Aqımdaki seneniñ mayısnıñ 9-nda şair, nesirci, bard, stsenarist Bulat Okucavanıñ doğğanına 95 yıl tolacaq edi. 1980-inci yılları Okucava qırımtatar halqınıñ tarihiy vatanları Qırımğa qaytmasınıñ tarafdarı olğan sovet ziyalıları arasında edi.
Bulat Okucava 1924 senesi mayısnıñ 9-nda Kommunist akademiyasına oqumağa kelgen bolşevikler qorantasında doğdı. Bulat doğğan soñ babası Kavkazğa firqa işine yollandı. Belli bir müddet devamında Şalva Okucava Tiflis şeer komitetiniñ kâtibi olıp çalıştı, soñra Uralğa Nijniy Tagildeki vagon qurucılıq zavodınıñ qurucılığına firqa teşkilâtçısı olaraq avuştırıldı.
1937 senesi Şalva Okucava «Uralvagonstroydaki» trotskist davası sebebinden apiske alınğan edi, aynı yılnıñ avgust ayında ise qurşunğa tizildi. Bulatnıñ anası «halq duşmanınıñ apayı» olaraq Moskvada 1938 senesi apiske alındı. O, Karlagğa sürgün etilip, andan on yıldan soñ azat etildi.
1940 senesi Bulat Tbilisideki soy-soplarına köçte. Mektepni bitirgen soñ zavodda tornacı talebesi olıp çalıştı. 1942 senesi avgust ayında Bulat askerlikke çağırıldı. O, 10-uncı ayrı yedek mayın topu divizionına yollandı. 1942 senesinden başlap Kavkaz cebesinde 5-inci gvardiya Donskoy atlı askerler qazaq korpusınıñ atlı askerler alayınıñ mayın topçısı olıp hızmet etti.
1942 senesi dekabrniñ 16-nda Mozdok civarında Bulat yaralanğan edi. 1943 senesi yanvar ayından başlap Batumide 124-ünci atıcılıq yedek alayında, daa soñra Kavkaz cebesiniñ 126-ncı gaubitsa topçı brigadasında hızmet etti. Mında genç erkek «Nam v holodnıh tepluşkah ne spalos» ilk yırını yaza. Ekinci yırnı 1946 senesi yazdı. Kavkaz cebesiniñ «Boyets RKKA» garnizon gazetasında onıñ ilk maqalesi derc etildi.
Bulat 1944 senesi mart ayında sağlıq vaziyetinden sebep adiy qaravul unvanında demobilizatsiya etildi. «Kavkaz imayesi» ve «Almaniyağa qarşı ğalebe» medallerinen mukâfatlandırıldı, 1985 senesi – I derece Vatan cenki nişanınen.
Demobilizatsiyadan soñ Okucava Tbilisige qayttı. 1944 senesi iyün ayında orta tasil attestatını aldı, kelecek sene ise Tbilisi universitetiniñ filologiya fakültetine oqumağa kirdi. Universitetni bitirgen soñ eki yıl keçkende Kaluga vilâyetinde oca olıp çalıştı.
1956 senesi ana-babasınıñ reabilitatsiyasından soñ Bulat Okucava Moskvağa köçti, anda onıñ yırları qısqa müddette populâr oldı. 1956 senesinden 1967 senesine qadar «Na Tverskom bulvare», «Pesenka o Lenke Koroleve», «Pesenka o golubom şarike», «Sentimentalnıy marş», «Pesenka o polnomoçnom trolleybuse», «Ne brodâgi, ne propoytsı», «Moskovskiy muravey», «Pesenka o komsomolsköy bögine» yırları belli. «Belorusskiy vokzal» filminiñ baş qaramanları icra etken «Nam nujna odna pobeda» yırı onı bütün Sovetlerge meşur etti. Soñra Okucavanıñ yırları yanğırağan daa 80 filmden ziyade oldı. Bestekâr İsaak Şvartsnen beraber Okucava 32 yır yazdı, olarnıñ arasında eñ meşur olğanlar – «Vaşe blagorodiye, gospoja Udaça», «Zvezda plenitelnogo sçastya» filminden («Kavalergarda vek nedolog…»), «Nas vençali ne v tserkvi» filminden «Lübov i razluka» romansı.
Bulat Okucava öz bard icadı aqqında böyle aytqan edi: «Meni yırcı olaraq, lütfen, körmeñiz. Ne yırcı, ne de çalğıcı olaraq. Sizni tenbilemege isteyim: oyuncı ve yırcınen körüşmege niyetlenmeñiz. Muslim Magomayev menden daa yahşı yırlay… Ve er kes menden yahşı yırlay. Bu qadar. Amma edebiy taqdirim şöyle ki, bazı şiirlerimni yırlamağa qarar aldım. Şiirlerimni yırlayım».
