Aqmescit – O 7 yaşta olğanda Qırımdan sürgün etildi. Doğğan köyü çoqtan haritalardan silindi. Ömüriniñ büyük bir qısımını Özbekistanda keçidi. Qorantası ile Vatanğa 2000 nci senelerniñ ortasında avdet etti.
«Murzametov Perit, 1937 senesi qırım vilâyeti, İçki rayonnıñ Borasanovka köyünde doğdı, Devlet mudafaa komitetiniñ mayıs 11 künü 1944 senesi qırımtatarlarnı köçürüvi aqqında emiri ile iyün 1944 senesi Qırım vilâyetinden Namanğan vilâyetiniñ Turakurgan rayonına sürgün etildi. Mahsus köçürüvden tamam şu yerde 1956 senesi azat etildi…», - bunıñ aqqında arhiv vesiqasında söz yürütile.
Bu kibi vesiqa aman-aman er qırımtatar qorantasında bar. Menim subetdeşim Perit ağa onı lafımıznıñ başında kösterdi.
«Köyümizniñ adı Bor Asan edi (sürgünlikten soñ, Barsovka adını qoydılar, soñra İçki rayonnıñ Nekrasova köy şurasınıñ terkibine qoştılar. – müel. qaydları), amma, çoqusı adamlar bunı bilmeyler. Çünki köyniñ özü yoq oldı», - dey qartbaba.
Архивная справка о депортации Перита Мурзаметова
Qartbabası Murza Amet namlı insan edi. Onıñ hocalığı, bir qaç degirmeni bar edi, amma 20-nci yılları başlanğan vaqialarğa dayanamay, 54 yaşında keçindi. Bütün qorantanı Peritniñ babası- Abselâm Murzametov baqtı.
Ne aş, ne suv
40-ncı seneleri Murzametovlar qorantasını daa bir sınav bekley edi. 1941 senesi Abselâmnı Aqyarğa cebege alalar. Üç yıldan soñra ise, Peritni Qırımdan sürgün ettiler. Onıñ ile birlikte anası, eki oğlan qardaşı, qız qardaşı ve bitası bar edi.
Perit ağa sürgünlik kününi hatırlay: «Saba erte arbiyler qapunı qaqtılar. Belli bir müddet içinde azırlanmağa avale ettiler. Kim ne yetiştirdi, onı aldı. Anam bir qaç torbanı boğday, un, kürpenen toldurıp, iritilgen yağ tolu bankalar qollarımızğa berdi. Bundan soñ, epimizni briçkalarğa oturtıp, demir yol vokzalğa alıp ketirdiler. İç bir kimse qayda ketkenimizni bilmey edi».
Ğurbetlik yolu eñ acınıqlı hatırlavlarnen belgilendi. «Şimdiki kibi hatırlayım, bizni mal taşığan vagonlarğa toldurıp, içinde tahtalar qoydılar. Adamlarnıñ bir qısımı töpede, ekinci qısımı aşada yerleşe edi. Mümkün olğanı qadar nıqtadılar, elbette, şaraitler yoq edi. Aramızda erkekler yoq edi, esasen, qartlar. Pencerelerge tahtalar qaqtılar, qapularnı qapattılar. Vagonda kimi ağlay, kimi qıçıra edi. Ekinci künü yolda adamlar ölip başladı»,– dep qayd etti facia şaatı.
Ölgenler arasında Peritniñ 4 yaşında qardaşı İsmet ve bir buçuq yaşında qız qardaşı Medine bar edi.
«Menim aqlımda yoq: vagonda suv ya da aş bere edilermi. Tren toqtağanınen, adamlar bir de bir yemek qıdırıp çıqa ediler. Kimdir ocaq yaqıp, alel-acele qazanlarda bir şeyler pişirmege yetiştire edi. Trenniñ sesi eşitilgeninen, er kes vagonğa aşıqa edi, çünki tarlada qalmaq mümkün edi. Em de qalğanlar bar edi, bazıları yolda coyulıp kettiler», - dey Perit ağa.
Babası Abselâm Murzametov da feleyek çemberinden keçti. Cebede bulunğanda, nemselerge esirlikke tüşti, Sovet ordusı onı azat etti. Amma, 3 yıldan soñ, Abselâm Murzametovnı Tula vilâyetine işçiler batalyonınıñ askeri olaraq yolladılar. Böyleliknen, cenk ve sürgünlik Murzametovlar qorantasını ayırıp, vatansız qaldırdı.
