2014 senesi mayısnıñ 3-nde yarımadanıñ çeşit şeerlerinden bir qaç biñ qırımtatarı Qırımğa keleyatqan qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevni qarşılamağa yol aldı. Rusiye quvetçileri arbiy tehnikanı qoydı ve avağa ateş açtı, amma qorquzuv aktsiyası olar beklegen neticelerini bermedi: qırımtatarlar Rusiye OMONınıñ canlı qalqanını yarıp keçti ve Mustafa Cemilevnen körüşti. Qırımtatar faalleri Qırımğa liderlerinen beraber qaytacaq, dep ümüt etti. Faqat bu olmadı. 2014 senesi mayısnıñ 3-nde Türk divarında ne oldı, o künü qırımtatarlarnıñ lideri Qırımğa ne içün kirip olamadı ve Mustafa Cemilev bu adise-vaqialarnı nasıl hatırlay – Qırım.Aqiqatnıñ intervyüsında oquñız.
Bundan evel Mustafa Cemilev Qırımğa «Şeremetyevo» Rusiye ava limanında barmağa tırıştı, amma Rusiye sıñırcıları işğal etilgen Qırımğa da tarqalğan «Rusiyege kirişini» yasaqlağan vesiqanı berdi.
Qırımtatar Milliy Meclisi 2014 senesi mayısnıñ 2-nde büyük Hıdırlez qutlamasını lâğu etmege ve mayısnıñ 3-nde «Armânsk» Rusiye kontrol noqtasındaki Qırım kişirinde Mustafa Cemilevni qarşılamağa qarar aldı.
Cemilevniñ Qırımğa kelgenini ögrengen qırımtatarlar onı qarşılamağa istedi. Rusiye arbiy tehnika ve quvetçilerini qoydı.
Mustafa Cemilevniñ aytqanına köre, o künü Rusiye quvetçileriniñ areketleri tahmin etilgen edi.
Avağa ve yerge ateş açılğanda qırımtatarlar ücüm etti
«Bu Rusiye içün, elbette, ananeviy bir şey: silânı kösterüv, qorquzuv. Amma o vaqıt qırımtatarlarnıñ aqlında ukrain demokratiyası bar edi. Şimdi o qadar insannı tasavvur etmek küç – beş biñge yaqın insan bar edi. Bu yılları pek sıqqanlar: para cezaları, apis cezaları, tintüvler. O vaqıt ise, olarnıñ malümatına köre, biñge yaqın omoncı, tahminen yüz zırhlı taşıyıcı, tank ketirilgen edi… Bundan ğayrı, Aksenov (Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov – QA) radio ve televideniye vastasınen «vatanperver vatandaşlarını Qırımnı Perekoptan kelgen tatarlardan qorumağa» çağırğan edi. Qırımda da aktsiyalar oldı: ğaliba, yedi yerde narazılıq olaraq yollar qapatıldı. Böyle oldı. Bu yapqanları qırımtatarlarnı qorquzdı dep aytmaz edim. Aksine. Avağa ve yerge ateş açılğanda qırımtatarlar ücüm etti, ve bir buçuq-eki biñ insan bu sıñırdan keçip, neytral yerge keçti», – dep hatırlay Mustafa Cemilev.
2014 senesi mayısnıñ 3-nde olğan adise-vaqialar, Mustafa Cemilevniñ aytqanına köre, qırımtatar halqınıñ qorqusız olğanını ve adaletsizlikke qatlanmaq istemegenini kösterdi.
«Bu ümüt berdi. Rusiye demagogiyasına baqmadan, halq milliy kimligini, ğururını, aqlarını qorumaqta qararlı olğanını kösterdi. Qorquları yoq. Bu meni, elbette, quvandırğan edi», – dep ayta o.
Qırımğa kirişi yasaqlanğanını ögrengende tarih tekrarlana kibi isi bar edimi sualine Mustafa Cemilev yoq dep ayta.
Rusiye Qırımda terror, repressiya, qorquzuvlarnı başlatacaq dep bile edim
«Rusiye ordusı Qırımğa kirgende ne istegenleri belli edi. Bu tamır halqnıñ ve, büyük qısmı ile, diger milletlerniñ istegine qarşı bir şekilde yapıldı. Rusiye Qırımda terror, repressiya, qorquzuvlarnı başlatacaq dep bile edim. Bir sürpriz olmadı», – dep qayd ete Cemilev.
Qırımtatar halqınıñ lideri, qırımtatarlar Rusiye quvetçilerini yarıp keçken soñ neler olğanını hatırlay: Cemilevge diplomat, siyasetçi, Avropa parlamentiniñ vekilleri telefon etken edi, olar Rusiye quvetçileriniñ tecavuziy areketlerinden ve qan töküle bileceginden qorqtı.
Sıñırda Rusiye ile yañı cenk cebesi peyda olur, dep qorqqan ediler
«Türkiye elçisi telefon etip, baş nazir ve prezident de (Türkiye – QA) bağda olğanını ayttı. Sıñırda Rusiye ile yañı cenk cebesi peyda olur, yañı insan qurbanları ola bile dep qorqqan ediler. Sıñırdan çekilmemni rica etti, Qırımğa qaytuv meselemni diplomatik yolnen, Rusiye ile muzakereler yolunen çezmege tırışacaqlarını aytı. Avropa parlamentinden telefon ettiler, destek bar edi», – dep ayttı Cemilev.