Bulat Okucava nesirci olaraq belli. 1961 senesi «Tarusskiye stranitsı» almanahında Bulat Okucavanıñ «Bud zdorov, şkolâr» avtobiografik povesti derc etilgen edi. Daa soñra «Bednıy Avrosimov» («Glotok svobodı») (1969), «Pohojdeniya Şipova, ili Starinnıy vodevil» (1971) povestleri ve XIX asırnıñ başındaki tarihiy malümat esasında yazılğan «Puteşestviye diletantov» (1976, 1978) ve «Svidaniye s Bonapartom» (1983) romanları çıqqan edi.
1962 senesi Okucava Sovetler Birliginiñ Yazıcılar birligine qabul etildi. O, «Molodaya gvardiya» neşriyatında muarrir, soñra «Literaturnaya gazetada» şiiriyet bölüginiñ müdiri olıp çalıştı. «Moskovskiye novosti» ve «Obşçaya gazeta» gazetalarınıñ tesis şuralarınıñ azası, «Veçerniy klub» gazetasınıñ muarrirler kollegiyasınıñ azası edi.
Perestroyka zamanında Bulat Okucava memleketniñ siyasiy ayatında faal iştirak etip başladı. 1990 senesi Sovetler Birliginiñ Kommunistler firqasından çıqtı. 1992 senesinden başlap Rusiye prezidenti yanındaki mefa komissiyasınıñ azası, 1994 senesinden başlap Rusiye Devlet mukâfatları komissiyasınıñ azası oldı. «Memorial» cemiyetiniñ şura azası da olğan edi.
Bulat Okucava – antistalinist. Ana-babasınıñ taqdirini hatırlasaq, bu tabiiy bir şey. Okucava çıqışlarından birinde şöyle dedi: «Aytmaq kerek ki, Stalinnen şahsiy esaplarım bar. O, menim içün öyle yaramay bir adam, oña menfiy bir yır bile bağışlamaz edim… Stalin pek büyük aydut ola, oña şiir bağışlamaycam».
Ğaliba, aynı şu sebepten Bulat Okucavanıñ duyğudaşlığından ve yardımından Stalinniñ repressiyalarına oğrağan halqlar – çeçen ve qırımtatarlar – faydalanğan edi.
Qırımtatarlarnıñ 1987 senesi yazda Moskvada keçirgen aktsiyaları Sovetler Birliginiñ perestroyka ayatınıñ körümli vaqiaları oldı. Olar akimiyetke biñlernen semetdeşini meydanlarğa çıqarıp olğan qırımtatar milliy areketiniñ küçüni kösterdi.
1987 senesi iyünniñ 20-nde qırımtatar milliy areketiniñ faalleri Moskvağa kelip başladı. Olarnıñ maqsadı akimiyetten repressiyalarğa oğratılğan halqnıñ tarihiy vatanı Qırımğa qaytmasını talap etmekten ibaret edi. Faaller memleketniñ reberleri, ilk evelâ Sovetler Birligi Kommunistler Firqasınıñ Baş kâtibi Mihail Gorbaçev ile körüşmege tırıştı.
Mustafa Cemilevniñ «Qırımtatarlar Moskvada. 1987 senesiniñ yazı» işinde bunı oquymız: «İyülniñ 14-nde Bayram-Ali Elmira ve Filimonova Naciye meşur şair, populâr yırlarnıñ müellifi ve icracısı Bulat Şalvoviç Okucavanı ziyaret etti. O, qırımtatarlarnıñ problemlerini büyük diqqat ve duyğudaşlıqnen diñledi, halqnıñ adaletli talaplarına bütünley qoltutqanını bildirdi. Soñra Sovet Sotsialistik Cumhuriyetleriniñ Birligi Yuqarı Şurasınıñ Prezidiumına mektüp yazıp, kopiyasını delegatlarğa berdi. Mektüpte şöyle aytıla:
«Qıymetli dostlar!
Qırımtatar halqınıñ taqdirini al etüv meselesini daa ziyade sozmamalı. Keçken yıllarnıñ bir halqqa qarşı cinayetler tasnif etilip toqtatılmalı ve olar içün ceza berilmeli.
Bizler – büyük küçlü sotsialist devletimiz, bu meseleni tez çezmek bizim qolumızdadır. Tatar halqına olarnıñ tarihiy vatanları ve muhtariyeti qaytarılmalı. Bu bizim insaf ve namus işimizdir. Beklemege olmay.
Bulat Okucava, Sovetler Birligi Kommunist Firqasınıñ azası, Sovetler Birligi Yazıcılar birliginiñ azası, Ulu Vatan Cenkiniñ veteranı.
Moskva, 1987 senesi iyülniñ 14-ü».
(Soñu bar)
Gülnara Bekirova, Qırım tarihçısı, Ukrain PEN-klubınıñ azası