Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Rusiye-Türkiye zıddiyetini Rusiye inkişaf ettire, amma Türkiye de cevap bere bile – ekspertler


©Shutterstock
©Shutterstock

Rusiye ve Türkiye arasındaki zıddiyet ileriley. Bu mevzuda Türkiye Odalar ve Borsalar Birligi Universitetiniñ professorı Toğrul İsmail, İstanbul Ukraina baş konsulı Vasiliy Bodnar ve Yaqın şarq tedqiqleri Merkeziniñ müdiri İgor Semivolos ile subet keçirildi.

– Siyasetşınas Toğrul İsmail ile bağlandıq. Toğrul, Rusiye ve Türkiye arasındaki deñiz munasebetleri ne alda?

İsmail: Farqlı malümatlar bar, onı matbuat vastaları üzerinden taqip etemiz. Rusiye tarafı türk gemilerini Rusiye limanlarında toqttatı kibi birinci haber keldi. Olar Qara deñiz memorandumına köre areket eteler, deñiz idaresiniñ nezaretçisi gemilerni, şu cümleden türk gemilerini teşkere. Soñra Türkiye tarafı da Türkiye limanlarında rus gemilerini teşkerdi. Amma Türkiye tarafı rus gemilerini teşkergen soñ yiberdi, Rusiye ise türk gemilerini toqtatmağa devam ete. Bunıñ neticesinde Türkiye bir qaç Rusiye gemisinin tekrar teşkermege başladı. Olarnıñ sayısı 27-ge yetti kibi malümat bar.

– Tünevin türk kütleviy haber vastaları Rusiye tarafı gemi muzakerelerine yeşil ayat bergenini bildirdi. Ne aqqında laf kete?

İsmail: Türk gemilerini toqtatqan bütün teşkilâtlar elektron bağ yolları üzerinden meseleni al etmege azır olğanını bildirdiler. Türkiye tarafı bunıñ ne şekilde keçirilecegini tam aytıp olamay. Eñ esası şu ki, niyetleri bar.

– Subetimizge İstanbul Ukraina baş konsulı Vasiliy Bodnar qoşuldı. Vasiliy, ukrain diplomatik temsilciligi Türkiye ve Rusiye arasındaki munasebetlerni közetemi? Gemi vaqialarına nasıl qıymet kesesiñiz?

Rusiyeniñ basqıncı areketlerinden soñ Türkiye Rusiyeniñ regiondaki siyasetini körmege başladı
Vasiliy Bodnar

​Bodnar: Elbet de, Rusiye ve Türkiye munasebetlerini diqqat ile közetemiz. Rusiyeniñ basqıncı areketlerinden soñ Türkiye Rusiyeniñ regiondaki siyasetini körmege başladı. Ebet, mantıqsız areketler de bar. Gemilerni toqtatmaq – piar-aktsiyasına oşay. Regiondaki vaziyetke tesir etkenini tüşünmeyim. Körgenimiz kibi, Türkiye Rusiye tarafından yapılğan provokatsiyalarğa muqaytlıqnen cevap bere, ve bu vaziyette, malümat tasdıqlansa, türk gemileri boyunca Rusiye tarafından mantıqsız areketler yapıla.

Kene de, kütleviy haber vastaları billdirgen yaqalavlar – yaqalav degildir. Limanda tehnikiy sebeplerden toqtatmaq – gemilerni belli bir sebeplerden yaqalamaq degil. Men bunı pek qayd etmez edim, amma Tışqı işler nazirliginiñ sabırnıñ da bir soñu bar lafları yerine ketirile.

– Angi soñ aqqında laf kete? Bir qaç kün evelsi bunı Mevlüt Çavuşoğlu da aytqan edi, amma tam olaraq ne aqqında laf kete?

Türkiye zıddiyetni devam ettirmege istemey, sabırlı yanaşa, Rusiyeniñ provokatsion areketlerine qulaq asmay
Vasiliy Bodnar

Bodnar: Bir taraftan, Türkiye zıddiyetni devam ettirmege istemey, sabırlı yanaşa, Rusiyeniñ provokatsion areketlerine qulaq asmay. Amma halqara munasebetlerniñ standart printsipi bar – qarşılıq printsipi. Rusiye Türkiyege qarşı areket etmege devam etse, Türkiye de aynı cevap berecek, öz menfaatlarını qorumaq içün gemi, ticaret ve diger adımlarda bunı köz ögüne alacaq. Amma şimdilik Ankaranıñ böyle bir niyeti körünmey.

