bu malümat menbaları doğru degil. Teşkerilgen saytlarnı baqıñız: malümat agentlikleri, haber agentlikleri, yahşı tefsirleri olğan cemaat-siyasiy saytları. Ukrainanıñ baş sanitar ekimi er kün matbuat brifingini keçire. Ukrainadaki vaziyetni raat ve uyğun bir şekilde añlata. Rusiyede de aynısı bardır.
Algoritm belli olmalı: «Özüni yaramay is etsem, ne yapa bilem?». Koronavirus yuqunçınıñ alâmetlerini bilip, plan tizmeli. İnsan oğrağan vaziyetke köre plan yapmalı. Angi telefonlar vastasınen bağlanacaq, özüniñ ve yaqınlarınıñ angi alâmetlerine diqqat ayıracaq, koronavirusnen hastalansam, meni nasıl berecekler. Böyle malümatnı qıdırmaq müim ola.
Üçünciden, profilaktika degen şey. Dünya memleketleriniñ çoqusı ihtiyac olmağanda evden çıqmamağa tevsiye ete. Evde olsañız, telükesizliktesiñiz. Bu şeylerden özüni tınçlandırıp başlamaq kerek. Bular uyğunlaşmağa yardım ete. Beklenmegen bir vaziyette özüñiz ve qorantañıznen bağlı neni kontrol etmege çareñiz bar, angilerini ise kontrol etip olamağanıñıznı añlamaq müimdir. Dünyadaki pandemiya toqtatıluvını kontrol etmege çareñiz barmı? Yoq. Özüni izolâtsiya etseñiz, qararnıñ bir parçası ola bilesiñiz. Ana-babañız, qartlarıñıznı tüşünip, azıq, ilâc almağa yardım ete bilesiñiz. Yani bütün konstruktiv areketler telâşnı eksilte. Ruhiyeñiz dünyada olğanlarğa uyğunlaşqance neler kontroliñiz altında, neler olmağanını ayırmaq pek müim.
– Psihologik keyf ve immunitet arasında bağ barmı?
Uzviyet ruhiyeniñ büyük qasevetlerine cevap bere, hastalandıq dep tüşüne bilemizOlga Duhniç
– Ruhiye, ne yazıq ki, ya da kene yahşı, uzviyetimizniñ işine tesir ete bile. Pek çoq tüşüngen insan belli alâmetlerni is etip başlar. Meselâ, psihologik edebiyatta yalan hamilelik kibi bir şey bar. Qadın ağır ayaqlı olğanını tüşünse, bunı pek istese, qarnı ösip başlay. Bu hucur bir şey, amma fiziologik faaliyetniñ psihologik determinatsiyası dep adlandırıla. Qadın yüklü olmasa da, ağır ayaqlı kibi körüne. Uzviyet ruhiyeniñ büyük qasevetlerine cevap bere, hastalandıq dep tüşüne bilemiz. Bu isbatlanğan şeyler. Şunıñ içün telâşlanıp, alâmetlerni tapmaq, buña inanmaq – yaramay bir şey, kimsege tevsiye etmeyim.
Daa evel 2019-nCoV olaraq belli SARS-CoV-2 koronavirusı Qıtayda keçken yılnıñ soñunda qayd etildi.
O, COVID-19 hastalığınıñ sebebi oldı. Hastalıq yengil keçe bile, bazı insanlarda suvuqlanuv ve gripp alâmetleri, yüksek sıcaq ve öksürüv körüne bile. Bu ölüm sebebi ola bilgen pnevmoniyağa keçmesi mümkün. Hastalarnıñ ekseriyeti tüzele; çoqusı allarda immunitet sisteması zayıf olğan insanlar, hususan qartlar vefat ete.
2020 senesi martnıñ 11-nde Dünya sağlıq teşkilâtı yañı koronavirus sebebinden başlağan hastalıq qırğınlığını pandemiya olaraq tanıdı.
– Alğan malümatnı ayırmaq kerekmi?
– Er bir insannıñ öz, şahsiy, malümat ihtiyacı bardır. Unutmamaq kerek ki, bu malümatnı ayırmaq kerek. 24/7 rejiminde informatsion alanda olsañız, sıñırlarnı coyarsıñız: inanğan malümatıñız ve aqlıñız yeriñizde olsañız, şübheñizni doğuracaq malümatnı ayırıp olamazsıñız. Aqşam üstü malümat haritasını baqmaq mümkün, aqşam üstü baş sanitar ekiminiñ aytqanlarını baqmaq mümkün, prezident sıfatı tınçlandırsa, onı diñlemek mümkün. Amma jurnalist olmasañız ve toqtamayıp malümat alsañız, «nişanıñız bozula bile».
(Metinni Artem Laptiyev azırladı)
Katerina Nekreçaya, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ prodüseri, alıp barıcı ve mahsus leyhalarnıñ müellifi
