Tarihiy olaraq Rusiye devleti belli bir paradoks esasında qurula edi. Bir taraftan, mında qanun er şeyden üstün, çünki Vertikal, İzdeşlik, «Skrepı» ve rus qulağına hoş kelgen diger añlamlar oña esaslanalar. Diger taraftan, Rusiyede razı olmağanlarnı bastırmaq kerek olğanda er vaqıt bir alet olaraq repressiv qanun ve qaideler qullanıla ediler. Em de bunı, Qanun arfi-arfine tefsir etilse yarım devletni qabaatlı tanılmaq mümkün olğanına baqmadan, kene de yapa ediler.
Misal içün, bütün bularnı ğarip Oleg Zubkov añlap olamay – o, endi üç yıldan berli öz işhanelerini işğalci adliyeniñ çengelerinden qurtarmağa tırışa. Lâkin o, etnik rus ve ilhaqnıñ ateşin tarafdarı olaraq bir çoq diger insanlar qadar zorluq çekmey.
Şimdiki Rusiye, Avrasiyanıñ eñ ziyade ırqçı olğan cemiyetlerden biridir. Bu yalıñız emek segregatsiyası açıq bir etnik harakterge malik olğan Moskvanıñ soqaqlarında degil, aynı zamanda paytahtnıñ bölgeler ve bu cümleden milliy cumhuriyetler ile munasebetinde pek açıq körüne. Aleksandr Etkind tarafından «içki mustemlekecilik» dep adlandırılğan ketişat neticesinde şekillengen Beyaztaşlı paytaht menfaatına ğayrıdan paylaştıruv ve siyasiy merkezleşüv, bütün imperatorlıq tarzındaki devletlerde olğanı kibi etnik iyerarhiya ile yan-yanaşa yaşaylar. Titul milleti, tabiiy ki, imtiyazlı yer tuta, ve bu vaziyet Rusiyeniñ bütün tarihiy keçmişi devamında deñişmedi. Bolşeviklerniñ aqqını bermek kerek, olar, «sovet adamı» konseptini ortağa qoyıp, milletlerara munasebetlerinde qalıplaşıp qalğan vaziyetke qarşı eñ muntazam sutrette küreşti, lâkin Stalin devrinde «Sarsıtılmaz İttifaq»nı ne ise de «Büyük Rusiye» birleştirgenini mecburen qabul etken, kene de olar edi. İosif Vissarionoviçniñ meşhur banket nutuqları asırlıq ananelerniñ tiklenilmesini pek açıq körsete ediler: sovet devletiniñ başında turğan gürcü Cugaşvili, rus halqınıñ ve onıñ medeniyetiniñ üstünligini qabul ete edi.
Zapt etilgen yarımadağa qaytır ekenmiz, qırımtatarlarğa etnik alâmetine köre birinci olıp tazyıq etken adamnıñ Stalin olmağanını hatılamaq pek faydalı olur. Artıq XVIII asırnıñ soñunda, Qırımnıñ Rusiye tarafından birinci ilhaqından soñ avtohton ealiniñ sayısı süratnen azalmağa başladı. Artıq o zaman merkeziy akimiyetke sadıq olmağan qırımlılar içün Büyük Katerinanıñ devletinde yer yoq edi. Yüz yıl keçken soñ yerli unsurnıñ sıqıştırıp çıqarılması siyaseti ile bir arada yapılğan Rusiyeniñ gürdeli kolonizatsiyası neticeler berdi: 1784 senesinde bölgeniñ esas ealisinı (ealiniñ 80 %-ı) teşkil etken qırımtatarlar bundan soñ umumiy nüfüsniñ yarısından az sayıda ediler. Bir çoq diger vaziyette olğanı kibi bu işte de sovet komissarları yañı bir şey tüşünip çıqarmadılar. Olar yalıñız, özlerine has industrial israrlıqnı kösterip, tendentsiyanı mantıqiy neticege – 1944 senesi mayısnıñ 18-nde qırımtatar halqınıñ sürgün ettilmesine ketirdiler.
Qırımtatarlar, soñki eki yüz yıl içinde olarnı bir halq olaraq bir qaç kere qabirge soqacaq olğan qudretli bir duşmannen yüz-yüzge qaldılar
Eger siz bugün bir de-bir körümli Qırım memurından, ne içün qırımtatarlarğa qarşı o qadar çoq cinaiy ve idariy iş açıldı, ne içün er afta tintüvler ve yaqalanuvlar yapıla, dep resmen sorasañız, o sizge mutlaqa, bu işte iç bir etnik esası yoq, telükesizlik hadimleri ise tedbirlerini yalıñız bir maqsatnen – ögünde «er kes musaviy» olğan qanunnıñ kütülmesini temin etmek içün yapalar, dep cevap berecek. – Tatarlarnı başqalardan daa çoq «alsalar» ne oldı: demek, olar daa çoq qanun boza! Ve asılında bizde tamır halqınıñ vekilleri em akimiyette, em de yerli memuriyetlerde barlar.
Böyle «vekillerden» birini keçken cuma künü, cemaat masharası etip, qırımtatar milliy areketiniñ efsanesi Veciye Kaşkanıñ cenazesinden quvdılar. Öz halqınıñ aqları içün 1950-nci yıllarnıñ soñundan berli küreşken 83 yaşlı faaliyetçi FSBniñ nevbetteki «mahsus operatsiyası» vaqtında elâk oldı: yüregi dayanmadı.
Qırımtatarlar, soñki eki yüz yıl içinde olarnı bir halq olaraq bir qaç kere qabirge soqacaq olğan qudretli bir duşmannen yüz-yüzge qalğanlarını pek yahşı añlaylar. Ve bu sebepten Ukrainanıñ tarafını tutqan aq-uquq qoruyıcıları ve jurnalistlerniñ esas maqsatlarından biri – dünya cemaatçılığına, işğal etilgen topraqlarda siyasiy taqiplerniñ ilk olaraq etnik alâmetke köre yapılğanını körsetmektir. Demek ki, muessiseler ırqçılığı kelecekte Rusiyeniñ insaniyetke qarşı işlegen cinayetleri boyunca yapılacaq halqara tribunalında qabaatlavlardan biri olacaqtır.
Maksim Osadçuk, Qırım sakini, siyasetşınas
«Bloglar» rubrikasındaki fikirler, müelliflerniñ noqtainazarını aks etip, muarirriyetniñ noqtainazarını aks etmey bileler.