Soñki vaqıtları Qırımda Federal havfsızlıq hızmeti (FSB) adamlarnı sıq-sı çağırıp başladı. İnsanlarnı esasen telefon vastası ile subetlerge davet eteler. İnsan aqları Qırım alan missiyasınıñ uquq qorçalayıcıları (KPM) böyle vaziyetlerde yapılacaq areketler cedvelini tizdiler.
FSB hadimleri ile qonuşmanıñ esas çeşitleri – ya sorğu, ya da adiy bir subet.
1. FSB sorğuğa yalıñız celpname ile çağıra bile (Rusiye Federatsiyası Cinaiy-protsessual kodeksiniñ 188-inci maddesi). Celpnamede bular qayd etilmeli: kim ve kim olaraq çağıra (taqiqatçı ya da zarar körgen insan), kimge ve angi adres boyunca, sorğu sanı ve vaqtı, sebepsiz kelmemesiniñ aqibetleri (ekseriy allarda bu zornen yapıla). Bu malümat sizge telefon vastası ile yetkizilse, celpname berildi kibi sayılmaqta.
Bu vaziyette adliyecini alıp kelmek aqqını qullanıñız (RF CPK 189-ıncı maddesi 5-inci qısmı).
Siziñ kendine ve tuvğanlarına qarşı malümat bermemek aqqıñız bar (RF CPK 56-ncı maddesi 4-ünci maddesiniñ 1-inci noqtası).
Siziñ ana tilinde ya da bilgen tiliñizde cevap bermek aqqıñız bar. Şaat olaraq cinaiy iş içün müim olğan malümatnı bermek kereksiñiz, lâkin er şeyni hatırlamay bilesiñiz. Sorğu toqtamayıp dört saatten ziyade devam etemez. Kün devamında sekiz saatten ziyade sorğuğa çekmek aqqları yoq (RF CPK 187-nci maddesi). Sorğu protokolınıñ mündericesini ögrenmeyip, onı imzalamañız. Protokolğa bir şey ilâve etecek ya da deñiştirecek olsañız – vesiqanınıñ tüzetilmesini talap etiñiz (RF CPK 190-ıncı maddesi). Protokolda siziñ adıñızdan malümat qoşulacaq yer olmağanından emin oluñız.
2. Sizge telefon etip, yalıñız «subetleşmege» davet etseler, buña «yalıñız davetke» kibi yanaşıñız. Barmaycaq olsañız – barmañız. Bir kimse sizni subetleşmege zorlayamaz. FSB hadimleri sizni futbol ya da moda dünyası aqqında subetleşmege çağırmazlardır. Olar ya siziñ, ya da etrafıñızdaki insanlar aqqında malümat alaycaq olalar. Bu malümatnı sizge ya da tuvğanlarıñızğa qarşı qullanacaqlar. Bu sebepten bunıñ kibi subetlerden uzaq turıñız.
Şunıñ içün FSB ile subetke barmağa qarar alğan olsañız, mıtlaqa üçünci şahıslarğa (dost, soy, adliyecige) ne vaqıt ve qayda, angi iş çerçivesinde ve nasıl bir statusta çağırılğanıñıznı haber etiñiz
Belli sebeplerden körüşüvden vazgeçmek imkânıñız olmasa, «subet» yerini ve vaqtını kendiñiz belgileñiz. Körüşüv içün adam çoq olğan yerni saylañız. Elbet de, bir özüñiz kelmeseñiz de olur – dostlarıñıznı yanına alıñız. Ne aytacağıñıznı özüñiz belgilemelisiñiz.
Siz FSBnıñ «adiy subetine» ketmege qarar berdiñiz (bunı taqiqatqa yardım etmek istegi ile añlatmaq mümkün), lâkin statusıñıznı ve angi iş çerçivesinde sualler berilgenini añlatmadılar. Siz yalıñız cevap bermekten degil, subetten de vazgeçe bilesiñiz. Subet ya da sorğu vaqtında sizge «Cinayet yapılmasında şeklenüv aqqında haber» bere bileler. Neticede sizge şeklengen şahıs statusını bereler. Şunıñ içün FSB ile subetke barmağa qarar alğan olsañız, mıtlaqa üçünci şahıslarğa (dost, soy, adliyecige) ne vaqıt ve qayda, angi iş çerçivesinde ve nasıl bir statusta çağırılğanıñıznı haber etiñiz.
İrina Sedova, İnsan aqları Qırım alan missiyasınıñ matbuat koordinatorı
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyet ile aynı olmaması mümkün