Aqmescit – Rusiyeniñ strategik şeriklerinden biri уarımadada qırımtatar halqı aqlarınıñ bozuluvını tanıdı. Türkiye tış işler naziri Rusiye Türkiyege qırımtatarlar ile bağlı vadelerini yerine ketirmegenini bildirdi. Qırım akimiyeti böyle fikir ile razı olmayıp, Türkiye nazirini yarımadağa davet ete. Şu vaqıtta, cumaertesi künü uquq qoruyıcılarnıñ Aqmescitte keçirilgen konferentsiyası qırımtatar halqı aqlarınıñ bozuluvı ile bağlı meselelerniñ muzakere etilmesi raqipler tarafından ğayet sert munasebetni doğurğanını tasdiqladı.
Keçken afta Türkiye tış işler naziri Mevlüt Çavuşoglu «Anadolu agentligine» Rusiye Türkiyege qırımtatarlar ile bağlı vadelerini yerine ketirmegenini bildirdi. Rusiye prezidenti Vladimir Putinniñ Türkiye ziyareti vaqtında, Çavuşoğlunıñ aytqanına köre, Qırım meselesi muzakere etilgen edi, şu cümleden qırımtatarlarnıñ ğayıp oluvı ve olarğa etilgen basqı da qayd etilgen edi, dep bildire «Qırım haberleri» agentligi.
«Biz olarğa eki cedvelni berdik. Birincisi – Mustafa Cemilevnen körüşüv sebebinden cezalanğan 100 kişiniñ cedveli. Bunıñ ile ğayıp olğan ve ölü tapılğan qırımtatarlarnıñ cedvelini de bergen edik», – dedi Çavuşoğlu.
«Vadeler yerine ketirilmedi», – dep qoştı o, qırımtatar tiliniñ resmiy statusı, qırımtatar siyasetçileriniñ akimiyette yer alması ve diger meseleler aqqında aytıp. «Bizler bu vadelerniñ yerine ketirilmesini körmek ister edik. Yazıq ki, şimdige qadar olar yerine ketirilmedi. Rusiye – dostumızdır, lâkin bizler onıñ hataları aqqında da aytmaq kerekmiz», – dep ayttı Türkiye tış işler nazirliginiñ yolbaşçısı.
Çavuşoğlunıñ aytqanına köre, Vladimir Putin Qırımğa resmiy Türkiye eyyetini kirsetmege razı oldı. İşbu eyyet qırımtatar halqınıñ vaziyetini ögrenecek. Türkiye eyyeti eñ yaqın vaqıtta Qırımğa yol alacaq, dep ayttı Çavuşoğlu.
Onıñ qayd etkenine köre, Rusiye ile yahşı munasebetler Türkiyeniñ Rusiyeniñ Ukrainada yapqanlarına qol tutqanını ve Qırım işğalini tanığanını manasına kelmey
Türkiye tış işler naziri Mevlüt Çavuşoğlu qayd etkenini kibi, Rusiye ile yahşı munasebetler Türkiyeniñ Rusiyeniñ Ukrainada yapqanlarına qol tutqanını ve Qırım işğalini tanığanını manasına kelmey.
Hatırlatamız, Türkiye prezidenti Recep Tayip Erdoğannıñ Rusiye prezidenti ile keçirilgen matbuat konferentsiyasında aytqanları Qırım ve Ukraina toplulığında farqlı seslenüvge lâyıq oldı.
«Qırımnı meraqlanğan aracılarsız ziyaret etmek»
Mevlüt Çavuşoğlunıñ çıqışından soñ qırımtatarlardan olğan memurlar biri-biri artından Türkiye tış işler nazirliginiñ başı aytqanını red etmege başladı.
Devlet şurasınıñ spiker muavini, «Qırım» areketiniñ reberi Remzi İlyasov matbuat vastalarına bunı izaatlap, qırımtatar tiline, federal qanun ve Qırım Anayasasına köre, devlet tili statusı berilgenini hatırlattı.
«Qırım federal okrugınıñ 2015-2020 ss inkişafı federal leyhasında 10,8 mlrd ruble Vatanğa qaytıp kelgenlerniñ medeniy-qavmiy meseleleriniñ çezilmesine ayırılacaqtır», – qayd etti spiker muavini. O şunı da aytıp keçti ki, Qırımda musulmanlarnıñ Oraza ve Qurban bayramları yarımadada ilk sefer bayram ve raatlıq künleri olaraq ilân etilgen eken.
İlyasov Qırım akimiyetiniñ organlarında idareci vazifelerini eda etken 18 qırımtatarnıñ cedvelini taqdim etti. «İş devam ete, niyetimiz – er bir nazirlik ve komitette yolbaşçı muavinlerinden, eñ azından, biri, Qırımnıñ er bir regionında region yolbaşçısınıñ muavinlerinden, eñ azından, biri qırımtatarlardan olmasıdır», – dedi spiker muavini.
