BM Baş Assambleyasınıñ yañı Qırım qararı. Eñ müimi

Birleşken Milletlerniñ Baş Assambleyası dekabrniñ 9-nda Rusiyeni işğal etilgen Qırımdan ordusını çıqarmasına ve Ukraina topraqlarınıñ vaqtınca işğalini toqtatmasına çağırğan qararnı qabul etti. Vesiqa Ukraina, AB memleketleri, ABD, Kanada ve Türkiye tarafından azırlanıldı ve «Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeeri, Ukraina, em de Qara ve Azaq deñizleriniñ askeriyleştirilüv problemi» adını aldı. Rezolütsiyanıñ mündericesi ve emiyeti aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

Ukraina halqara uquqçısı Boris Babin yañı qararnıñ halqara munasebetlerdeki emiyetini Qırım.Aqiqatqa añlattı.

– Bu qarar keçken seneniñ qararını devam ettire, müimi bu. Böylece, Qırım boyunca eki sızıq er yıllıq rezolütsiyamız bar. Biri üç yıl devam etip, insan aqları, hususan tamır halqlarınıñ aqları sıñırlanmasınen bağlıdır. Ekincisi yarımadanıñ askeriyleştirilüvinen bağlıdır. Birinciden, bu vesiqalar BM vekâletli şahısları ve olarğa ait teşkilâtlar içün mecburiy ola, şunıñ içün bu dünya qurulışı çerçivesinde biz ve ortaqlarımız bu qararnı Rusiye istilâsına ve askeriyleştirüvge qarşı areketlerde semereli qullana bilemiz. BM aza devletleri böyle vesiqalarğa riayet etmege mecbur olmasa da, göñülli olaraq riayet ete bile. Er angi memleket bu qarar esasında qanunlarını azırlap, sanktsiyalarnı qullana bile.

Boris Babin, qararğa qoltutqan Qara deñiz ve Aq deñiz regionınıñ memleketleri onıñ esasında Rusiye tarafından arbiy telüke vaziyetinde milliy telükesizlikni temin etmek içün tedbir ala bile, dep qayd ete.

– Qırım yalıñız işğal etilmedi, Rusiye anda tek insan ve tamır halqlarnıñ aqlarını bozmay, Qırımnı ilerideki istilâ içün silâ olaraq qullana, bunı BM isbatlağan edi. Bu qararda Ukraina içün eñ müimi bu. Aslında, Rusiye yarımada askeriyleştirilüvinde quvetlerni eksiltmege endi mecbur – silâ, tehnikanı – halqara diqqat sayesinde. Ekinciden, bir sıra rezolütsiyadan soñ BM Baş kâtibiniñ Qırımnıñ askeriyleştirilüvini ögrenmek içün mahsus maruzalar olmalı. Mence, dünyanıñ bir çoq memleketi bunı tafsilâtlıca tedqiq etip, BM-de, hususan Havfsızlıq şurasında muzakere etmege isteycek. Bu rezolütsiyalar Ukrainağa Qara ve Azaq deñizlerinde aqları bozulğanına dair akemliklerde küç bere.

Rusiye Devlet dumasınıñ işğal etilgen Qırım deputatı Ruslan Balbek RİA «Novosti» neşirine izaat berip, BM Baş Assambleyasınıñ yañı qararını tenqit etti:

«Mudafaa hatlarını toplamaycaqmız, silâ taşlamaycaqmız, Qırımdan ordularımıznı çıqarmaycaqmız, Rusiye Federatsiyasınıñ milliy menfaatları bunı talap ete. Qırım halqnıñ iradesinen Rusiye regionı oldı, birisine insanlar nasıl yaşaycağını aytmaq tabiiy degildir».

Ukraina Razumkov Merkeziniñ tış siyaseti ve halqara telükesizlik programmalarınıñ reberi Mihail Paşkovnıñ qayd etkenine köre, halqara toplulıq Qırım ilhaqını tanımay ve bunıñnen bağlı müim problemlerge diqqat ete.

– Bu qarar normand sammitinen tesadufen bir vaqıtqa rastkeldi, ve Dünya dopingge qarşı agentligi Rusiye sportçılarını çetleştirdi. Kreml içün «qara aqquşlar» sürüsi oldı. Yañı rezolütsiya 2014 senesi Qırımnı işğalden qurtaruv meselesindeki Baş Assambleya fikrini devam ettire. Bu devam ete, ve 2018 senesi rey berüv neticelerine baqsaq bile, 2019 senesi de netice aynı oldı. İşğal bitmesine qoltutqanlar bar, şu cümleden Avropa Birligi, ve qarşı çıqqanlar bar: Sudan, Zimbabve, bazı eski sovet memleketleri. Qarar maddelerinde Azaq deñiziniñ askeriyleştirilüvi Donetsk vilâyetiniñ içtimaiy-iqtisadiy vaziyetine menfiy tesir etkenini qayd etmek mümkün. Anda Keriç köprü aqqında da aytıla.

