Fransada eñ büyük mukâfat – Fahriy Legion nişanı, Poloniyada – Beyaz Qartal nişanı, Ukrainada ise – Ukraina Qaramanı unvanı ile mukâfatlanğan şahıslarğa taqdim etilgen «Altın Yıldız» nişanı ile Devlet nişanı. Bularnıñ birincisi mezkür unvannı cesaret içün alğanlarğa, ekincisi ise Qaraman unvanını emekte üstün yararlıqlar içün alğanlarğa berile. Ukraina Qaramanı unvanı birinci kere Ukraina Milliy ilimler akademiyasınıñ 80 yıllığı ve onıñnen bir vaqıtqa rastkelgen rehberiniñ 80 yıllığı munasebeti ile Milliy ilimler akademiyasınıñ prezidenti Boris Patonğa berilgen edi.
Ukraina Qaramanı unvanı belli bir sovetler ananesini devam ettirgenine baqmadan, tayin etilgen soñ keçken 19 yıl içinde onı alğanlar arasında Vâçeslav Çornovil ve Vasıl Stus (ekisi de vefattan soñ), Mıkola Rudenko ve Tetâna Yablons’ka, Oleksandr Bilaş ve Mıkola Kolessa, İvan Dzüba ve Leonid Kadenük, Stanislav Konühov ve Maksım Hulıy kibi buña lâyıq insanlar bar edi. Soñki yıllar içinde ellerine silâ alıp uruşlarda ülkeniñ azatlığını rusiyeli tecavuzkârlardan qorçalağan onlarca Ukraina qorçalayıcısı Altın Yıldıznen mukâfatlandı.
2014 senesi noyabrniñ 21-nde ise, prezidentniñ emirinde bildirilgeni kibi, «Namus İnqilâbı esnasında kösterilgen vatandaş cesareti, vatanperverlik, anayasada qayd etilgen demokratiya, insan aq-uquqı ve ürriyetleri prinsiplerini qorçalav ve Ukraina halqına özlerini ayamadan hizmet etüv içün» elâkten soñ Qaraman unvanı «Kök yüzlügi»ne berilgen edi.
Bunıñnen beraber bir çoq nomenklatura erbabı, paralı iş adamı, şübheli şahıslar ve atta açıq bir pezevenkler Ukraina Qaramanı oldı. Ve bu, al etilmesini talap etken ciddiy bir problemdir. Çünki Ukrainanı qorçalağanlar ile onı duşmanlarğa teslim etkenler aynı unvanğa saip olsa, bu yalıñız unvannıñ qıymetini degil, aynı zamanda Ukraina devletini de itibardan tüşüre.
Sahte «qaramaniy qaramanlar» oyunları
Bir çoq nomenklatura erbabı, paralı iş adamı, şübheli şahıslar ve atta açıq bir pezevenkler Ukraina Qaramanı oldı
Ukraina Qaramanı unvanında cisimlengen sovetler ananesi başta bir yalıñız mukâfat aksessuarlarında degil (o zaman «Altın Yıldız»lar ve Lenin nişanı olğanını hatırlatayım), aynı zamanda obyektleriniñ seçilmesinde de özüni köstere edi. Madenciler, kombayncılar, çelik pişiricileri, zavodlarnıñ müdirleri… Lâkin emekte köstergen yararlıqları içün Qaraman unvanını alğanlar arasında şahsiy şirketlerniñ saipleri ve hadimleriniñ sayısı yıl-yıldan arta edi. Olarnı Devlet nişanı ile mukâfatlamaq içün sebep bar edimi? Mesele davalıdır. Böyle adamlarğa Sovet Birliginiñ «sotsialistik emekniñ qaramanı» unvanı örneginde «kapitalistik emekniñ qaramanı» unvanı berilse, belki daa uyğun olur edi…
Faqat bular şaqadır, aqiqatta ise Ukraina Qaramanı unvanı eñ yañı «nobilitet»ni teşkil etken yüksek dereceli memurlar, top-menecerler ve iş adamları arasında populâr oldı. Ve olarnıñ sayısı kettikçe artmaqta edi. Leonid Kuçmanıñ prezidentligi vaqtında soñki yıl, kerçek bir mukâfat dağıtılması yılı oldı. 41 Ukraina Qaramanı – bu, keçken beş yılnıñ er yılında orta qararnen berilgen unvanlardan eki qat ziyade edi.
Viktor Yuşçenkonıñ prezidentligi vaqtında vaziyet biraz deñişti. Qaramanlar arasında bu unvannı em ayatta eken, em de ölümden soñ alğan çeşitli vaqıtlarda Ukrainanıñ mustaqilligi içün küreşkenlerniñ sayısı arttı, daa az sportçu ve daa çoq medeniyet erbabı ve alimler oldı. Lâkin madenciler, top-menecerler ve iş adamları kene de çoq edi.
Niayet Viktor Yanukoviç vaqtında Ukraina Qaramanı unvanınıñ berilmesi açıq bir farsqa çevirildi. Meselâ, 2010 senesinde tap dört Donetsk madencisi, asılında qaramaniy cesaretlik içün berilmesi şart olğan Altın Yıldız nişanınen mukâfatlandı. Olardan biri, «kömür çıqaruvda üstün neticege irişüv içün», Stalin zamanınıñ açıq bir iylebazlığı olğan «Stahanovnıñ rekordı»nı aşqanı içün mukâfatlandı. Asılında şimdi de sahte rekord aynı iylekârlıq yardımınen «aşılğan» edi. Yanukoviç tarafından mukâfatlanğan 22 Ukraina Qaramanınıñ yarısı Donbasstan olıp, olarnıñ bir çoqu Regionlar fırqasınıñ azası edi. Bir zamanları Yanukoviçniñ qomşusı olıp, onıñ arqadaşı olğan grafoman Boris Belaş da olarnıñ arasında edi. O zaman o, cesaretle ukrain «separatizmni» şiiriy şekilde faş etip, bunıñ içün Ukraina Qaramanı oldı ve Devlet nişanı aldı.
