Aqmescit – 13 yaşında olğanda, cenk aqibetinde qorantasından ayırıldı. Tuvğanlarınen körüşmege bir kün qalğanda, qırımtatar halqınıñ sürgünligi başlandı. Öz yaqınlarını ğurbetlik yerlerinde kördi. Doğma Bağçasaray civarı Quvuş köyünden Yaqub Mustafayev şu müşkül yıllarnen bağlı hatırlavlarnen paylaşa.
Büyük Mustafayevler qorantasında o dörtünci bala edi. Yaqubnıñ babası yerli kolhozda qaravul olıp çalıştı, anası tütün tarlasında çalıştı. Quvuş köyü tınç yaşayışını 1941 senesiniñ cenki bozdı. «Mektep qapatıldı, kolhoz işini toqtattı, adamlar işsiz qaldı», – dep hatırlay erkek.
Köy qıyın bir aldı qaldı. Kündüz nemseler kele edi, gece ormandan partizanlar. «Partizanlar ne içün nemselerge çalışasıñız, dep soray ediler. Nemseler ise, köyde kim partizanlıq yapa, dep meraqlana ediler. Amma, olarğa iç kimse iç bir şey aytmay edi», – añlata Yaqub qartbaba. Yerli sakinler partizanlarnı yemeknen teminley ediler.
Künlerden bir kün nemseler köyni telnen qoraladılar – bunı, sakinlerniñ partizanlarnen bağlanıp olmağanları, partizanlarnıñ ise, Quvuşqa kelmemeleri içün yaptılar.
Yaqub Mustafayev o vaqıt 11 yaşında edi, o ev ayvanlarını padada baqa edi. «Men saba erte turıp, sığır, qoy, eçkilerni ormanğa taba alıp kete edim. Köpürden keçkende, nemseler meni er vaqıt teşkere ediler, partizanlarğa malümatnı alıp ketem, dep tüşüne ediler», – dey qartbaba.
Gecelerniñ birinde qomşu köylerden birine partizanlar keldiler, nemseler bunı duyğanlar. Olar Qızıl ordu askerlerini qıdırıp başladılar, bir kimseni tapmadılar, çünki yerli sakinler partizanlarnı saqladılar. Nemseler evlerni yaqıp başladılar.
«Eki köyni yaqqanlarını bildik. Bizge evelden nemseler quvuşqa kelecegini ayttılar, ve saqlanmağa tevsiye ettiler», – dey Yaqub ağa. O dostunen ormanğa barıp, ayvanlarnı otlata ediler, aqşam qaytqanda bir qartnı rast keldiler. «O soradı: qayda ketemiz? Anda köyni yaqalar, dedi, adamlarnı tutıp, belgisiz bir yerge alıp keteler, dep añlattı. Bizge anda barmamağa ayttı». O vaqıt balalar ormanğa qaytmağa qarar aldılar. Biraz soñra, partizanlarnı kördiler, ayvanlarnı olarğa qaldırdılar.
1944 senesiniñ ilk baari eñ qıyın edi, dep hatırlay qartbaba. Nemseler daa Qırımda qalıp, adamlarnı yaqalay ediler, köylüler açıq kök tübünde saqlanmağa mecbur ediler. «Pek suvuq edi, qar yağğan edi, ateş yaqıp, qızına edik», – dey Yaqub qartbaba. Nemseler keri çekilmege başladılar. «Qızıl ordu Qırımğa keldi, sovet askerleri duşmanlarnı bizim toprağımızdan azat etmege başladılar. Nemseler ketken soñ, epimiz köyge qayttıq», – dep, añlata qartbaba. Faqat, Quvuşta tuvğanlarını tapmadı.
«Bir kere bir erkek kelip, qorantаm qayda olğanını ayttı. Sabasına anda ketecekmiz, dedi. Amma, maşina öyle de kelmedi. Şu saba- mayısnıñ 18 edi - qırımtatarlarnıñ sürgünligi aqqında emir çıqqanını bildik. Biz sürgünlik ne olğanını bilmey edik, çünki küçük edik. Köyge avtomatlarnen silâlanğan Qızıl ordu askerleri keldi: «Çıqıñız!», - dediler. Adamlarnı maşinalarğa oturttılar, Bağçasaraynıñ demiröl vokzalına alıp kettiler, soñra vagonlarğa yüklediler»,– bu şekilde Yaqub Mustafayev müthiş sürgünlik gecesini añlata.
«Açlıqtan qorantalar öle kete edi»
Adamlar bir qaç afta devamında vagonlarda aç ketip, bazıda bir qaç ötmek qurusını tapıp aşay ediler.
«Özbekistanğa kelgen soñ, bizni Kuvasayğa ketirdiler (Ferğan vilâyetindeki şeer. – Mel. qaydları). Ana-babam qayda olğanını öyle de bilmey edim - kiyevimniñ qorantasınen buluna edim. Bizni ayvanlarnı tutqan aranda yerleştirdiler, er odada dörter qoranta yaşay edi», – dey Yaqub ağa. Bir qaç vaqıttan soñ, o Ferğandan erkeknen körüşti. Yaqubnıñ ana-babası qayda olğanını ayttı.
«Biz bütün gece kettik, Ferğananıñ civarındaki bir köyge yettik. Anda, ana-babam, ağam ve qız qardaşımnen körüştim», – dedi qartbaba.
Sürgünlikte keçirgen birinci yılları pek ağır edi, dep hatırlay qartbaba. Açlıqtan qorantalar öle kete edi. Yaqubnıñ ana-babası hastalanğan soñ, ağasınen tarlağa ketti. «O vaqıt traktorlar yoq edi, boğdaynı qolnen cıya edik. Qorantanı açtan qurtarmaq içün, ağamnen ceblerimizni boğdaynen toldurıp, evge alıp kete edik, anam onı işlep ötmеk pişire edi», – dey o.
Mektepni bitirgen soñ, Yaqub ağa Taşkentteki politehnik institutına kirdi. oquvdan vazgeçti, çünki oña, stipendiyanı belgisiz bir sebepten bermediler, yaşamaq içün ise, parası yoq edi. O evge qayttı, köy mekteplerinden birinde esap ocası olıp çalıştı ve Ferğanadaki pedagogika institutına kirdi. Anda kelecek apayınen körüşti.
«Kuvasay köyünde qırımtatar sınıfını açmalarına iriştik», – ğururnen ayta Yaqub ağa. Amma, onıñ fikirince, qırımtatarlar Vatanğa avdet etkenleri eñ büyük muvafaqiyettir.