Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

Оleg Panfilov: Qırımtatarlarnı qurtarmaq


Mahsus Qırım.Aqiqat içün, «Fikir» rubrikası

Şimdi menim sınıf ve kursdaşlarım Qırımda işğalni yaşay. Bir vaqıtları olarnıñ taqdir ağırlıqları aqqında doğrudan-doğru ögrene edim – olardan, tuvğan Hucanda (Leninabad) bağçasında Sırdarya yalısında oturıp, öz qorantaları aqqında tarif ete ediler. Tarif ete ve burulıp baqalar. Tarif ete ve ağa-qardaş olğanımznı añlay ediler, çünki olar ailelerinde muqaddes bir şey olıp sayılğan ikâyelerni aytıp bere – can ağrısı ile paylaşa ediler. Olar, sovet milletlerara siyasetinden qorqqan oğlanlar, yavaştan – tatar degilmiz, qırımlılarmız dey ediler. Beter ya üstün degilmiz, başqamız, «sovet akimiyetinden daa da çoq zorluq çektik».

Dostlarım, evlerine ne zaman qaytıp olacaqlarını bilmeyip, tacik ve özbek adet, medeniyet, til, yemeklerini ögrene edi. Şimdi sizni Aqmescitte, Bağçasaray ve Kiyevde pilâv, şurpa, samsa ile aşatalar. 50 yıl sürgünlikte yaşağan insanlar bu yemeklerni artıq milliy saya. Qırımtatarlar, künlerniñ birinde, Sovet akimiyeti yoq olğanda, evlerine qayta bilecegini tüşünmeyip ve buña ümüt etmeyip, tacik ve özbek medeniyetine alışa edi. Ev degende – Rusiyeden kelgenlerniñ ve şimdi tamır halq olaraq özüni adlandırğanlarnıñ tarafından zapt etilgen evler aytılmay. Ev – qara deñiz yalılsı, Ay-Petri qaleleri ve Bağçasaraynıñ acayip bağçaları olğan bir yerdir.

Sürgünlikte yaşağan qırımtatarlar içün özüni saqlamaq – ayat maqsadı ve avdet ümüdi edi​

Topraq işğaline ve assimilâtsiyağa qarşı çıqqan, amma birazdan teslim olıp, alışqan halqlar bar. Öz tarihiy afızası içün bar küçü ile küreşken halqlar bar. Sürgünlikte yaşağan qırımtatarlar içün özüni saqlamaq – ayat maqsadı ve avdet ümüdi edi.

Nice yıllar devamında seyahat eter ekenim, Cenübiy Sibir tamır halqı – ğayıp olayatqan şorlarnı körgen edim. Bölşevkiler olarğa raat yaşayışnı yasaq etkenden soñ, özleri ve medeniyeti oğrunda küreşini toqtatqan ve içkicilikke berilgen bir halq. Ecdatlarınıñ tarihı ve medeniyeti ile bağlı er şeyden marum qalğan şorlar artıq ayrı sovet halqı oldı – soy ve qabilesiz, yañı medeniy müitinde – ücüz raqı, cinayet ve qanunsızlıq ile.

Öz sınıf ve kursdaşlarım ile on yıllardan soñ körüştim – Aqmescitte, 2010 senesi. Quçaqlaşıp, körüşüvimizge quvana edik. Olar maña balalıq ve gençlik çağımını qaytaracaq ediler – Qırımnı kösterip, ayretime şaşa ediler. Faqat, aqşam maña aytqanları kibi, tuvğan evine qaytıp, onı öz evi kibi is etmeyler, sanki rusiyelidir. Olar aselet ukrain tilinde laf ete ve böyleliknen şimdi zapt etilgen evleriniñ bir kün azat etilecegini qayd ete ediler. Qırımtatarlar sevinip yaşamağa bile ve öyle yaşamağa isteyler. Em de sevinç – vaqtınca bir al degil, daimiy – Qırım küneşi, deñiz sefası, Simeiz selbileriniñ kölgesi.

Menim içün Qırım işğali – dostlarımnıñ faciasıdır. Sürgünlikte doğdı, şimdi ise işğalde yaşaylar. Bundan daa da qorqunçlı şey barmı? Evlerine qaytıp, olarnı yalıñız Ukraina qorçalay bilecegini añlay ediler. Qırımtatarlarnı tuvğan evlerinden ve tarihından quvğan SSCB izdeşi olğan Rusiye degil. Vatanğa qayta ekenler, sovet akimiyetinden zarar körgen ukrainliler qırımtatarlarnıñ faciasına öz tarihına kibi ürmet ile yanaşacağına ümüt besley edi.