– İsmail bey, 27 Rusiye gemisiniñ toqtatılmasına nasıl qıymet kesesiñiz? Sebebi bar edimi? Rusiye tarafı eñ azından gemiler bozuq olğanını ayttı.

İsmail: Aynısını Türkiye tarafı da bildire bile. Gemilerni idare etüv teşkilâtınıñ yolbaşçısı bergen malümatına köre, Rusiye memurları türk gemilerni aselet bozdılar. Rusiye tarafınıñ provokativ areketlerine dair resmiy malümat da bar. Daa bir kere tekrarlayım: deñiz idaresiniñ yalıñız resmiy malümatlarına esaslanam.

Bunıñ kibi areketler – añlaşılmaz ve mantıqsızdır. Bundan evel Rusiye limanlarına kelgen türk gemileri böyle bir vaziyetke oğramağan edi. Bilesiñiz, Türkiye Qırım işğalini tanımay, amma türk gemileri qanunsız şekilde Qırımğa bile kele edi, böyle bir laf bile olmadı. Şimdi ise laf çıqtı. Bu meselede kimse qazanamaz, dep tüşünem. Rusiye tarafı içün de fayda yoq, çünki olarnıñ Qara deñizdeki bütün gemileri İstanbul boğazından keçe, böylece Türkiyeniñ nezareti altında bulunalar.

Türkiyedeki vaziyet aqqında aytsam, Rusiyeniñ cezaları bar. Türkiye tarafı uçaq meselesini ögrenmege teklif ete: uçucınıñ hatası oldımı ya da başqa bir sebep bar... Yıllar devamında iqtisadiyat, siyaset, medeniyet saalarında işbirlik yapqan eki memleketniñ munasebetleri bundan zarar körmemek kerek. Bir hata sebebinden er şeyni yoq etmek – Türkiye tarafı bunı añlamay. Türkiye Rusiyege qarşı ceza kirsetmege planlaştırmay, amma sabırı da bite, ebet. Mence, tezden cezalar da olur.

– Vasiliy, efirge azırlanğanda bu areketler sizge Birinci ve Ekinci cian cenkleri arasındaki adiselerni hatırlata dediñiz. Ne demek istediñiz?

Bodnar: Dos-doğru bir bağ yoq, amma İspaniyadaki iç cenki etrafındaki vaziyetni bilemiz, memletke qarşı qamaçav yapmaq içün gemiler toqtatılğan edi. Ekinci cian cenki arfesinde Baltık deñizinde ne olğanını bilemiz. Rusiye tarafından yapılğan provokatsiyalarnıñ ciddiy aqibetleri ola bile. Moskvanıñ şimdiki planlarını da bilmeyik. Bizde açıq bir istilâ oldı, Suriyede – insanlıqqa qarşı cinayet, Türkiyede ise – tam bir yetersizlik. Rusiye-Türkiye zıddiyeti Rusiye tarafından inkişaf ettirile, Moskvanıñ nevbetteki adımlarını tahmin etmek zor. İstilâcını tınçlandırsaq, ileride daa beter şeyler ola bile. Şimdi bütün küçni toplap, arbiy degil, istilâcını toqtatacaq ve halqara uquq alanına qaytaracaq siyasiy-uquqiy areketlerni yapmaq kerek.

– Kelecek sene Rusiye-Türkiye munasebetleri nasıl deñişecek? Rusiye cezalarınıñ ekinci basamağı ve Şoygunıñ Rusiye Fıratqa kelgenine qadar Suriyeden ketmeycek lafları, Türkiye ise Fıratnı qırmızı çizgi dep adlandıra...

