Azerbaycan, Beyazrusiye ve esas Ukraina aq qorçalayıcıları işğal etilgen Qırımnı nasıl etip ziyaret etti? Nasıl problemler qayd etildi? Yarımadağa kirmek içün resmiy izin almaq qolaymı? Aq qorçalayıcılarnıñ maqsadı ne?
Bu ve diger suallerniñ cevaplarını Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Boris Zvoskov Beyazrusiye insan aqları eviniñ vekilleri Tatyana Revâko ve Oleg Matskeviç bere.
– Qırımnı resmiy şekilde nasıl ziyaret ettiñiz?
Revâko: Ukraina akimiyetinden izin aldıq, yani Qırımnıñ şimdiki akimiyetinden ayrı izin istemedik. Anda olğanımıznı gizlememek bizim içün müim edi, işğal altındaki topraqnı ziyaret etmek içün alğan ukrain izni ile memuriy sıñırdan keçkende bizden böyle bir vesiqamız barmı ve ne maqsadnen ketkenimizni, elbette, (Rusiye sıñırcıları – QA) soradılar. Men aq qorçalayıcı tedqiqat keçirip, insan aqları vaziyetini ögrenecekmiz dedim. Biznen çalışqan hadim zenaatdaşını çağırdı, o, biraz şaşmaladı: «Jurnalistlermi yoqmı?» Bizni vagonçıqqa alıp kettiler, vesiqalarımıznı aldılar, kirsetmeyceklerini bekledik. Soñra tecribeli insanlardan FSB odaları olğanını bildik. Çıqtıq, vesiqalarımız qaytarıldı ve keçmege ruhset berildi. Tünevin qaytqanda işimiz aqqında soramadılar, biz de qoşma malümat bermedik.
– Bir maniağa rastkeldiñizmi, taqip ya da buña oşağan bir şey kördiñizmi?
Bizge sabadan aqşamğa qadar qavede musafirlerniñ subetlerini diñlegen adamnı kösterdilerOleg Matskeviç
Matskeviç: Qayd etmek ister edm ki, kim olğanımıznı gizlemedik ve uquqqorçalayıcı olğanımıznı ayttıq. Cümlemiz eski Sovetler Birliginiñ vatandaşları ve aq qorçalayıcı olamız, hususan şu sebepten missiyamız muvafaq olğandır dep tüşünem, olar içün «jurnalist» sözü daa telükeli ola. Qırımda olıp keçkenlerni bilip raat degil edik. 2014 senesinden bugünge qadar men (yarımadada – QA) ilk sefer keldim. Taqip etilgenimizni körmedik, amma körüşkenimiz faaller taqip etilgenini qayd ettik. Bizge sabadan aqşamğa qadar qavede musafirlerniñ subetlerini diñlegen adamnı kösterdiler.
– Ne bilip oldıñız?
Revâko: Bizni fikir bildirüv, toplaşuv, birlik ve uquqqorçalayıcı faaliyet serbestligi meraqlandırğan edi. Elbette, mevzular daa keniş oldı, olarnı ayırmaq kerek: azap, tutuv şaraitleri, mahkeme sistemasınıñ adaletsizligi. Bu er bir davada bar, amma bizim içün eñ müimi degil edi. Bizni bozuv qurbanları, advokat, jurnalist, Qırımda taqip etilgen teşkilâtlarnıñ vekilleri, mabüslerniñ soy-sopları meraqlandıra edi. 20-den ziyade körüşüv keçirip, 50-den ziyade insannı kördik. Zor bir iş edi, Qırım boyunca çalıştıq.
Faal olğan insanlarğa qarşı basqı seviyesi Beyazrusiyege baqqanda bile pek yüksekOleg Matskeviç
Matskeviç: Ayat aqqınıñ bozulması meni şaşırttı. 18 insan qaçırıldı. Lâkin soñki eki yıl içinde ekstremizmge qarşı qanunlar ve milletlerara, ırqiy zıddiyet çıqarılması içün cezalar daa çoq oldı. Faal olğan insanlarğa qarşı basqı seviyesi Beyazrusiyege baqqanda bile pek yüksek. Şaşıp qaldıq. Maña memuriy işlerniñ qararları kösterildi, er şey aynı, tek soyadları deñiştirildi, bir danesinde sannı bile tüzetmege unutqanlar. İnsan şikâyet etse, bunıñ iç bir neticesi olmay. Maña köre, bunı yerli seviyede qalıdır, federal seviyege çıqarmamağa isteyler.
Revâko: Meni insanlarnıñ mahkemeden tış ekstremist olaraq tanılması şaşırttı, insanlar daire içün para tölemege kere – baqsa, ekstremist olğan, esapları blok etildi. İnsan aqları bozulğanını tesadufen ögreneler. Mahkemeniñ açıq faaliyet ve İnternetteki faaliyet yasaqlarını ilk sefer kördim.
– Jurnalist Nikolay Semenada olğanı kibi.
Matskeviç: Tek Semenanıñ davası degil – böyle işlerni kördik. Mahküm etilip qoşma ceza alğan insanlar onıñ manasını añlap olamay. Facebooktaki saifede fotoresim qoymaq açıq faaliyet sayılamı-yoqmı? Bunıñ ne olğanını kimse añlatmay. Mahküm etilgenlerni qorqu basa ve olar daa bir belâ çıqmasın dep, sağğa-solğa adım atmaqtan qorqa.
– Qırımğa kirmek içün Ukraina tarafınıñ iznini almaq qolay edimi?
Qırımğa kirmek içün Ukrainadan izin alma esnası qolaylaştırılmalıTatyana Revâko
Revâko: Bu esnas insanlarnı Keriç köprüne ite. Er kes Ukrainada beş kün qalıp beklep olamay. Beş kün bir yerde qalmaq kerek ve izin berilecekmi-yoqmı bilmeysiñ, em para, em vaqıt coyasıñ. Zenaatdaşlarımız bizni migratsion hızmetlerge ozğarmasa edi, ziyaret maqsadını ukraince yazıp olamaz edik. Tilni ne qadar ürmet etsem de, bunı hatasız yapıp olamayım. Yañlış tizilgen cümle red cevabınıñ sebebi olur edimi-yoqmı? İnsanlar içün daa qolay olmaq kerek, olar Ukraina qanunlarını bozmayıp faydalanmaq kerekler.
– Ziyaretiñizniñ resmiy neticeleri ne vaqıt olup?
Revâko: Maruza oktâbrde azır olur, bitirermiz, dep ümüt etem. Elbette, halqara teşkilâtlarda, Birleşken Milletlerde temsil etilmesi bizim içün müim ola, maruzadaki malümat Qırımdaki insan aqları vaziyetine dair qararlar azırlanğanda qullanılsa doğru olur. Toplağan malümatımız çalışmaq kerek. Bu basqı quvetleştirmesi ve tevsiye azırlama meseleleridir.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Tatyana Kurmanova, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ alıp barıcısı
