Оles Çeremşina
Aqmescit –2014 senesi fevralniñ soñunda daa Qırımnıñ Yuqarı Şurası olaraq, «yeşil adamçıqlarnıñ» silâsı altında toplaşuvlarnı keçirip, deputatalar, Ükrinada endi yasaq etilgen ve dağıtılğan «Rus birligi» teşkilâtınıñ reisi Sergey Aksönovnı Qırım nazirler şurası reisi vazifesine tayin etti. Şu künden soñ 100 kün keçti. Amma, Qırımda bu tarihni añmaylar – iç bir izaat berilmedi, iç bir türlü qayd etilmedi. Yalıñız İTAR-TASS bu vaqianı «qayd etip», şu künniñ «sebepçi»si ile intervyü yazdı.
«Sebepçi»niñ esas fikiri: «Bu (Qırımnıñ işğali - müell.) elbette, belli bir qıyınlıqlar doğura, faqat, biz cedvelni ozıp ketemiz…» «Baş nazir» qayd etti: «Bazı yerlerde bizim areketlerimiz qırımlılar içün oñaytsızlıqlar ketire…» - soñra, «qolaysızlıqlarnı» birer-birer aytıp başlay. Bu cedvel soñsuz kibi körüne, amma, baş nazir yüz bergen meselelerni nasıl etip çezecegini, yahşılıq ne zaman kelecegini bildirip olamağanına baqmadan, ümütnen kelecekkke baqa.
Qırım ne sebepten suküt içinde bulunğanı belli - birinciden, maqtanmağa şey yoq, nevbetler, fiyatlarnıñ vira ösüvi, para qıtlığı sebebinden açuvlanğan qırımlılarnı siñirletmemege daa eyi.
Evelden, Sergey Aksönov Qırım siyasetinde o qadar namlı insan degil edi. O, Sovet Moldovanıñ Beltsı şeerinde doğdı. 1993 senesi Aqmescitteki yuqarı arbiy-siyasiy qurucılıq oquv yurtunı bitirdi, ve birden iş-adamı oldı – «Ellada» kooperativniñ müdir muavini, «Asteriks» şirketinde çalıştı, «Eskada» işhanesinde faaliyet kösterdi. 2008 senesinden başlap, Qırımdaki rus cemiyetiniñ azası, soñra «Rus birligi» firqasına qoşuldı. 2010 senesi Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı oldı.
Gece rusiyeli mahsus hızmetleri tarafından işğal etilgen parlament binasında toplaşuv qapalı şekilde ötkerildi ve bir çoq malümatlarğa köre, onda episi deputatlar iştirak etmedi. Aksönovnıñ birinci teşebbüslerden biri – Rusiye prezidenti Vladimir Putinge Qırımğa askerlerni celp etmek ricası oldı. Aksönov 2014 senesi mart 16 künü neticeleri sahte olğan «referendumnıñ» keçirilüvini tehnikiy cietinden idare etti.
Biraz soñra, Aksönov diger öz başına tayin etilgen Qırım «reberleri» ile Moskvada Qırım ve Aqyarnıñ «Rusiye Federatsiyası erkânına subyekt olaraq qoşuluvı aqqında» añlaşmanı imzaladı. Daa soñra, Putin Aksönovnı «Qırım yolbaşçısı vazifesini eda etken» olaraq tayin etti. Ne ukrain akimiyeti, ne halqara teşkilâtları bunı qabul etmediler, Qırım nazirler şurası, işğal etilgen ukrain cumhuriyetinde qanunsız çalışqan ükümet olaraq sayıla.
Bu vaqıt içinde «cedvelni ozıp» ketkenler tek eki meseleni çezip oldılar – ukrain grivnasınıñ qullanuvını işten çıqarıp, ve böyleliknen, Qırımda daa çoq meselelerge sebepçi olıp, ukrain ve qırımtatar mekteplerine qarşı basqını quvetleştirdiler. «Qırım anayasasında» üç devlet tili qayd etilgenine baqmadan, tek rus tiliniñ inkişafına emiyet berilip, diger tillerniñ qullanuvı sıñırlana.
