Moskvadaki Радио Свободаnıñ odasında ressam Boris Yefimovnıñ resimleri asılı tura. 2001 senesi, Sovet Birliginiñ yoq olğanına 10 yıl tolğandan soñ, o 60-80-nci yılları yapqan resimlerniñ bir qısımını bağışladı. Onıñ işlerinde sovet teşviqatınıñ, akimiyet seslerini tınçlandırmağa tırışqan, nefret etken eki Radio Svoboda ve Golos Ameriki radiostantsiyalarına nisbeten munasebeti kösterile. O vaqıt kommunistik firqasınıñ merkeziy komiteti (TSK KPSS) ealiniñ fikirlerini deñiştirmek içün para ve vaqıt acımadı. Amma, bu da çoqqa uzamadı.
Siyasiy karikatura sanaatnıñ bir dalı olara Avropada ta 18-nci asırda peyda oldı, Rusiyede ise 19-ncı asırda faal qullanıldı, hususan rus-yapon cenki devamında, 20-nci asırnıñ başında teşviq etildi. Sovet devirinde ise, gazeta, plakat, hayırlavnameler üstünde şaqalı resimler yapıldı. Resimler astında Vladimir Mayakovskiy, Samuil Marşak, Vasiliy Lebedev-Kumaç, Demyan Bednıynıñ eserleri derc etile edi.
Böyleliknen, Sovet Birliginde «nefret mektebi» teşkil olundı, soñra oña televideniye qoşuldı. O, gaztlerni artta qaldırıp eñ tesirli alet oldı. Teşviqat gece-kündüz alıp barıldı – saba haberlerden başlap, «Vesti» yayınına qadar nefret beslenildi. Er aftalıq «Halqara panoraması» yayını teşviqatnıñ tacı olıp, adamlarğa kapitalizmniñ yamanlığı ve sotsializmniñ eyiligi aqqında ikâye ete edi.
Sovet devirindeki siyasiy karikatura firqa faaliyetinde ğayet müim yer ala edi. Ressamlar vazifeler alıp, soñra nişan ve mukâfatlarnen taqdirlene yaşay ediler. Kommunistlerniñ fikirince, çetelge barıp olamağan müendis, oca ve sığır sağıcılarnıñ dünya bakışları tamam şu teşviqatçılarnıñ istidatınen bağlı edi. Bazıda qolaysızlıqlar yüz bere edi. Misal içün, Stalin Mao Dzedun ile dostlaşa edi, onıñ içün plakatlarda çin yetekçisi külerüznen resim etile edi. Mao Dzedun Hruşçövnen qavğalaştı – ressamlar da cenk ilân ettiler. Bu kibi vaziyetler İosip Broz Tito ve diger siyasetçilernen de yüz berdi.
Ealiniñ Sovet ükümeti reberlerini teñqid etip, resim etmek ıntıluvıları KGB birden toqtata edi. Bu qurumnıñ hadimleri bu matbaa vastalarını, aletlerni nezaret ete edi. Halq yalıñız şaqa ve teñqidni ağızdan-ağızğa yetkizip oldı. Amma, bunıñ içün de apiske ala ediler.
Zemaneviy Rusiyede siyasiy teşviqat kene de tesirli silâğa çevirildi. Putin mustaqil televideniyeni qapattı, qalğanları sovet devirindeki kibi, onı maqtap, qalğanlarnı acımay sögdile. «Kuklı» teleprogramması S-Peterburg universiteti ocalarnıñ mektübinden soñ, qapatıldı, birazdan kanalnı da yoq ettiler. Evelden mustaqil sayığan «İzvestiya» ve «Komsomolsaya pravda» neşirleri mündericesi ve maiyeti boyunca sovet devirine qayttılar.
Rusiye informatsion saası kene de sahte malümatlarnı qullanıp başladı. Bu da Putinniñ yeñişidir. Putin FSB müdiri vazifesinde bulunğan vaqıtta, 1999 senesi mart ayında, «Rossiya» kanalı devletniñ baş prokurorı Yuriy Skuratovğa oşağan adamnı faişeler ile bulunğanın kösterdi. O vaqıt videonıñ adliyeviy tarafından bir kimse tasdiqlamadı.
