1944 senesi mayısnıñ 18-20-nde NKVD-NKGB mahsus tedbirleri vaqtında Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Urağa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malümatqa köre – 194 111 insan). 2004-2011 seneleri Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» umumhalq aktsiyasını keçirip, sürgünlik şaatlarınıñ 950-ge yaqın hatırlavını topladı. Qırım.Aqiqat arhivlerdeki hatıralarnı derc ete.
Men, Adaviye Osmanova, qırımtatarım, 1935 senesi Kuybışev rayonınıñ Foti Sala köyünde doğdım (1945 senesinden berli Golubinka – QA), rayon yoq etildi, bütün köyler ise Qırım Muhtar Sovet Sotsialistik Cumhuriyetiniñ Bağçasaray rayonına qoşuldı.
Sürgün etilgende qorantamızda anam Sale Kurbedinova (d.s. 1914), qartanam Ava Kurbedinova (d.s. 1885), men, Adaviye Osmanova, qız qardaşları Emdiye Osmanova (d.s. 1938) ve Levaye Osmanova (d.s.1940).
Sürgün etilgende qorantam 4 közlü evde yaşay edi, azbar ve bir sığırımız bar edi. 1939 senesine qadar babam Albat köyünde (1945 senesinden soñ Kuybışevo – QA) Soyuzplodovoşçte muasebeci olıp çalıştı, soñra onı emek ordusına alğanlar ve biz ancaq 1955 senesi körüşip oldıq. 16 yıl devamında baba sevgisinden ve qayğıruvından marum qaldım.
1941 senesi almanlar köyümizni işğal etkende 6 yaşında edim. Faşist bombaları ve ücümlerinden okop ve ormanlarda saqlanğan edik. Bostançığımızda ne östürgen olsaq onı ve orman yemişlerini aşağan edik.
Qartanam taqdiriniñ faciaları neticesinde köz saqatı oldı: 1933 senesiniñ açlığı vaqtında eki oğlu vefat etti, Aqyar bombalandırılğanda büyük qızı elâk oldı. Cenkten evel anam kolhozda çeşit işlerde çalıştı.
Anam, qartanam ve beş balanı saba saat 4-nde uyandırıp, koridorğa çıqarğanlar, artından töşekni atıp, ev qapusını qapatqanlar
1944 senesi mayısnıñ 18-nde 9 yaşında edi, qardaşlarım ise 6 ve 4 yaşlarında ediler. O vaqıt eki doğmuş qardaşlarımız bizde otura edi Mradiye (d.s. 1937) ve Nazmiye (d.s. 1939) – 1943 senesi bombalandıruv vaqtında Aqyarda elâk olğan Nazife tizemniñ qızları, babaları cebede edi. Anam, qartanam ve beş balanı saba saat 4-nde uyandırıp, koridorğa çıqarğanlar, artından töşekni atıp, ev qapusını qapatqanlar. Anam beş ağlağan balası ve soqur anasınen soqaqta qalıp şaşmaladı, yolğa tek dört kilogramm mısır alıp yetiştirdi. Silâlı askerlerniñ konvoyınen bizni mektepke doğru alıp ketkenler, qorqqan ve şaşmalağan köydeşlerimizni de anda toplağanlar.
Aqşam üstü bizni yük maşinalarına mindirip, Süren stantsiyasına (şimdi Bağçasaray rayonınıñ Siren stantsiyası – QA) alıp ketkenler, bütün gece anda tutqanlar, mayısnıñ 19-nda kündüz ise yük vagonlarına mindirip, belli olmağan tarafqa alıp ketkenler. Yük vagonı eki qatqa bölüngen edi: yuqarıda balalar, yerde büyükler ve esli-başlı insanlar; insannıñ ayatı içün kerek olğan er şey – aş, ayaqyol ve ilâhre – tren toqtağanda ola edi. Duraqlar qısqa ve büyük aralı edi. Daa bala edi, yol aqlımda pek yahşı qalmadı.
Anamnı Taligulânskaya gidroelektrik stantsiyasınıñ qurucılığına alıp ketkenler, meni ve qardaşım Emdiyeni bala evine alğanlar, soqur qartanam ve küçük qardaşım Levayeni aranda qaldırğanlar
Samarqand şeerine (Özbekistan Sovet Sotsialistik Cumhuriyeti – QA) kelgende bizni yük maşinalarınen «Spartak» stadionına alıp ketkenler. Soñra epimizni hamamğa alıp kettiler, urbalarımıznı ise işletmege alğanlar. İnsanlar çıqqanda kimse urbasını tapıp olamadı, bazıları urbasız qaldı. Soñra insanlarnı köylerge alıp kettiler, biz «Moskva» kolhozına tüştik. Bizni cami yanındaki eşek aranına yerleştirgenler. Bir aftadan soñ anamnı Taligulânskaya gidroelektrik stantsiyasınıñ qurucılığına alıp ketkenler, meni ve qardaşım Emdiyeni bala evine alğanlar, soqur qartanam ve küçük qardaşım Levayeni aranda qaldırğanlar, qızçıq bala evi içün pek küçük dediler. Tizemniñ eki qızını bir aftadan soñ cebeden bir köznen qaytqan babaları aldı.
1947 senesi anam bu qurucılıqta elâk oldı, suvda boğuldı. 1944 senesi küzde eñ kiçik qardaşım Levaye Osmanova can bere
Qurucılıqta anam diger semetdeşlerinen beraber qurucılar içün boşatılğan ahırda yaşadı. Qurucılıqta iş zor edi, mehanizatsiya yoq edi. İş ve açlıq insanlarnı arıqlattı, bir çoq kişi qurucılıqta elâk oldı. 1947 senesi anam bu qurucılıqta elâk oldı, suvda boğuldı. 1944 senesi küzde eñ kiçik qardaşım Levaye Osmanova can bere, qartanam aranda özü qalıp yaşay. 1947 senesi qartanamnı beş baladan bir sağ qalğan büyük qızı öz qorantasına ala.
Bala evinde olğanda men 1947 senesine qadar oqumadım, soñra oquşım başlandı, tek 5 sınıfnı bitirdim, 3-ü özbek tilinde ve 2 sınıf rusça edi. 1951 senesi Fabrika-zavod oquv yurtuna tikici olmaq içün oqumağa kirdim, onı bitirgen soñ 8 mart tikici fabrikasında çalıştım. 1957 senesi qırımtatarlar içün Qırım yolu qapalı olğanı içün qorantamnen beraber vatanğa yaqınca, Krasnodar şeerine köçtim. Halqımız vatanğa qaytıp başlağan soñ 1998 senesi aqayımnen beraber Qırımğa Aqmescit şeerine keldik.
(2009 senesi sentâbrniñ 7-nde yazıp alınğan hatırlavlar)
Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqı genotsidini ögrenüv ve aqibetlerini yeñüv Mahsus komissiyasınıñ reis muavini azırladı