Köteklegenleri içün afu soradılar: Qırımda şeriat mahkemesi ve yañlışları

İşğal etilgen Aqmescitniñ Borçoqraq (Fontanı) mikrorayonındaki camide iyünniñ 10-nda şeriat qanunlarına köre mahkeme olıp keçti. Bu aqta oturışuv videolarını içtimaiy ağlarda derc etken Crimean Tatars resursı haber etti. İyünniñ 5-nde Koreiz qasabasında Yalta Rusiye memuriyetiniñ yolbaşçı muavini Dilâver Seydametovnıñ köteklenüvi baqıldı.

TASS Rusiye haber agentliginiñ malümatına köre, çeçen nomeralı maşinanen ketken gençler Seydametovnıñ başına madeniy bir şeynen urdı. Memur balalar oynağan mesken kvartalda agressiv ketkenleri içün olarnı tenbiledi. Adise yerine Rusiye politsiyası ve Rusiye gvardiyasınıñ bölükleri çağırıldı, zarar körgen kişi ise hastahanege muracaat etmege mecbur oldı, faqat ariza yazmaqtan vazgeçti. Rusiye uquq qoruyıcı organları adiseni izaatlamadı. Şeriat mahkemesi nedir ve bu vaziyette ne içün yapıldı, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

Şeriat mahkemeleri – musulmanlarnıñ din qanunları ve ahlâqqa esaslanğan ve davalarnı çezmek içün yapılğan ananeviy mahkemedir. Bir çoq memlekette olar qurulış ola, faqat Qırımnı işğal etken Rusiyede böyle bir şey yoq. Bundan ğayrı, şeriat mahkemesiniñ teşkil etilüvi Yaltadaki «Hizb ut-Tahrir davasında» baqılğan edi.

Aqmescitte şeriat mahkemesini körgen Midatnıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, qırımtatarlar ve çeçenler arasında dava baqılmasına eki taraftan da yüzlernen kişi keldi.

– Borçoqraq camisinde baqıldı, qadı Qırım müftiliginden Ridvan Maksudov oldı. Çoq insan keldi, bir qaç yüz – esasen Çeçenistan Cumhuriyetinden kelgenler (qomşu Rusiye – QA), qırımtatarlar olardan bayağı az edi. Ne yazıq ki, qırımtatarlar arasında haber yayılmadı, ve tek küçük bir qısmı olarnıñ tarafını mahkemede temsil etti. Mahkeme saat birde başlandı, amma kötekni başlatqanlar kelmedi, esnas toqtatıldı, ve kelmeleri bir buçuq-eki saat beklendi. Añlağanıma köre, Çeçenistandan kelgenler, çünki adiseden soñ olarnı Qırımdan çıqarğanlar. Mahkeme başta qabaatlav tarafını diñledi – Dilâver Seydametovnı, soñra çeçen tarafına söz berildi. Olarnıñ bildirgenine köre, Dilâver genç çeçenlerni söggeni içün kötek çıqtı.

Midatnıñ aytqanına köre, mahkemede böyle aytıldı: eki maşina biri-biri artından kele edi, birincisinde Dilâver Seydametov kete edi, ekincisinde – genç çeçen, onıñ aytqanına köre, aqsaqallarını alıp kete edi.

– Bu çeçen özüne qarşı küfür sözler eşitkenini ayttı, aqsaqallarnı qaldırıp qayttı, Dilâverni lafqa çekti. Bundan soñ bu gençniñ işinden qaytqan bir gruppa çeçenler anda toqtadı, ve qavğa başlandı. Üç qırımtatarı bar edi, altı çeçek, ve olar armaturanı qullandı. Dilâverni urğanlar, soñra da politsiyanı çağırıp ketkenler. Qırımtatarlar video berdi. Davanı itibarlı insanlar baqtı, em qırımtatarlar tarafından, em de Çeçenistan Cumhuriyetinden mahsus kelgenler – bilgenimiz kibi, olarnı Ramzan Kadırov şahsen yolladı. Şeriat mahkemesinden soñ Çeçenistan vekillerinden biri Qırımda işten boşatıldı – neticede zıddiyet qabaatı oña yüklendi. Ramzan Kadırovnıñ emrinen temsilcisiniñ bu mahkemede iştirak etkenini şeriat mahkemesiniñ qaydı isbatlay. Video pek yahşı degil, amma, resmiy menbalarğa köre, bu vazifede İsa Haçukayev buluna. Qırım.Aqiqat jurnalistleri izaat almaq içün onıñnen bağlanmağa tırıştı, lâkin neticesi olmadı.

Şeriat mahkemesine barğan Midatnıñ aytqanına köre, Qırımnıñ yañı tarihında bu mahkeme ilk olmadı.

– Neticede qadı qarar çıqardı, qavğada çeçen tarafı qabaatlı oldı, çünki qırımtatar tarafınıñ eki şaatı Dilâver Seydametovnıñ küfür etkenini red etti. Çeçenler tarafından şaatlar sögünç sözler aytılğanını isbatlap olamadı, şunıñ içün qavğa çıqarğan gençler yalan aytqanında qabaatlandı. Asılında bu şeriat mahkemesi unikal olmadı – amma bizde yüzlernen kişi olğan esnaslar olmağan edi. Qırımda böyle mahkemeler ara-sıra ola: bir buçuq-eki ay evelsi çeçenler ve qırımtatarlar arasında bu camide davalar endi baqılğan edi.

