Donbasnıñ işğal altındaki rayonlarındaki vaziyetni çezüv Üç taraflı bağ gruppası Ukraina eyyetiniñ reisi, sabıq Ukraina prezidenti Leonid Kravçuk vaqtınca işğal etilgen Qırım ve Donbas meseleleri aqqında referendumnı keçirmege teklif ete. Yuqarı Rada «Umumukrain referendumı vastasınen halq iqtidarı» qanunını qabul etti.
Leonid Kravçuknıñ fikirince, böyle rey berüv Ukraina halqınıñ memleketniñ topraq bütünligi, mustaqilligi ve topraqlarını qaytaruvğa qol tutqanını belgilemeli. Buña cevap bergen Ukraina Yuqarı Radasınıñ spikeri Dmıtro Razumkov böyle referendum keçirilmesine kerek yoq, çünki, onıñ fikirince, «er kes referendumsız da vaqtınca işğal etilgen Qırım ve Donetsk ve Lugansk vilâyetleriniñ bazı rayonlarınıñ 100% Ukraina toprağı olğanını añlay», dep bildirdi. Birinci Ukraina prezidentiniñ teşebbüsi aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.
«Ukraina 24» telekanalına intervyü bergen Leonid Kravçuk Donbas ve Qırım meselesi «eñ ağır» ola, şunıñ içün, birinci Ukraina prezidentiniñ fikirince, bir noqta qoyulmalı:
«Ne yazıq ki, Ukrainanıñ siyasiy küçleri ilhaq, Donbastaki cenkke farqlı yanaşa. Amelde Kreml siyasetine qol tutqan siyasetçiler özüni vatanperver olaraq tanıtıp, vatanperver avesliklerini çeşit siyasiy meydançıqlarda sıq-sıq ilân ete. Ve halq añlap olamay, siyasiy küçlerniñ bir fikri barmı, olar esas meselede añlaşıp olamaylar… Yani referendumda halq Ukrainanıñ bir, mustaqil olmasına ve topraqlarınıñ qaytarılmasına qol tutmalı, dep aytılmalı. Referendumnıñ esas meselesi bu, angi usulnen yapılacaq degil. Usulnı devlet, akimiyet, Yuqarı Rada köstermeli. Halq şunı aytmalı: «Yoq, bu olamaz, Ukrainanıñ bütün toprağı bir ve mustaqil, ve Ukrainağa ait olmalı».
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, o, Leonid Kravçuknıñ teşebbüsine «tamamen razı degil» ve onı Ukraina içün telükeli saya.
Bu meselede şübhe barmı-yoqmı problem degil – qararları referendumda alınmağan saalar bar, o qadarLeonid Kravçuk
– Bu laflar arqasında bir plan olğanını tüşünmek ister edim. Lâkin soñki vaqıtları vaqtınca işğal etilgen Ukraina topraqlarını istilâcı memleketke bermege istegenlerniñ sesleri daa çoq eşitile. Referendum teklifi «Oppozitsionnaya platforma – Za jizn» siyasetçilerinden kelse edi, şaşmaz edim, amma Kravçuk bey efendiniñ Ukraina devletiniñ toprağını bermesine yol aça bilgen rey berüvni keçirmek teklifi meni ıncıttı. Bu meselede şübhe barmı-yoqmı problem degil – qararları referendumda alınmağan saalar bar, o qadar. Qırım – Ukrainanıñ ayırılmaz parçasıdır ve aynı vaqıtta tamır qırımtatar halqınıñ vatanıdır. Kravçuk ya da başqa birisi bu topraqnıñ kelecegini rey berip belgilemez!
İlko Kuçeriv «Demokratik teşebbüsler» Ukraina Vaqfınıñ siyasiy talilcisi Mariya Zolkinanıñ fikirince, Leonid Kravçuknıñ referendum laflarında ciddiy niyetler yoqtır.
Kravçuknıñ lafları – tüşünilmegen fikir, aslında, pek telükeli olaMariya Zolkina
– Referendum qanunı seslendirgen meselelerinde rey berüv keçirilmesine izin bermey. Bu vesiqanen bağlı bir sıra iddia bar, amma anda bir şey aytılğan: Ukrainanıñ topraq bütünligi meselesi ancaq memleket imzalağan halqara añlaşmalarnı tasdıqlav qısmında referendumğa çıqarıla bile. Kravçuknıñ lafları – tüşünilmegen fikir, aslında, pek telükeli ola. O, Ukraina bir olmalımı suali qoyulacaq referendumnı keçirmege teklif etti – bu muzakere etilecek şey degil. Ukraina – Anayasası olğan suveren devlettir, topraq bütünligini Rusiye istilâsı bozdı. İçtimaiy soravlarğa köre, Ukraina topraq bütünligine qol tutqan insanlarnıñ sayısına köre neticeler şaşırtır edi, eminim – faqat böyle soravlar tek talilci ve alimlerge kerek.
Mariya Zolkina emin ki, referendum keçirilse, Qırım ve Donbasnıñ ait oluv meselesi aqqında siyasiy munaqaşa olacaq, bu Ukraina içün em iç siyasetinde, em Ukraina diplomatlarınıñ halqara alanda köstergen ğayretleri ceetinden pek telükelidir.
«Opora» Ukraina cemaat ağınıñ idare yolbaşçısı Olga Ayvazovskaya Ukraina Anayasasınıñ eñ müim maddeleriniñ tüzetüvlerinen bağlı rey berüv nasıl olğanını añlata.
Halq teşebbüsinen mezkür Anayasa maddelerine deñişmelerni kirsetmege olmayOlga Ayvazovskaya
– Ukraina Anayasasınıñ birinci, üçünci ve on üçünci maddesinen bağlı deñişmeler belli bir qaidelernen tasdıqlana – halq teşebbüsi olmay, Yuqarı Rada belli qanunnı qabul etmeli. Soñra bu vesiqa Anayasa mahkemesine berile, soñra parlamentte ekinci oquvdan keçe, deñişmelerge eñ az 300 deputat rey bermeli. Prezident qanunnı imzalasa, o vaqıt referendum keçirile. Amma anda saylayıcılarnıñ eñ az 50%-ı iştirak etmeli, ve ekseriyet «ebet» dese, qarar qabul etile. Umumen bu esnasqa eñ az yarım yıl kerek. Halq teşebbüsinen mezkür Anayasa maddelerine deñişmelerni kirsetmege olmay, yani memleketniñ toprağınen bağlı meseleler olmamalı.
Bıltır yazda Leonid Kravçuk Minskteki Donbas muzakerelerinde Ukraina eyyetiniñ reberi oldı. Tezden «gumanitar felâket vaziyetinde» Ukraina Dnipro suvını Qırımğa bere bile, dep ayttı: onıñ fikirince, suv müessiselerge ve arbiy bazalarğa degil, qırımlılarğa berilmeli. 2021 senesi yanvarniñ 21-nde Kravçuk 1991 senesiniñ Qırım muhtariyetini yañıdan quruv referendumınıñ 20 yılı munasebetinen Rusiye kontrolindeki «Krım 24» telekanalınıñ yayınında iştirak etti.
Qırım.Aqiqat jurnalistleri Leonid Kravçukqa muracaat etip, fikrini tafsilâtlıca izaatlamasını rica etti, lâkin bu munaqaşada iştirak etmege imkân tapamadı. Muarririyet birinci Ukraina prezidentine bu ya da kelecek maqalelerde seslendirilecek tenqitke cevap bermesi içün imkân bermege azır.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
