Aqmescit – Qırımtatarı Reşat Sadreddinovnıñ taqdirine nice facia tüşti: cenk ceenneminde sağ qalmaq, sovet ordusı ile Berlinge qadar barmaq, birazdan ise onı cebege çağırğan akimiyetniñ ailesi ve halqını Vatandan marum qaldırğanını körmek. Bugün o kene tuvğan toprağında yaşay, amma özüni evde olğanı kibi duyamı?
93 yaşında polkovnik Sadreddinov Ğalebeniñ 70 yıllığına azırlıq ketişatını köre bilecegine ümüt etmegenini bildire. Yigirmi yaşında olğan ve tuvğan, qırımtatar tiliniñ ocası olmağa istegen gençni 1941 senesi Aqyar zenit-toplu oquv yurtuna ala, altı aydan soñ cebege yollaylar.
Ekinci cian cenkiniñ Kurksk kemeri kibi belli olğan eñ müthiş uruşından soñ Sadreddinovnıñ reberliginde olğan 74 insandan 15 sağlam qaldı. Qaramanlıq içün arbiyler mukâfatqa nail ola. Er kes, komandandan ğayrı.
«Meni Qızıl Bayraq Nişanına lâyıq kördiler. Cevap kelgende, bütün asker ve zabitlerim mukâfatlarnı elde etti, maña ise bir şey yoq. Polk ştabınıñ başından sebepni sorasam: «Siziñ mukâfat kâğıtıñızğa cebede qol tutmadılar. Mayıs ayında qırımtatarlar Qırımdan sürgün etilgenini bilmeysizmi?» – degen cevapnı qaytara. Qırımtatarlarnıñ sürgün etilgenini tek o zaman ögrendim», – dey cenk veteranı, 93 yaşında polkovnik Sadreddinov.
«Qırımnı 24 saat içinde terk etmege emir ettiler»
Almaniyanıñ kapitulâtsiyasından soñ Sadreddinovnıñ bölüklerini Avstriyağa avuştırdılar. O vaqıt Aqmescitke barmaq içün musaadeni elde etip ola. Anda körgeninden şaştı: etrafta bir qırımtatarı bile yoq. Açuvlanıp, nişan, medaller, mukâfatları ile arbiy formağa kiyngen Sadreddinov NKVD binasına kele.
«Maña biri kele ve dey: «Siz kibi qırımtatar zabitleri eki ay evelsi kelip, ailelerniñ sürgün etilgenini añlatmağa talap etken edi. Olarnı, 200-250 insannı, avtobuslarğa oturtıp, Qarasuvbazarğa ketitdi ve Aq qaya yanında atıp öldürdiler», – dep hatırlay sürgün etilgen veteran.
«Qırımtatarlarnı aranlarğa, esir nemselerni ise eyi şaraitlerge avuştırdılar»
Üç künde Reşat Sadreddinov tuvğanlarınıñ Özbekistanda, Bekabad şeerinde olğanını ögrendi. Anda kelip, olarnı aranlarda, aç ve hasta taptı.
«Halqnıñ yaşayış şaraitleri müthiş edi. Bundan evel işbu aranlarda esir nemselerni tuta ediler. Esirlerni eyi şaraitlerge avuştırıp, olarnıñ yerine qırımtatarlarnı ketirdiler. Yerli özbekler arasında büyük teşviqat işi keçirilgen edi. Olarnı satqın, hainlerniñ kelecegine qandıra ediler. Er kün bir çoq insan elâk ola edi», – hatırlay o.
Bir 25 yıl evelsi Reşat Sadreddinov ailesi ile Qırımğa qayttı, Bağçasaray cenk veteranları şurasınıñ reisi ola. Qorantasında üç bala, beş torun ve on torundan torunı bar. Yaqında 93 yaşında olğan veteran Rusiye prezidenti Vladimir Putinge qırımtatar veteranlarınıñ ATR qırımtatar telekanalınıñ yayınlavını qaytarmaq ricası astında imzanı qoydı. «Qırımtatar tilinde programmalar artıq olmağanını torunlarımızğa añlatıp olamaymız», – dep yazğanlar veteranlar
Maqaleniñ asıl nushası – Радiо Свобода saytında