Bodnar: Aytqanım kibi, Türkiye sabırlı yanaşıp, Rusiye provokatsiyalarına qulaq asmay. Amma er şey Kremlniñ sağlam olıp-olmağanına bağlı. Rusiyeniñ ritorikası deñişti, bunı ne maqsat ile yapalar añlaşılmay... İleri munasebetler Suriyede «İslâm devleti» ile küreş halqara koalitsiya ile añlaşmalarğa bağlı. Yaqın Şarqta istiqrar tiklenmesi meselesi bar.

Bundan ğayrı, NATO faktorı toqtata. Türkiye NATO azası olmasa edi, Rusiye Ukrainağa yapqanı kibi istilâiy adımlar ata bilir edi. Mence, ticaret-iqtisadiyat sıñırları olacaq, olarnı da, belki, ğayrıdan tiklemege tırışacaqlar. Amma eski işbirlik seviyesine qaytmaq zor olacaq.

– İsmail bey, tünevin Rusiye cezalarnıñ ekinci basamağı aqqında ilân etti. Rusiye ve Türkiye meselesi yaqında al etilecekmi?

İsmail: Yoq, mence. Rusiyeniñ şimdilik böyle bir istegi yoq. Maña köre, meseleniñ al etilmesi içün güzel bir temel olmalı, Türkiye bu zıddiyet olmasını istemey, şimdiki qarşılıq kibi bir şeyge kerek yoq. Türkiye bu meselede halqara qanunlarğa köre areket etti. Rusiye Türkiyeniñ yañılğanını tüşünse – can qurban. O vaqıt halqara teşkilâtlarğa muracaat etmek ya da vaqianı ögrenmek içün umumiy komissiyalarnı qurmaq kerek. Amma Rusiye tarafı Türkiyege basqı yapıp, onıñ qabaatlı olğanını kösterecek ola. Rusiye televideniyesiniñ teşviqatını endi aytmayım, imkânsız bir şey. Andaki resmiy kanallar bile kürt isyancılarına silâ bermek, terroristik teşkilâtlarğa qoltutmaq kerek olğanını aytalar. Aqılğa uymağan bir şey.

Köremiz, Rusiye – şiilerniñ tarafdarı, İran, İraq, Suriye olğan yerde... Telükeli bir şey. Esas mesele bu
Toğrul İsmail

Çoqtan aytqan edim, Rusiye Suriye zıddiyetine kirişse, neticeleri ciddiy olacaq. Adiy bir zıddiyet degil, anda er bir memleketniñ öz menfaatları bar. Köremiz, Rusiye – şiilerniñ tarafdarı, İran, İraq, Suriye olğan yerde... Telükeli bir şey. Esas mesele bu.

– Yaqın şarq tedqiqleri merkeziniñ müdiri İgor Semivolos bizge qoşuldı. Rusiyeniñ Türkiyege qarşı nevbetteki areketlerniñ maqsadı ne? Munasebetler nasıl deñişecek?

Semivolos: Bu munasebetlerde qıyın bir müddet başlandı. Bir qaç yıl evelsi er angi ekspertler cemiyetine eñ müimi aqqında sorasa ediler, yüz fayızı Rusiye Türkiye içün pek müim olğanını aytar edi. Türk ekspertleri «kerçekni» qayd eter ediler. Al-azırda er şey pek tez deñişe, mında Türkiyeniñ yeri degil, Rusiye baqışı müim. Türkiye sabır etip, Rusiye yapqanlarına cevap bermege tırışa. Gemilerni toqtatuv – tam böyle bir cevap. Bu gemilerni bütünley toqtatmadılar, gemilerge daa diqqatlı yanaşmağa başladılar. Saipleri ise bundan maddiy zarar köre.

– İsmail beyge soñki sualim olacaq. Bunıñ kibi munasebetler neticesinde Rusiye gemilerine boğazlardan keçmek yasaq ete bilelermi?

İsmail: Mence, Türkiye vaziyetni kerginleştirmege istemey. Boğazlarnı qapatmaq içün cenk vaziyeti kerek, böyle bir şey, şükürler olsun, yoq. Rusiye tarafından basqıncı areketler devam etse, Türkiye cevap berecektir. Amma boğazlar ilk sırada olacağını tüşünmeyim.

XS
SM
MD
LG