Putin Rusiyeniñ Stalinkisinden farqı iç yoqtır. Belki, o qadar qanğa suvsanğan degil, amma endi insaniyetsizdir

Putin Rusiyeniñ Stalinkisinden farqı iç yoqtır. Belki, o qadar qanğa suvsanğan degil, amma endi insaniyetsizdir. 98 yıl devamında bolşevikler halqlarnı, olarnıñ medeniyet, til ve adetlerini körmemezlikke urğanı kibi, Rusiye de şimdi qırımtatarlar 1944 senesi sürgünlikten saqlap olğan şeylerni yoq etmege tırışa. Endi Aqmescitte tarih müzeyini ğayrıdan qurmağa başlaylar, qırımtatar jurnalistikası peyda ola, tamğalı kök bayraqaları köterile, utanmayıp, soqaqlarda öz ana tilinde laf etmege başlaylar, faqat, kene de öz qanlı qolları ile Kreml kelip tıqıla.

Sabıq sovet alanında özüni saqlap qalğan halqlarnıñ sayısı az, çoqusı assimilâtsiyağa oğradı, öz til ve medeniyetini unuttılar. Faşist ocaqlarında kitaplar yanğanı kibi, sovet ğayesinde de nice halqlar yanıp tutaştı. Vodi ve torfalar, nivh ve selkuplar, nganasan ve eskimoslar on ve yüzlernen qalğanlar. Sayısı büyük olğan halqar ealini qayd etüv cevdellerinde ya da malümat kitapçıqlarında tek qalğanlar, amma tuvğan tillerinde iç te qonuşmaylar.

Sürgün etilgen halqlarğa, tuvğan toprağında yaşağanlarğa köre, öz medeniyetini saqlamağa daa da qıyın. 1937 senesi Sahalin ve Uzaq Şarqtan Merkeziy Asiyağa sürgün etilgen sovet köreyalılar tilini aman-aman coyğanlar.

Sovet akimiyetiniñ soñki dört yıl içinde kommunistler avdet programmasını qabul ettiler, amma qırımtatarlarnıñ qaytacağını beklemey ediler. Qaytıp kelgenlerniñ yarısı – esli başlı insanlar edi, tuvğan yer ve Qırım qoqusını aqlında tutqan soyları. Olarnı milletlerara ziddiyetler ile qorquza ediler – sürgün etilgen qırımtatarlarnıñ evlerine kirip yaşağanlar ile ola bilecek ziddiyetlernen. Stalin planı olarnıñ avdetini nazarda tutmay, kommunistler gumanist degil edi. Qırımtatarlar Merkeziy Asiyada yoq olmaq kerek edi, çeçen ve inguşlar, koreyalı ve balkarlar kibi. Sovet akimiyeti bu halqlarnı qarıştırıp, olarnı til, tarih, medeniyetsiz qaldırmağa areket ete edi. Böyle bir kütle bir vaqıtları kömi, permâk, mordv, veps ve karellerden endi meydanğa kelgen edi, adı da «rusiyeli» oldı.

Rusiye mahsus hızmetleriniñ Qırımdaki canavarlığı artqaç. Olar qarşılıqtan pek qorqalar

​Çoq milletli Ukrainada qırımtatarlarnıñ vaziyeti pek zor. Bazılarnı Rusiye akimiyeti öz tarafına çekse de, büyük bir qısmı – işğalcilerge qarşılar. Rusiye mahsus hızmetleriniñ Qırımdaki canavarlığı artqaç. Olar qarşılıqtan pek qorqalar. Soqaqta bir baqışmı, yoqsa qırımtatar ya ukrain bayrağınıñ köterilmesimi. SSCB İçki işler halq komissariatı 50-nci senelerine qadar Ğarbiy Ukrainada «banlerovetslerden» qorqqanı kibi. İşğal şaraitlerinde basqı ep artacaq.

Oleg Panfilov, Gürcistan, İliya Devlet universitetiniñ professorı
Oleg Panfilov, Gürcistan, İliya Devlet universitetiniñ professorı

Eminim – qırımtatarlar dayanır. Amma olarğa destegimiz kerek. 81 sene evelsi olarnı tuvğan evlerinden quvğan çekistlerniñ torunlarına yardımımız ile qarşılıqnı köstermege qolayca olur. Şimdi yalıñız yetekçi ya faallerniñ qoruvı aqqında degil de, evinde kene quvulğan biri olğan halqnıñ qoruvı aqqında söz kete. Olarğa yardım etmesek, Rusiye istilâsı ve assimilâtsiyadan ğayıp olğan halqlarnıñ cevdeline qırımtatarlar da qoşula bilir.tuvğan evinde quvulğan halq olaraq yaşağan qırımtatarlar aqqında

Oleg Panfilov, İliуа Devlet universitetiniñ professorı, Gürcistan

«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün​

XS
SM
MD
LG