Putin prezident olğan soñ, duydurmadan diñlemek, malümatnı deñiştirmek adetke çevirildi. Tamam bu kibi usullarnen sovet cemiyetinde kelişmegen ziyalılarnen küreşe ediler. «Sovet ükümetniñ duşmanlarını» da yaqalap, mahkeme etip, qurşunğa tize ediler. Amma, o vaqıt Sovet ükümeti «demir qapuları» asında yaşay edi, ealiniñ tış dünyadan haberi yoq edi. Ceza almaq qorqusından halq firqa ve ükümetke daa çoq sarıla edi.
Taacipli bir al, amma Putin kene de sovet informatsion terrorizmni yañartıp başladı. Asılında, o belli bir neticelerge irişti – eali kene de etrafta duşmanlar olğanına işanıp başladı. Rusiyege belgisizlerden kelgen mektüpler, repressiv qanunlar qayttı. Cemaatçılıq Putinge o qadar işana ki, işte bu sebepten gazeta ve televideniye «halq duşmanlarını»ñ «aqiqiy yüzüni» kösterip başladı. Televideniye qanunsız yazılğan şahsiy ayattan levhalarnı, soqaqlarda «halq duşmanlarınıñ» resimleri asılı, adamlarnıñ evlerine Putinge kelişmegen cemaat erbapları ve siyasetçiler aqqında kâğıtlar kele.
Rusiye teşviqatı tek devletniñ içinde degil de, tış memleketlerge qarşı da qullanıldı. Televizion kanallarını baqıp, Putin kimge açuvlı olğanını añlamaq mümkün edi. Qırğızstanda bir qaç devirim devamında informatsion ayın-oyunları alıp barıldı. «Vremâ» ya da «NTV» nevbetteki prezidentni sögip başlasa, demek yañı devirim yaqınlaşa.
Qorquzuv ve diger usullar neticesiz qalğanda aqiqiy informatsion cenki başalana edi. Bu yerde Saakaşviliniñ misalini ketirmek mümkün. Muarrirler er haberler yayınında «gürci faşçizmi» ibaresini qullanıp, oña köre videonı da qoşıp qoya berdiler. Tezden, Gürcistan AQŞ-dan soñ ekinci duşman oldı.
2008 senesi Rusiye ordusı Gürcistannı bütünley zapt etip olamadı. Şimdi de Ukrainada olğanı kibi «faşizm ile küreşkenler» Donetsk ve Lugansk vilâyetleri arasında tıqalıp qaldılar. Tamam 6 yıl evelsi olğanı kibi, rusiyeliler endi ukrain siyasetçileri aqqında bir çoq şey ögrendiler – olar em «banderovets», «faşist» ve uydurmağa oşağan «pravıy sektornıñ» tarafdarları oldılаr. Televideniye er kün Ukrainada çıqarılmağan ve atta bu seneg ait degil sahte videonı köstermekte.
Meraqlı şey, amma mühbirler endi keyfiyet ve mesüliet aqqında tüşünmeyler – istegen uydurmanı ayta bereler. Olar dünyada eñ çoq aylıq alğan yalancılarğa çevirildiler.
İşte bu yalanlar arasında apansızdan masalda kibi futbol mühlisiniñ sesi yañğıradı.
Rusiye askeriniñ çızmasını adımlağan er yerde ğaliba, Putinge çeşit lağaplar taqqandırlar. Amma, soñkisini er kes qabul etkenine oşay.
Rusiye teşviqatınen küreşmek imkânsızdır. Putin adamlarnı deli etmek içün çoq para sarf ete. Amma, teşviqatnıñ bir aciz tarafı bar – onıñ ömüri qısqa ola. Kimnidir öldüre, kimnidir deli ete, amma sağlam soyları ebediyen ondan vazgeçeler. Yalıñız, bir kimse çıqıp, yalanğa toyğan adamlarnı uyatmaq kerek.
İşte böyle etip, eski moğol sözü başından sögünç sayılğan, şimdi ise, zulum ile küreşniñ şiarı oldı ve bütün dünyağa tarqalmaqta…
Oleg Panfilov, İlii Devlet universitetiniñ professorı, Gürcistan
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün