Qırımnıñ «halqlar dostluğı»: Rusiye tarifi

İşğal altındaki Qırımda milletlerara duşmanlıq ve etnik zıddiyetler yoq – mart soñunda yarımadanıñ Rusiye akimiyeti teşkil etken «Moskva-Aqmescit» telekonferentsiyasınıñ iştirakçileri böyle bir hulâsa çıqardı. Çıqışta bulunğanlardan birisi, Devlet dumasına Qırımdan qanunsız saylanğan Ruslan Balbek, ğarbiy memleketler «Rusiye» Qırımında qırımtatar meselesini qullanıp, etnik zıddiyetlerni suniy bir şekilde başlata, dep qayd etti.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası Eskender Bariyevniñ fikirince, Rusiye tış telüke laflarını qullanıp, Qırımnıñ milletlerara problemlerini «kilim altına saqlamağa» tırışa:

– İşğalciler yarımadanıñ bütün problemlerini olar çezdi kibi kösterecek olalar. Asılında, er angi çoq milletli regionda milliy mesele er daim aktual ola – onıñ olmaması mümkün degil. Rusiye akimiyeti er şey yahşı kibi yanaşıp, vaziyetni daa beter yapa. Yerli sözde memurlar ve uquq qoruyıcılar qırımtatar halqını tamır halq saymayıp, oña milliy azlıqqa kibi yanaşaraq, «diaspora» dep adlandırsa, daa ne aytmaq mümkün? Qırımda ukraince, qırımtatarca teren ögrenilgen mektepler qapatıldı, Ukrainağa qoltutqan qırımtatar faallerine qarşı mahkeme repressiyaları devam ete. İşğalciler tek bir şey yapa bile – er şeyni kilim altına saqlap, er şey güzel kibi köstermek.

Kreml kontrol etken Qırım Devlet şurasınıñ deputatı – Zaur Smirnov: «Yarımadada yaşağan qırımtatarlarnıñ 99,9 fayızı Rusiye Federatsiyasınıñ vatandaşı ola. Olarnıñ tek küçük bir qısmı, biñden az, şimdilik pasportnı (Rusiye pasportını – QA) almadı, amma almağa pek istey. Bugünde-bugün eñ çoq qırımtatarlar cumhuriyet reberiyetine muracaat etip, Rusiye Qırımı tışında olğan qırımtatarlar içün vatandaşlıqnı alma esnasını qolaylaştırmağa rica ete. Rusiye qırımtatar tilinde kitaplar bastırıp, olarnı mekteplerge yollay, 23 yıl devamında Ukraina yapmağanlarını yapmağa tırışa».

«KrımSOS» cemaat teşkilâtınıñ koordinatorı Tamila Taşeva Qırımnıñ Rusiye akimiyeti istegenini bar olğan bir şey kibi köstergeninden emin:

– Yapqan esaplarımızğa köre, işğalden soñ yarımadanı terk etkenlerniñ yarısı – qırımtatarlar, yani bir qaç on biñ insan. Çoqusı ayatı telükede olğanını tüşüne. Belki de, bazıları işğal etilgen Qırımğa köçmege istey – tek qırımtatarlar degil, esas Rusiyeniñ sakinleri de. Qırımtatarlar yarımada Ukraina tarafından idare etilgende böyle repressiyalar olğanı lâğu etilmey. Meclis yasaq etilmegen, insanlar qaçırılmağan, olarnı ölü tapmağanlar, o qadar cinaiy iş yoq edi. İşğalci akimiyet qırımtatarlarnıñ mustaqil teşkilâtlarını yoq ete, qırımtatar tiliniñ sıñırlanğanını endi aytmayıq.

Qırım cemaat faali Emine Avamilevanıñ tahmin etkenine köre, yarımadada Rusiye akimiyetiniñ siyasetinden sebep qırımtatar tili telüke altında buluna:

– Olğan qanunlar (Rusiye qanunları – QA) qırımtatar tilini dernek, fakultativ ya da fen olaraq ögrenmege imkân bere. Maalesef, semetdeşlerimiz bu aqqını yerine ketirmey. Ana-babalar ve balalar öyle bir informatsion müitke oğradı ki, qırımtatarca basılğan kitaplarnı almaylar. Bundan ğayrı, ocalar yoq. «Qırım Cumhuriyeti anayasasınıñ» Rusiye versiyasına binaen, qırımtatarcanıñ devlet tili olaraq işletilmesi içün bir şey yapılmadı. Yerli akimiyetniñ gizlemegen areketsizligilir. Böyle devam etse, 5-6 yıldan soñ qırımtatar tili iç qullanılmaycaq.

​(Metin üzerinde Vladislav Lentsev çalıştı)

Sergey Gromenko, Qırım tarihçısı, Qırım.Aqiqatnıñ közeticisi