Aksönov tarafından teşviq etilgen «büyük deñişmeler» Qırım ayatını daa ziyade beterleştirdi: 2014 seneniñ raatlıq mevsimi bozuldı, qırım dünya kruiz turizmi cedvelinden alıp taşlandı, merkeziy rusiyeli kanallar, yalılarnıñ tolu olğanını köstermek içün haberlerde 2011 seneniñ yazılarını köstereler.
«Aksönovnıñ Nazirler şurası» Şimaliy-Qırım kanalından suvnıñ berilüvi meselesini al etip olamadı, suvsızlıq sebebinden, Qırım çoqtan östürgen ekinlerden vazgeçmege mecbur oldı.
Qırım elektrika ile halqara ticariy fiyatlarğa köre temin etile, yarımadada naqliye kerginligi duyula, aşayıt mahsulatlar tolusınen ketirilmey, ticaret ve hızmet saaları qalabalıq içinde faaliyet köstere, yarımada rusiyeli ordularnen tolu, uçaqlar uçmağanı içün Qırım başqa alemden çette qaldı.
Qanunsız çalışqan «imayecilerniñ» areketleri sebebinden Qırım dünyada eñ havflı yer olaraq tanıldı. Faqat «göñülliler» Donbasstaki cenkke qoşulmağa devam eteler. Bazı malümatlarğa köre, qırımlı «askerler» onlarnen elâk olıp, iç bir kimsege duydırılmay Qırımda defn etildi.
Yarımadada insan aqları bozulıp, işsizlik seviyesi öse, matbuat vastalarınıñ işine keder etile. Qırımlılarnıñ hafvsızlığını temin etecek kibi olğan Rusiyeniñ mahsus hızmetleri kütleviy tedbirlerni idare eteler, hususan, Aqmescitte, bayram künleri soqaqlar maden qorularnen qapatıla ve tek tintüvden keçken soñ, tantanağa qoşulmağa mümkün oldı.
Qırım bütünley Rusiyeniñ «boynuna asıldı». Faqat moskvada Qırım inkişafı leyhası işlep çıqarılğanına baqmadan, ükümet onı maliye etmege red etti, böyleliknen, paranı Rusiye regionları berecekleri qarar alındı. Qırım, Rusiyeniñ çeşit vilâyetleri ile yardım aqında añlaşmalar tize, olar ise, öz nevbetinde sermilarnı qıdırmağa mecburlar. Bundan sebep, Rusiye, bir qaç federal leyhasına paranıñ ayırıluvını toqtattı, regionlarnıñ ükümetleri da bu kibi leyhalarnı toqtatıp, paranı Qırımğa yollaylar.
Qırımda hususiy iqtisadiy mekânnı teşkil etmek vadeleri boşuna olğanı körünip tura, diger yañı ve zemaneviy leyhalar da avada qaldı. Qırım, Rusiyeniñ qoşma arbiy bazasına çevirilip otura, mında qara deñiz flotu ile birlikte, aviatsiya, fişenk, desant ve diger arbiy qısımlar bulunmaqta, arbiy-istisal işhaneleri öz işlerini ğayrıdan başladılar.
«Qırım baş naziriniñ birinci muavini» Rustam Temirgaliyev «Trans-M-Radio»sınıñ efirinde qayd etkeni kibi, ileride de «fiyatlarnıñ biraz ösecegi közde tutlğanını» bildirdi, amma, kerçekten de, fiyatlar endi bir qaç kerege östi ve akimiyet bunı şimdilik toqtatıp olamadı.
Qırım mütehassısları aytqanları kibi, bundan evel Qırım ükümetiniñ iç biri «Aksönovnıñ ükümeti» kibi yarımadada o qadar mesele çıqarıp olamağan edi.