Qadı Ridvan Maksudov – Rusiye kontrolindeki Qırım ve Aqyar musulmanları diniy idaresiniñ din cemiyetleri faaliyetiniñ koordinatsiya bölüginiñ mütehassısı. O, «Millet» Rusiye telekanalına intervyü berip, Qırımda şeriat makemeleri çoqtan keçirile, dep bildirdi, amma sebepleri o qadar emiyetli olmay:

«Olar, belki, yigirmi yıldan berli yapıla, atta daa ziyade ola bile. Belki, o qadar tarqalmağan edi – tek qoranta uquqı, ticaret munasebetleri çerçivesinde ola edi. Amma insanlarnıñ din añlayışı kün-künden arta. Mında sıcaq qanlı gençler, duyğuları bar, em de qavğağa yol açqan şeytan – neticede insanlar kötekleşti. Amma em şaatlarnıñ aytqanına köre, em adise yeriniñ videosına köre, qırımtatarlar kötekni başlatmadı, qavğanı bitirmege tırıştılar, toqtatmağa tırıştılar. Bunı yapamadılar, olacağı oldı. Qabaatlılar diñlep añladılar, afu soradılar, zarar körgenler ise afu etti, quçaqlaştılar ve qardaş olıp qaldılar».

Dilâver Seydametov «Milletke» bergen intervyüsında onı köteklegenlerden tek cemaat ögünde ondan afu soramalarını istegenini ayttı, bu talabı yerine ketirildi. Kyivdeki Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ musulmanları diniy idaresiniñ müftisi Ayder Rustemov bu vaziyette böyle bir mahkeme keçirmek maqsadqa uyğun olğanından şübhelengenini bildirdi.

– Birinci tüzlem – islâm. Şeriat mahkemeleri – musulmannıñ vazifesidir, bu Quranda aytıla. Böyle mahkemeler, meselâ, Büyük Britaniyada akemlik mahkemeleri esasında ola. Maqsadına baqsaq, er bir şeriat mahkemesi adaletni tiklemeli. Qırımda böyle mahkeme oldı, amma maqsadı ne? Onı ne içün bu vaziyette keçirgenler? Elimizdeki malümatqa köre, çeçenler Qırım şeerlerinde işni çekip ala, qırımtatarlarğa basqı yapa. Bu adiseler boyunca mahkemeler qayda? Mında bu adise piar içün qullanılğandır: baqıñız, Qırımda er şey güzel dep kösterecek olalar. Mence, şerait mahkemeleri ilk evelâ Qırım musulmanları diniy idaresiniñ yolbaşçısı ve muavinlerine qarşı yapılmalı, çünki olar işğalcilernen iş tuta.

Qayd etmeli ki, 2014 senesinden soñ Qırım musulmanlarınıñ eki diniy idaresi bar: bir danesi yarımadada Rusiye qanunlarına köre çalışa, ekincisi Kyivde yerleşe ve Qırımnı Rusiye tarafından işğal etilgen topraq dep sayıp, Ukraina qanunlarına köre çalışa.

Qırımtatar faali Nariman Celâl Koreizde yüz bergen adiseni Rusiye uquq qoruyıcı organları ne içün tahqiq etmegenini soray.

– Musulmanlar qadınıñ bir davanı din normalarına köre al etmesini istese, men buña qol tutar edim. Qırımda ara-sıra qoranta qavğalarında ve diger sebeplerden şeriat mahkemeleri olğanını bilem. Mesele bu degil: çeçen halqınıñ vekilleri ve qırımtatarlar arasında ilk qavğa olmay. Muntazam sürette qavğalar ola – olar em işnen, em insanlar arasındaki munasebetlernen bağlı. Lâkin Rusiye devleti buña ne içün bir şey demey añlaşılmay, Çeçenistan cumhuriyetiniñ yolbaşçısı Ramzan Kadırov ondan ayrette qala ve bunı açıq-açıq ayta. Qırımda Rusiyege hızmet etken qırımtatarlar da öyle: Dilâver Seydametov ne içün resmiy mahkemelerge muracaat etmey? Politsiya olıp keçken cinayetnen bağlı tahqiqatnı ne içün başlatmay?

Nariman Celâl, 2010 senesi bir islâm teşkilâtı Sankt-Peterburgda şeriat mahkemesini keçirmege tırışıp, mahkeme tek resmiy mahkemede ola bile dep israr etken Rusiye prokuraturasınıñ qarşılığını kördi, dep qayd ete.

– Yani Rusiyede bu davalı meseleleri, ve diniy idarelerdeki qadılar tek kiçik davalarnı baqa, kötek kibi ciddiy meselelerni baqmay. Demek ki, Qırımdaki şeriat mahkemesinen bağlı bir çoq sual bar. Mence, Dilâver Seydametovdan böyle yapmasını istep, politsiyağa muracaat etmemesini ayttılar – çeşit video ve levhalarğa baqılsa, bu istek Çeçenistandan keldi. Temelinde ne bar ögrenmek kerek ve hulâsa çıqarmaqta muqayt olmaq kerek.

Nariman Celâlnıñ tahmin etkenine köre, bu vaziyette şeriat mahkemesi kötek çıqarğanlarnıñ cinaiy mesüliyetke çekilmemesi içün bir usul oldı, çünki onıñ neticesi tek afu oldı, daa ciddiy bir ceza yoq. Bunı añlamaq içün Qırım.Aqiqat jurnalistleri Dilâver Seydametovğa izaat bermesi içün muracaat etti, amma cevabını alamadı.

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.