Çakallar ölülerni aşay edi
Üç aftadan soñra, Perit ağa qorantasınen Namanğanğa kelip tüşti. Andan, köçürgenlerni çeşit rayonlarğa yolladılar. «Sürgün etilgenlerni şeerlerde yerleştirmey ediler, merkeziy rayonlardan uzaq bir yerge yollay ediler – köy, qışlaqlarğa, - dey subetdeşim. – Bizim qorantamız Namanğan vilâyetiniñ Zadarin rayonınıdaki köylerden birinde atlar aranında yaşadı».
Şu yılları Özbekistanda dayanılmaycaq şaraitlerden sebep Qırımdan köçürilgenlerniñ çoqusı elâk ola. «Bir qorantda birden bir qaç adam ölgenini hatırlayım. Kömmege adam yoq, cenazeler qılınmay, cesetler yuvılmay, zornen kömip ola ediler. Amma, bir qaç künden kelgen soñ, ölgenni tapıp olamay ediler – cesetni çakallar çıqarıp aşay ediler», - dey Perit ağa.
Sürgünlikten 5 ay keçken soñ, Perit ağanınıñ 30 yaşına kelgen anası Fersude Murzametova vefat etti.
Devletten yardım kelmey edi. Adamlar yarı aç yaşadılar. Qıymetli bir şeyi olğanlar ötmekke almaşa ediler. Esasen pahta cıya ediler – balalar künde 5-6 kg, üykenler - 50-60 kg. Cıymaq kerek ediler.
«Şu vaqıt içimizde qaynağan esas duyğumız – qasevet ve açuv edi. Babamız yoq, yaqınlarımız yoq, bir kimseden fayda kelmey edi: ne maneviy, ne maddiy, ne de tibbiy yardım kösterildi», - dep hatırlay Perit ağa.
1946 senesiniñ küzinde onıñ babası Tula vilâyetinden kelip oldı. «Eyi çalışqanı içün, şahta memuriyeti babama tatil berip, qorantanı ziyaret etmek ve yanına almağa ruhset berdi», - dey o. Eki aftadan soñ, Abselâm ağa balalarınen beraber Tula vilâyetine qaytmağa istedi, amma, qız-qardaşları qalmağa rica ettiler. O isteklerini yerine ketirmek içün elinden kelgenini yaptı.
Milletini deñiştirgenler
Vaqıt keçtikçe, qoranta Turakurgan şeerine köçti. Yañı ev aldılar. Babası kene evlendi.
Perit hocalıq tehnikumda oqup, Jitomir vilâyetindeki Berdiçev köyünde hızmet etti.
«1956 senesi qırımtatarlarnı köçürgenler statusından boşattılar, amma yalıñız kâğıtta. Ayatta ise, bizni sıqıştıra ediler. Büyük şerlerde bizge bulunmağa ruhset bermey ediler, taqip ete ediler. Qırımtatarlarnı oquşqa almay ediler, bu meseleni çezmek içün bazıları milletini deñiştire ediler», - dep hatyrlay Perit ağa.
Перит Мурзаметов в годы службы в советской армии
Askerlikten soñ, o politehnik institutınıñ kimiya fakultetine kirdi, soñra, cermaynı ğayrıdan işlegen istisalı ilmiy- tedqiqiy institutında çalıştı. Aytqanına köre, milliy mensürligi sebebinden eki kere oña nişan bermediler.
60-ncı seneleri olacaq apayı Sevil aptenen tanışıp, qoranta tizeler.
Vatanğa avdet
Qırımtatarlarnıñ avdet meselesi köterilgen soñ, Perit ağa yarımadağa 80 –nci seneleri keldi. O vaqıt olarğa topraq damartasını satın almağa teklif etken ediler. Amma, imkânları olmağanı içün qayttılar. Ve ev meskenni almaq içün nevbetke turdılar. 2006 senesi 7-nci şeer hastahanesi civarında eki odalıq daireni elde ettiler. Özbekistanda evni satıp, mında köçip keldiler.
Perit ağanıñ aytqanına köre, bugünki künge qadar doğğan yerini çeşit sebeplerden ziyaret etip olamadı. Amma, uzun subetimizden soñ, Perit ağa içün bu eñ müimi degil olğanını añlaysıñ. Çünki eñ esası Vatanğa avdet etip oldı.
«Yaş olğanda ne içündir bunı çoq tüşünmeysiñ, amma, qartayğanda, tuvğan topraq çekkenini añlaysıñ. Qırımtatarlarnıñ başqa Vatanı yoq»,– dep netice çıqardı Perit Murzametov.