Оles Çeremşina, qırımlı közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
Aqmescit –2014 senesi fevralniñ soñunda daa Qırımnıñ Yuqarı Şurası olaraq, «yeşil adamçıqlarnıñ» silâsı altında toplaşuvlarnı keçirip, deputatalar, Ükrinada endi yasaq etilgen ve dağıtılğan «Rus birligi» teşkilâtınıñ reisi Sergey Aksönovnı Qırım nazirler şurası reisi vazifesine tayin etti. Şu künden soñ 100 kün keçti. Amma, Qırımda bu tarihni añmaylar – iç bir izaat berilmedi, iç bir türlü qayd etilmedi. Yalıñız İTAR-TASS bu vaqianı «qayd etip», şu künniñ «sebepçi»si ile intervyü yazdı.
«Sebepçi»niñ esas fikiri: «Bu (Qırımnıñ işğali - müell.) elbette, belli bir qıyınlıqlar doğura, faqat, biz cedvelni ozıp ketemiz…» «Baş nazir» qayd etti: «Bazı yerlerde bizim areketlerimiz qırımlılar içün oñaytsızlıqlar ketire…» - soñra, «qolaysızlıqlarnı» birer-birer aytıp başlay. Bu cedvel soñsuz kibi körüne, amma, baş nazir yüz bergen meselelerni nasıl etip çezecegini, yahşılıq ne zaman kelecegini bildirip olamağanına baqmadan, ümütnen kelecekkke baqa.
Qırım ne sebepten suküt içinde bulunğanı belli - birinciden, maqtanmağa şey yoq, nevbetler, fiyatlarnıñ vira ösüvi, para qıtlığı sebebinden açuvlanğan qırımlılarnı siñirletmemege daa eyi.
Evelden, Sergey Aksönov Qırım siyasetinde o qadar namlı insan degil edi. O, Sovet Moldovanıñ Beltsı şeerinde doğdı. 1993 senesi Aqmescitteki yuqarı arbiy-siyasiy qurucılıq oquv yurtunı bitirdi, ve birden iş-adamı oldı – «Ellada» kooperativniñ müdir muavini, «Asteriks» şirketinde çalıştı, «Eskada» işhanesinde faaliyet kösterdi. 2008 senesinden başlap, Qırımdaki rus cemiyetiniñ azası, soñra «Rus birligi» firqasına qoşuldı. 2010 senesi Qırım Yuqarı Şurasınıñ deputatı oldı.
Gece rusiyeli mahsus hızmetleri tarafından işğal etilgen parlament binasında toplaşuv qapalı şekilde ötkerildi ve bir çoq malümatlarğa köre, onda episi deputatlar iştirak etmedi. Aksönovnıñ birinci teşebbüslerden biri – Rusiye prezidenti Vladimir Putinge Qırımğa askerlerni celp etmek ricası oldı. Aksönov 2014 senesi mart 16 künü neticeleri sahte olğan «referendumnıñ» keçirilüvini tehnikiy cietinden idare etti.
Biraz soñra, Aksönov diger öz başına tayin etilgen Qırım «reberleri» ile Moskvada Qırım ve Aqyarnıñ «Rusiye Federatsiyası erkânına subyekt olaraq qoşuluvı aqqında» añlaşmanı imzaladı. Daa soñra, Putin Aksönovnı «Qırım yolbaşçısı vazifesini eda etken» olaraq tayin etti. Ne ukrain akimiyeti, ne halqara teşkilâtları bunı qabul etmediler, Qırım nazirler şurası, işğal etilgen ukrain cumhuriyetinde qanunsız çalışqan ükümet olaraq sayıla.
Bu vaqıt içinde «cedvelni ozıp» ketkenler tek eki meseleni çezip oldılar – ukrain grivnasınıñ qullanuvını işten çıqarıp, ve böyleliknen, Qırımda daa çoq meselelerge sebepçi olıp, ukrain ve qırımtatar mekteplerine qarşı basqını quvetleştirdiler. «Qırım anayasasında» üç devlet tili qayd etilgenine baqmadan, tek rus tiliniñ inkişafına emiyet berilip, diger tillerniñ qullanuvı sıñırlana.