Diger yerlerden telefon etkenler de oldı. Mustafa Cemilev oña Rusiye prezidenti Vladimir Putinge muracaat etmege teklif etilgenini hatırlay.
Evge kirmek içün başqa memleketniñ prezidentinemi muracaat etecem?
«Aleksandrov adlı biri, Devlet dumasınıñ deputatı – onı Strasburgdan tanıyım, Rusiye eyyetiniñ erkânında edi – telefon etip ayttı: Qırımğa kirsetmek ricasınen Putinniñ adına mesac yaz, men şimdi Putinge kirerim ve er şey qavğasız al etilir. Men aytam: aqlıñ başıñdamı? Ne aytasıñ sen? Evge kirmek içün başqa memleketniñ prezidentinemi muracaat etecem? Saçma degilmi?», – dep hatırlay Cemilev.
Aynı vaqıtta, Rusiye quvetçilerini yarıp keçken qırımtatarlar Qırımğa keri alınmaycaq kibi qorqu bar edi. Mustafa Cemilev şunı hatırlay: o Qırımğa kirmemege razı oldı ve insanlarğa qaytmağa imkân berilecek ve olarğa qarşı repressiv areketler yapılmaycaq kibi şartlar qoydı.
Bütün qırımtatarlar Qırımğa kirgenine qadar bu neytral sızıqta edim
«Sıñırnı izinsiz keçken qırımtatarlar keri qaytmaycaq dep aytqanlarında yarıp keçmege qarar alğan gençler bar edi. Amma bu vaziyette qan töküle bilir edi. Olarnı qandırıp başladılar: saqın, qollarıñızda tayaq bar, olarnıñ qollarında ise silâ. Şart qoydım: sıñırnı keçken bütün qırımtatarlar keri kirsetilecek, ve soñra men keterim, olar da razı oldı. Olarğa qarşı repressiyalar olmaycaq degen şart da bar edi. Buña da razı oldılar. Amma, er vaqıttaki kibi, rusiyeliler aldattı. Olar kerçekten er kesni kirsetkenler, ve men bütün qırımtatarlar Qırımğa kirgenine qadar bu neytral sızıqta edim. Amma bundan soñ qırımtatarlar arasında sorğu, apis cezaları, para cezaları başlandı», – dep tarif ete Mustafa Cemilev.
Altı yıldan soñ mayısnıñ 3-nde olğan «yarıp keçüv» ve fevralniñ 26-nda Qırım Yuqarı Şurası ögünde keçirilgen miting 2014 senesiniñ eñ kütleviy tedbirlerinden biri olıp qalalar. Mustafa Cemilevniñ aytqanına köre, bu eki kün qırımtatar halqınıñ birligini kösterdi.
Bir qaç saat içinde bütün Qırımdan on eki biñge yaqın qırımtatarı keldi. Bu, elbette, ilham bere
«Halq birligi kösterildi, kerçekten. Fevralniñ 26-nda olğan mitingge bütün Qırımdan kazak, göñülliler maşinalarnen ketirilgen edi, ve tek üç-dört biñ kişi oldı. Bir qaç saat içinde bütün Qırımdan on eki biñge yaqın qırımtatarı keldi. Bu, elbette, ilham bere. Meraqlı bir şey aqlımda bar: bütün adise-vaqialar bitken soñ, bağçasaraylı Rusiye tarafdarı faallerinden biri ağlap ayta edi: tatarlar bizni quvdı, çetleştirdi, aşaladı. Qırımtatarlar da ayta: yeter endi, qasevetlenme – birinci kere sanki», – dep hatırlay Cemilev.
Onıñ aytqanına köre, yıllar keçken soñ mayıs 3-nen bağlı eñ küçlü hatırlavlarından biri Türk divarında «yarıp keçken» soñ mahkeme vastasınen taqip etilgen qırımtatarlar ola.
«Apis, para cezalarını alğan insanlarnıñ aytqanları meni ayrette qaldırdı. Episi ayta edi: bu tekrarlansa, kene çıqacaqmız. Bu, elbette, ilham bere», – dep ayta Mustafa Cemilev.
Malümat: 2014 senesi mayısnıñ 3-nde beş biñge yaqın qırımtatarı Rusiye akimiyetiniñ qararınen Qırımğa kirip olamağan Mustafa Cemilevni qarşılamağa yol aldı. Olarnıñ avtokolonnasını Ermeni Bazardaki Türk divarı yanında Rusiye OMONı ve zırhlı tehnika blok etti.
Faaller Rusiye quvetçilerini yarıp keçip, keçiş noqtasına cayav ketti. Anda Cemilevnen körüştiler, amma çatışma olmasın ve qırımtatar faalleri yarımadağa qaytsın dep, o, Kyivge ketti.
Daa soñra o adise-vaqialarnıñ iştirakçileri Rusiye akimiyeti tarafından taqip etildi. «Mayıs 3 davası» boyunca dört kişige şartlı apis cezaları ve para cezaları berildi. Apiske alınğan ilk kişi Musa Abkerimov edi. Onı «Berkut» hadimine orta ağırlıq zarar ketirgeninde qabaatladılar. 2015 senesi mayısta Ermeni Bazarnıñ şeer mahkemesi Abkerimovnı dört yıl ve dört ay şartlı apis cezasına üküm etti. Daa soñra Rustem Abdurahmanov, Tair Smedlâyev ve Edem Ebulisov tutuldı. Üçü de şartlı apis cezalarını aldı. «Mayıs 3 davasınıñ» soñki mahkemesi 2015 senesi dekabrniñ 11-nde oldı.