Ukraina Qaramanı unvanınen alâqalı olğan keçken devirniñ eksiklikleri 2014 senesinde başlanğan Rusiye tecavuzından soñ özüni bar quveti ile kösterdiler.
Ukraina hainleri onıñ Qaramanı ola bilirlermi?
Madenciler ve ziraatçılar arasından çıqqan Ukraina Qaramanlarınıñ qaçı işğal etilgen Qırım ve Donbass topraqlarında qalıp, öz emeklerinen Rusiye ve onıñ qoqlalarınıñ potentsialını arttıra, ale daa belli degil. Büyük ihtimal ile olar, onlarca kişidir. Sabıq «regional» Boris Deyç Rusiye tecavuzı esnasında Ukraina Yuqarı Radasınıñ deputatı edi, Qırımnıñ Rusiye tarafından işğaline faal surette qoltuttı. Prezident saylavlarında em Kuçmanıñ, em de Yanukoviçniñ mutevellisi (işançlı temsilcisi) olğan Fevzi Yakubov, buña beñzer şekilde Putinniñ ateşin tarafdarı olıp, qırımtatarlar arasında onıñ agenti oldı. 1989-91 senelerinde Sovet Birligi Kommunist Fırqası Qırım vilâeti komitetiniñ rehberi ve ondan soñ Qırım muhtariyeti Yuqarı Radasınıñ reisi olğan Nikolay Bagrov, iç bir tereddütsiz işğalciler tarafına keçip, cümleden: «Men Qırım Muhtar Cumhuriyeti Yuqarı Radasınıñ birinci rehberi edim ve artıq o vaqıtlarda Ukrainada natsizm alâmetlerini körmek mümkün edi. Şimdi bu, sıq-sıq açıq faşizmge keçe. Yardımğa kelgen prezident Vladimir Putin çoq sağ olsun, Qırımnıñ qaytarıluvı parlaq bir şekilde kerçekleştirildi», – dedi. Söz kelimi, Bagrov Qırımda Ukrainağa qarşı ilk isyanını 1992 senesinde yaptı. Buña rağmen Yuşçenko 2007 senesinde Bagrovnı Ukraina Qaramanı yaptı, 2010 senesinde ise Milliy ilimler akademiyası onı azası olaraq sayladı. Putinci Bagrov 2015 senesinde ölgende Ukraina Qaramanı ve Ukraina Milliy ilimler akademiyasınıñ azası edi…
Körgenimiz kibi, Ukraina Qaramanı unvanınnıñ büyük problemleri bar. Bazı adamlar onı, itibarını coydı ve bu sebepten yañı bir aliy devlet mukâfatını qabul etmek kerek, dep sayalar. Bazılar Qaramanlar cedvelini yahşı etip «temizlep», bu unvanğa lâyıq olmağanlarnı ondan marum etmekni teklif eteler. Başqa fikirler de bar. İç şübhesizdir ki, açıq satqınlar ve «pısıp oturğan» işbirlikçilerde Ukraina qorçalayıcılarındaki kibi ayırıcı işaretler olmamalı. Aynı zamanda bu işte qanunsızlıq yapmaqtan qaçınmaq kerek. Ukrainanıñ «Ukrainada devlet mukâfatları aqqında» Qanunınıñ 16-ncı maddesi boyunca «devlet mukâfatlarından marum etilüv Ukraina Prezidenti tarafından yalıñız mukâfatlanğannıñ ağır bir cinayet içün mahküm etilmesi taqdirinde, qanun tarafından tayin etilgen allarda mahkemeniñ taqdimi ile yapıla bile». Amma açıq surette yapılğan Vatanğa hainlik ve işğalcilernen işbirligi ağır cinayet sayılmazmı? Bu sebepten akimiyetniñ bu cinayetni işlegende qabaatlı olğanlarnı tayin etüv ve olarnı Ukraina Qaramanı unvanından marum etüvde vaqıt uzatması iç de qabul etilmez bir şey olaraq körüne.
Aynı zamanda uquq noqtainazarından emiyetsiz olğan Donetsk mahkemesiniñ 2010 senesinde Stepan Bandera ve Roman Şuheviçni Ukraina Qaramanı unvanından marum etüv aqqında qararınıñ deñiştirilmeyip qaldırılması, açıq bir siyaset oyununa oşay. İlk olaraq o, olarnıñ (asılında, 1918-1919 yıllarında Ukraina vatandaşları olğanlarına rağmen) iç bir vaqıt Ukraina vatandaşı olmağanına esaslana. Ondan ğayrı mahkeme yuqarıda añılğan Ukraina qanunlarınıñ normasını emiyetke almadı. Faqat siyasiy maqsatqa uyğunlıq üküm sürmege devam ete. Bu, işbirlikçilerniñ Qaraman unvanından marum etilmemesine de ait – barıp da, olar kene resmiy Kyivniñ tarafında keçerler; bir kere hainlik yapqan, ekinci kere yapmazmı?..
Öyle ise şimdi de yañğırağan «Ukraina Qaramanı olmaq istemeyim» degen yır Kuçmanıñ zamanında boşuna peyda oldımı?
«Fikir» rubrikasında taqdim etilgen tüşünceler, müelliflerniñ öz noqtainazarını aks etip, muarirriyetniñ noqtainazarını aks etmey bileler.
Yazınıñ originalı – Azatlıq Radiosı saytındadır