Aksönov tarafından teşviq etilgen «büyük deñişmeler» Qırım ayatını daa ziyade beterleştirdi: 2014 seneniñ raatlıq mevsimi bozuldı, qırım dünya kruiz turizmi cedvelinden alıp taşlandı, merkeziy rusiyeli kanallar, yalılarnıñ tolu olğanını köstermek içün haberlerde 2011 seneniñ yazılarını köstereler.
«Aksönovnıñ Nazirler şurası» Şimaliy-Qırım kanalından suvnıñ berilüvi meselesini al etip olamadı, suvsızlıq sebebinden, Qırım çoqtan östürgen ekinlerden vazgeçmege mecbur oldı.
Qırım elektrika ile halqara ticariy fiyatlarğa köre temin etile, yarımadada naqliye kerginligi duyula, aşayıt mahsulatlar tolusınen ketirilmey, ticaret ve hızmet saaları qalabalıq içinde faaliyet köstere, yarımada rusiyeli ordularnen tolu, uçaqlar uçmağanı içün Qırım başqa alemden çette qaldı.
Qanunsız çalışqan «imayecilerniñ» areketleri sebebinden Qırım dünyada eñ havflı yer olaraq tanıldı. Faqat «göñülliler» Donbasstaki cenkke qoşulmağa devam eteler. Bazı malümatlarğa köre, qırımlı «askerler» onlarnen elâk olıp, iç bir kimsege duydırılmay Qırımda defn etildi.
Yarımadada insan aqları bozulıp, işsizlik seviyesi öse, matbuat vastalarınıñ işine keder etile. Qırımlılarnıñ hafvsızlığını temin etecek kibi olğan Rusiyeniñ mahsus hızmetleri kütleviy tedbirlerni idare eteler, hususan, Aqmescitte, bayram künleri soqaqlar maden qorularnen qapatıla ve tek tintüvden keçken soñ, tantanağa qoşulmağa mümkün oldı.
Qırım bütünley Rusiyeniñ «boynuna asıldı». Faqat moskvada Qırım inkişafı leyhası işlep çıqarılğanına baqmadan, ükümet onı maliye etmege red etti, böyleliknen, paranı Rusiye regionları berecekleri qarar alındı. Qırım, Rusiyeniñ çeşit vilâyetleri ile yardım aqında añlaşmalar tize, olar ise, öz nevbetinde sermilarnı qıdırmağa mecburlar. Bundan sebep, Rusiye, bir qaç federal leyhasına paranıñ ayırıluvını toqtattı, regionlarnıñ ükümetleri da bu kibi leyhalarnı toqtatıp, paranı Qırımğa yollaylar.
Qırımda hususiy iqtisadiy mekânnı teşkil etmek vadeleri boşuna olğanı körünip tura, diger yañı ve zemaneviy leyhalar da avada qaldı. Qırım, Rusiyeniñ qoşma arbiy bazasına çevirilip otura, mında qara deñiz flotu ile birlikte, aviatsiya, fişenk, desant ve diger arbiy qısımlar bulunmaqta, arbiy-istisal işhaneleri öz işlerini ğayrıdan başladılar.
«Qırım baş naziriniñ birinci muavini» Rustam Temirgaliyev «Trans-M-Radio»sınıñ efirinde qayd etkeni kibi, ileride de «fiyatlarnıñ biraz ösecegi közde tutlğanını» bildirdi, amma, kerçekten de, fiyatlar endi bir qaç kerege östi ve akimiyet bunı şimdilik toqtatıp olamadı.
Qırım mütehassısları aytqanları kibi, bundan evel Qırım ükümetiniñ iç biri «Aksönovnıñ ükümeti» kibi yarımadada o qadar mesele çıqarıp olamağan edi.
Оles Çeremşina, qırımlı közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün