Siyasiy mabüsniñ tarihı: Bekir Degermenci

Qırımtatar Milliy Areketiniñ faaliyetçisi Bekir Degermenci 57 yaşında. Onıñ nesiline ait diger qırımtatarlarda olğanı kibi, Bekirniñ balalığı sürgünlikte keçti. Mektep çağında at sportu ile oğraştı, er vaqıt çoq oquy edi. Aliy tasil almadı, çünki çalışıp, Bekirden ğayrı daa beş bala olğan büyük qorantasına yardım etmek kerek edi.

Ömür arqadaşı Aliye ile 1988 senesinde tanış oldı. O, oña aqayğa çıqacaq dep, başta iç bir vaqıt aqlına bile kelmedi, dey. Lâkin bir yıl soñra endi toy yaptılar.

Qadın: «Bekirde meni, onıñ böyle israrlı olğanı iliştirdi. Men «yoq» degenimde bile o, er vaqıt kele edi. Onıñ pek oqumışlı suhbetdeş olğanını, onen munaqaşalar yapmaqnı begene edim. Bu meni onda iliştire edi», – dep hatırlay.

​Toydan yarım yıl keçken soñ Bekir Degermenci, qorantanı köçüre bilecek yerni qıdırmaq içün Qırımğa ketti. Böyle yer Suvdağ civarındaki Suvuq Sala (Gruşevka) qasabasında tapıldı.

​Bir intervyüde Bekir: «Bu yerge kelmegence bu Qırımnı körgenim yoq edi. Lâkin onıñ menim vatanım olğanını, Özbekistanda musafir olğanımnı er vaqıt bile edim. Men anda pek yahşı yaşay edim. Bizde ev bar edi, men taksici olıp çalıştım, taksiciler ise o vaqıt yahşı qazana ediler. Amma maña bu kerekmey edi. Men bu yerge, Qırımğa kelmek istey edim. Çünki onıñ menim, balalarımnıñ, ecdatlarımnıñ vatanı olğanını bile edim», – dep ikâye etti.

Köçken soñ yaşayış pek ağır edi. Degermenciler qorantası Suvuq Sala köyünde, ne yolu, ne de gazı olğan yerde bir topraq arsasını alıp, ev qurmağa başladı. Qırımğa qaytqanlarınıñ birinci yıllarında qırımtatarlarğa işke kirmek pek qıyın edi. Degermenciler qorantası, teplitsada sebzeler yetiştirip ve bazarda satıp keçinmege mecbur oldı. Ondan soñ Bekir Suvdağ sanatoriyleriniñ birisine şoför olıp işke kirdi. Daa soñra o, o yerde ufaq bir musafirhane açıp, yazın bütün qorantasınen anda çalışa edi.

Bekir Degemenci er vaqıt milliy areketniñ faal iştirakçisi edi. Mitinger, aktsiyalar ya da bayramlar olsun, iç bir tedbirni qaçırmay edi. Ömür arqadaşı, ağırayaqlı olğanda bile, sıq-sıq öz başına qalmağa mecbur olğanını hatırlay: «Ve men oña, Bekir, men bir özüm qalam da, degende, o er vaqıt: «Bir şey degil! Sen bir özüñ degilsiñ, sen halqnen berabersiñ! Men ise halqım qayda olsa, anda olacam!», dep cevap bere edi».

Bekir Degermencide eki yetişken balası bar: oğlu Mustafa 29 ve qızı Mavile 24 yaşındalar. 2015 senesi aprelinde Rusiye telükesizlik hadimleri Mustafanı yaqalap, 2014 senesi fevral 26-da Qırım Yuqarı Radasınıñ binası yanında Ukrainanıñ topraq bütünligine qol tutmaq maqsadınen yapılğan mitingde iştirak etkeninde qabaatlağan soñ olarnıñ soyadı birinci kere haberlerde peyda oldı. O vaqıt on biñlerce kişi aktsiyağa çıqtı. Olarnıñ arasında Bekir Degermenci de bar edi.

Qırım.Aqiqatnıñ «Qırım. Ğalipler muhakeme etilmez» filminde o: «Halq çoq edi, er kes özü istegenini qıçıra edi: biz Ukraina dep qıçırdıq, olar Rusiye dep qıçırdı. Er şey oldı. Soñ men yaramadım, meni qalabalıq içinde pek sıqtılar. Oğlum meni qalabalıqtan çıqardı. Ondan soñ men qalabalıq içine kirmedim, çetten közettim, baqa edim. Lâkin soñuna qadar degil», – dep ikâye ete.

Mustafa Degermenci tahqiqat izolâtorında aman-aman eki yıl keçirdi, ve endi bir yıldan berli ev apisinde buluna. «Fevral 26 işi» ale daa devam ete, ve uküm daa ileride. Bu davanıñ baş figurantı – Ahtem Çiygoz – 2017 senesinde afu etilgen edi. Advokatlarnıñ aytqanına köre, şimdi akemler bu keniş aks-sada doğurğan işiniñ diger figurantlarına qarşı ne yapmaqnı bilmeyler.

Mustafa tevqif etilgen soñ Bekir Degermenci, oğlunı qorçalamaq içün qolundan ne kelse, er şeyni yaptı: defalarca Avropa Parlamenti ve Avropada Telükesizlik ve emekdaşlıq teşkilâtınıñ oturışuvlarında iştirak etti, Kyivde matbuat konferentsiyalar ve türlü KHVlerge intervyüler berdi. Er şeyni oğlu Mustafanı qurtarmaq içün yaptı, çünki Qırım mahkemeleriniñ adaletli qararına inanmay edi. Aq-uquq qorçalayıcıları ve ömür arqadaşı onıñ, bu faalligi sebebinden zarar körgeninden eminler.