Mihail Paşkov, yañı qarar Ukraina izin bermegen çeşit memleketlerniñ resmiy şahıslarınıñ işğal etilgen Qırım ziyaretlerini takbih ete, dep qayd etti.

– Ukraina bayağı zayıf olğan regionlarnen çalışmaq kerekmiz. Olarnı doğru diplomatiya ve ortaq ve ittifaqdaşlarımız – ABD, Kanada, diger memleketler – vastasınen quvetleştirmek kerek. Rusiye tesiri Afrika qıtasında ve Asiya-Tınç okean regionında yahşı körüne. Ukraina daa faal tesir geografiyasını kenişletmek kerek, hususan BM Baş Assambleyasınıñ milliy eyyetlerinen daa yahşı çalışmalı.

Rusiyeniñ BM daimiy vekiliniñ muavini Dmitriy Polânskiy qarar alınmazdan evel Baş Assambleyanı Qırımnı askeriyleştirüv problemi olmağanına işandırmağa tırıştı:

«Yalan üstünde yalan. Serlevada bile yalan bar. «Qırımnı askeriyleştirüv» problemi yoq. Bilgiñiz içün: 2014 senesine qadar, Rusiye-Ukraina añlaşmalarına köre, memleketimizniñ yarımadada 25 biñge qadar arbiyni tutmaq aqqı bar edi. Amelde ise olarnıñ sayısı 12 biñ edi, 15 biñ de ukrain arbiyi bar edi. Bugün olarnıñ sayısı daa az, ve bizler bunı halqara toplulıqqa açıq bildiremiz».

Ukraina Tış işler naziriniñ muavini Yegor Bojok, işğal etilgen Qırımda 2019 senesi küzde 31,5 biñ arbiy, ve tahminen 1000 dane tehnika, hususan tank, zırhlı maşina, küçlü top, aviatsiya ve flot vastaları bar, dep bildirdi. Bojoknıñ aytqanına köre, 2025 senesine qadar Rusiye arbiyi ve silâsınıñ sayısı bir buçuq qat artacaq.

Telükesizlik meseleleri eksperti, tış istihbarat veteranı, general-leytenant Vasiliy Bogdan Rusiyeniñ BM daimiy vekiliniñ muavini Polânskiyniñ aytqanlarını red ete.

– Rusiye propagandası ne olğanını pek yahşı añlaymız. Elbet, Rusiye diplomatı yalan ayta: Qırım Rusiyeniñ arbiy-deñiz, arbiy-ava bazasına çevirile. Bu Rusiyeniñ Arktikadan Aq deñizge qadar «çelik kemerni» quruv strategiyası çerçivesine uya. Şübhesiz, bu planlarda Qırım bayağı müim region ola. Yarımadanıñ qanunsız ilhaqından soñ Rusiye Qara deñiz flotuna yañı gemi ve suvastı gemilerini almağa başladı, anda qoşma arbiylerni qoydı – şimdi olarnıñ sayısı 40 biñge qadar arttı. Rusiye anda yañı raketa komplekslerini, uçaqlarğa qarşı sistemalarnı qoydı. Bundan ğayrı, Rusiye Qırımda nükleer silâ qoymağa başladı dep aytmaq içün bütün sebepler bar. Bu onıñ tarqatılmaması añlaşmasına zıt kele. Vasiliy Bogdan, Ukrainanıñ soñki diplomatik muvafaqiyetlerine kene de müsbet qıymet kese.

– Ukraina diplomatiyasını rezolütsiyanıñ 60 memleketten çoqu tarafından qabul etilgeninen tebrikley bilemiz – Rusiye adına bayağı ciddiy bir darbe oldı. Moskva normand sammitinde de «şamar aşadı», anda Ukrainağa gaznen bağlı tekliflerni «tıqtırdı». Açıq malümatqa köre, Ukraina öz "qırmızı sızıqlarnı» tutıp, milliy menfaatlarını satmadı. Bu rezolütsiya doğru qullanılsa, ileride Ukraina akimiyetiniñ qoluna «normand formatındaki» muzakereler içün ciddiy alet berecektir.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

Aleksandr Yankovskiy, qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ müellifi ve muarriri​