O şunı da qayd etti ki, Qırım «milletlerara qarşılıqnıñ ögüni alğan» cumhuriyet olacaqtır. «Qavmiy cemiyetlerniñ, şu cümleden qırımtatar halqınıñ ikmeti sayesinde böyle ola», – dedi İlyasov.
Qırımnıñ milletlerara munasebetler ve sürgün olunğan grajdanlarnıñ işleri boyunca «devlet komitetiniñ» reisi Zaur Smirnovnıñ buña oşağan izaatı komitet saytında aşkâr etildi. Bunıñ ile Smirnov Türkiye temsilcilerine Qırımğa kelip, «meraqlanğan aracı olmadan, aqiqiy vaziyetnı ögrenmege» tevsiye etti.
«Eyyetni qarşılap, zaruriy şaraitlerni teşkil etmege azırmız. Eminim, Türkiye tış işler nazirine qırımtatarlarnıñ vaziyeti aqqında malümat bergen insanlarnıñ maqsadı bam-başqa edi, olar Qırım Cumhuriyetiniñ akimiyetini, em de Rusiye Federatsiyasınıñ prezidenti Vladimir Vladimiroviç Putinni lekeleycek olalar. Türkiye tarafı qırımtatarlarnıñ aq-uquqları sıñırlana degen malümatqa cevabımıznı körer, dep ümüt etem», – dedi Smirnov.
Qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını qorçalav komiteti reberlerinden biri, Meclis azası Abmecit Suleymanov milletlerara munasebetler devlet komitetiniñ yolbaşçısı fikri ile razı degil. «Meclis onı eda etken vazifesinden vazgeçmege çağırğanda, o, şu vaqıtları temsiliy organnıñ azası edi, Smirnov buña qulaq asmadı. Bunıñ ile kimniñ iradesini amelge keçirecek ve kimniñ tarafını tutacağını kösterdi» – dedi Suleymanov Qırım.Aqiqat saytına. – Zaur Smirnov insanlarnıñ ğayıp olması, qanunsız bir sebeplerden tintüvlerniñ keçirilmesi aqqında haberdar olmalıdır. Bugün Smirnov Rusiye Federatsiyasına elverişli olğan bir mevamnı seslendirdi».
Bunıñ ile, Rusiye tarafını tutqan «Qırım birligi» qırımtatar teşkilâtınıñ yolbaşçısı Seitumer Nimetullayev, Türkiye naziriniñ sözlerini Qırım.Aqiqatqa izaatlap, «qırımtatarlarnıñ vaziyetini Rusiye degil de, yerli akimiyet bozıp köstere», dep qayd etti. «Añlağanıma köre, ükümetimizge, şimdi Moskva akimiyetini nazarda tutam, malümat tam bir şekilde barıp yetmey», – dep añlattı o.
«Tituşkalar» qarşı
Şusı meraqlı ki, Remzi İlyasovnıñ ve Zaur Smirnovnıñ çıqışlarından soñ Qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını qorçalav komitetiniñ Aqmescitte konferentsiyanı keçirmek ıntıluvı raqipler tarafından qarşılıqnı doğurdı. Sport urbasına kiyingen belgisiz şahıslar tedbir iştirakçileri bulunğan «Marakand» restoranı salonında qavğa çıqardılar.
«Tituşkalar» (sport urbasına kiyingen insanlar) konferentsiya teşebbüslerine çeşit usullar ile keder etecek oldıdar. Salonda bulunğan qadınlar belgisiz şahıslarnı içeri kirsetmemek içün qarşılıqnı köstermege mecbur oldılar. Bunıñ ile, şu yerde bulunğan politsiya hadimleri nizamnıñ bozuluvına keder etalmayıp, toplanğanlar arasında ziddiyetniñ olmasına yol berdiler.
Konferentsiya teşkilâtçıları, bıltır dekabr ayında zelönka ile yüz bergen ziddiyetten soñ olğanı kibi, politsiyağa ariza yazmadılar. «Teşkilâtçı insannıñ adını aytmacam, onı pek yahşı bilem. Onıñ tarafından bu kibi areketlerniñ artıq olmamasını rica etem», – dedi Eskender Bariyev Qırım.Aqiqat saytına.
Aynı zamanda Kiyevde bulunğan Meclis reisi Refat Çubarov vatandaşlarına belgisiz şahıslarnıñ adlarını ögrenmege rica etti. «Aşaalıqnı etken şahıslar cezasız qalacağını tüşüneler. Şunıñ içün biz şimdi em insaniyetlik qanunlarını, em milliy adetlerni körmemezlikke urğan «tituşkalarnıñ» adlarını ögrenmelimiz. Bunı yapmağa yardım etiñiz…,bundan soñ ise biz alçaq erif – «tituşkalar»nı qullanıp, semetdeşlerine qarşı çıqqan hainlerni taparmız», – dep yazdı Çubarov öz Facebook saifesinde.