​Degermenciniñ ömür arqadaşı: «İhtimal, bütün belâmıznıñ tek bir sebebi – qırımtatarlar olğanımızdır. Bütün bu aqsımlavlarnı özümizge qarşı yapılğanını kördik. Men bunı daa balalıqta körgen edim, Bekir ve qorantam artıq bu yerde kördiler» – dey.

Oğlunıñ tevqifinden bir yıl keçken soñ Aliye Dermencini 17 yıl çalışqan laboratoriyadan boşamağa mecbur ettiler. Çünki o, mahkeme oturışuvlarğa barmaq içün pek sıq izin soramağa mecbur ola edi.

Aliye: «Meni, ya mahkemelerge qatnamaqnı toqtatmağa, ya da işten boşamağa mecbur olacağıma büyük bir ustalıqnen ketirdiler. Men de bulardan ekincisini sayladım. Oğlumnı ve şimdi endi aqayımnı körmek içün bu, yekâne çaremdir, dedim. Bu sebepten ariza yazdım da işten çıqtım», – dedi.

Tanışlar Bekir Degermencini merhametli ve yardımğa daima azır adam olaraq tasvir eteler. Birisi ağır vaziyette olsa, o, pek telâşlana ve türlü yollarnen yardım etmege tırışa edi. Tamam bunıñ kibi de o, ölüminden az evel qırımtatar milliy areketi veteranı Veciye Kaşkağa yardım etmege qarar berdi. Torunınıñ Türkiye vatandaşı olğan ömür arqadaşı qadından büyük miqdarda paranı, tahqiqatnıñ versiyasına köre, borcğa alğanda ve, aileniñ vesiyasına köre, hırsızlağanda o, diger faaliyetçiler ile birlikte bu adamnen bir qaç kere körüşip, hırsızlağannı qaytarmaq kerek olğanında qandıracaq oldı. Lâkin o adam Veciye Kaşkağa paranı berecek kününde, 2017 senesi noyabr 23-te, olar yaqalandı ve aqsız yerde para talap etkenlerinde qabaatlandılar.

​

Bekir Degermenci pensiyada, o – astmatik, 3-nci gruppa saqatı. Tevqiften üç afta keçken soñ sağlığınıñ vaziyeti o qadar fenalaştı ki, onı Aqmescit hastahanelerinden biriniñ reanimatsiya bölügine alıp kettiler. Daa bir qaç kün keçken soñ onı pulmanologiya bölügine keçirdiler ve, palatada yer qalmağanına sıltap, koridorda yerleştirdiler. Bütün bu muddet içinde esini coyıp yatğan adamnı üç telükesizlik hadimi qaravulladı. Yanına ne aqrabaları, ne de advokatlarını yiberdiler. Aliye bütün malümatnı ekimniñ aytqanından ala edi.

Aliye Degermenci: «O laf etip olamay, çünki o, intubatsiya etilgen alda, onıñ yerine aqcigerlerni avalandıruv cihazı çalışa. Lâkin o, er şeyni eşite, başını sallay. Bu, ekimniñ aytqanına köredir. Şimdilik o, tolusınen ilâclarnen tedavilene. Olar onı daa çoq ilac yuqusında tutmağa tırışalar, çünki o basımnı kontrol etalmay», – dep aqaynıñ vaziyetini izaladı.

​

Bekir Degermenci hastahanede 20 künden ziyade qaldı. Lâkin mahkeme onıñ alını, sıñırlav tedbirini daa yımşaqqa deñiştirmek içün yeterli esas, dep tanımadı. Qorçalavı, iç olmadı, ev apisini soradı. Amma Degermencini kene tahqiqat izolâtorına yolladılar.

Oturışuvlardan birinde Degermenci kamerada oksigen maskası ile buluna edi, akemler ise oturışuvnı bile başqa künge avuştırmadılar. O oturışuvğa Bekir yanına mektüp alıp keldi ve onı ailesine berip oldı. Metküpte o, yaqalavlarından evelki hususlar ve adiselerniñ tafsilâtlarını yazıp berdi. Onıñ mektübini daa soñra qızı Mavile neşir etti.

Qızı: «Bir adamğa yardım etip de, başqasına ağrı bereyim dep, aqılımda bile yoq edi. Men bellesem, insanlar añlarlar ki, insaniyetlilik ve ahlâq ceetinden menim ve tanışlarımnıñ ayıbı yoq. Çünki biz bu alçaq adamnı iç de qorquzmadıq. Biz ondan yalıñız bu meseleni tezce çezmekni istey edik. O ise, ne sebepten ve kimniñ sözüne uyıp, bilmeyim, bizni nasıldır 90-ncı yıllardan qalma cinayetçiler olaraq kösterdi. Yani, buña köre, dört qart adam, qorquzıp ve öz menfaatlarını kütip, ondan aqsız yerde para talap ete edi. Bu bir sandıraqlamadır», – dep, o mektüpniñ satırlarını oquy.

​2017 senesiniñ noyabrinde telükesizlik hadimleri, aqsız yerde para talap etüv qabaalavı boyunca Bekir Degermencinen beraber daa bir qaç qırımtatarnı yaqaladılar. O künü mahsus operatsiya esnasında qırımtatar milliy areketiniñ veteranı, 83 yaşlı Veciye Kaşka elâk oldı. Faaliyetçiler bu tevqifni, siyasiy sebepten yapılğan ve olarnıñ faaliyeti ile bağlı dep sayalar. Olar dörtü de Rusiyeniñ mahsus hizmetleri ve telükesizlik hadimleri tarafından taqip etilgen yurtdaşlarına faal surette yardım ete ediler.

«Bloglar» rubrikasında ifade etilgen fikirler muelliflerniñ öz fikirlerini aks etip, muarririyetniñ fikrini aks etmey bileler