«Bizni qorçalañız»
Raqiplerniñ tarafından kösterilgen muqavemetke baqmadan, konferentsiya iştirakçileri bir sıra muracaatnı qabul etti. Olarnıñ arasında Türkiye Cumhuriyetiniñ yolbaşçısına yazılğan mektüp bar edi. Mında konferentsiya iştirakçileri Erdoğannıñ Herson vilâyetinde qırımlılar içün aliy oquv yurtlarını meydanğa ketirimek teşebbüsi ile Ukraina akimiyetine muracaat etmesini soraylar. Bunıñ ile, tibbiy ve politehnik institutlarnıñ açıluv zaruriyeti de qayd etile.
«Bu kibi müessiseler Qırım tamır halqı – qırımtatarlarnıñ milliy tasil ve ilim sistemasınıñ ğayrıdan tiklenmesine yol berir edi», – denile muracaatta.
Konferentsiyada BMT baş kâtibi Pan Gi Munğa da yollanılacaq muracaat qabul etildi. Mında Rusiye akimiyeti tarafından qırımtatarlarnıñ aqlarınıñ bozuluvı aqqında aytıla. «Qırımnıñ zaptı neticesinde Qırım tamır halqı – qırımtatarlar terror ve basqı obyekti oldı. Küpe-kündüz gençler ğayıp ola, esasen qırımtatarlar, birazdan ya cansız alda tapıla, ya da iç te tapılmay», – denile muracaatta.
Vesiqanıñ müellifleri aytqanı kibi, qırımtatarlarğa qarşı etilgen nevbetteki cinayet – çeşit usullarnıñ qullanuvı ile Rusiye vatandaşlığını almaq meselesiniñ mecburiy olmasıdır.
Müellifler şimdi Qırımda erkeklerniñ arbiy esapqa alınması boyunca kampaniyanıñ başlanuvını da qayd ettiler. Kelmegenlerni akimiyet Rusiye qanunlarına köre cezalamağa vade ete. Konferentsiya iştirakçileri tüşüngeni kibi, «Rusiye arbiy maşinanıñ» esas nişanı – qırımtatar gençleridir – milletniñ kelecegi». Bu sebepten olar BMT baş kâtibini qırımtatar halqınıñ yoq olmasına yol bermemek çağırdılar. «Bizni qorçalañız. Rusiye ükümetine balalarımıznı orduğa celp etmege fırsat bermeñiz», – denile muracaatnıñ soñunda.
Qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını qorçalav komitetiniñ koordinatorı Sinaver Kadırov aytqanı kibi, işbu muracaatlarnıñ qabul etüv maqsadı – yarımadada yaşağan qırımtatarlarnıñ meselelerine dünya toplulığınıñ diqqatını çekmekten ibarettir. «Faaliyetmiz yalıñız uquq bozuluvlarınıñ qayd etilmesinden ibaret degildir, biz menfiy ketişatlarğa yol bermemege tırışamız», – dedi Kadırov Qırım.Aqiqat saytına.
Bunıñ ile Qırım baş nazir muaivini Ruslan Balbek BMT eyyetini qırımtatarlarnıñ vaziyeti aqqında bildirüvler yañlış olğanını körmek içün yarımadağa çağıra. «BMT eyyetini Qırımğa, Rusiye Federatsiyasınıñ subyektine, kelip, qırımtatarlarnıñ yaşayışı ile tanış olmağa ve ileride adı şübeli olğan teşkilâtlarğa qulaq asmamağa teklif etem», – dedi Balbek RİA «Novosti» agentligine.
O şunı da qyd etti ki, Qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını qorçalav komiteti resmiy teşkilât olmayıp, amerikanlılar tarafından desteklense kerek.
Meclis reisiniñ muavini Nariman Celâl konferentsiya işitarkçileri tarafından köterilgen meselelerniñ ğayet aktual olmasını tüşüne. «Aynı zamanda, menimce, bu kibi vesiqalarnı Meclis ve Qurultay toplaşuvlarında qabul etmege kerektir, em de Meclis azalarınıñ çoqusı Komitet azaları olıp, olarnıñ Meclis toplaşuvında qabul olunmasını teklif ete bilir edi», – dedi Celâl Qırım.Aqiqat saytına.
Onıñ aytqanı kibi, böyle areketlerde o, yaman bir şeyni körmey, amma «böyle vesiqalar kimniñ tarafından qabul etilmek kerekligini belgilemek kerek».
Metnde Qırım yarımadasında resmiy şekilde qullanılğan toponim ve ıstılalar mevcut
