Çubarov: 2019 senesi qırımlılarğa güzel bir şey bermedi

2019 senesi Ukraina Yuqarı Radasınıñ saylavlarından soñ qırımlılarnıñ Ukraina parlamentindeki temsilciligi deñişti. Yuqarı Radada ve Ukraina ükümetinde Qırım meselelerinen kim oğraşa? Qırımtatar Milliy Meclisiniñ ükümet ve Ukraina prezidentiniñ Ofisinen daimiy bağı barmı? Bu ve diger aktual suallerge Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov Qırım.Aqiqat Radiosınıñ studiyasında cevap berdi.

– Qırımlılar içün 2019 senesi muvafaqiyetli oldımı?

– Bilesiñizmi, qırımlılar farqlı ola ve beklevleri de farqlıdır. Al-azırda çeşit sebeplerden Qırımda yaşamağanlarğa ve Rusiye işğali şaraitlerinde yaşağanlarğa bu yıl güzel bir şey bermedi. Ayatları daa güzel olacağından emin olmaları içün bir şey bermedi.

– 2019 senesi esas Ukrainada Ukraina Yuqarı Radasınıñ saylavları olıp keçti. Qırımlılar, qırımtatarlarnıñ temsilciligi müim oldımı, siziñ fikiriñizce?

– Qırımtatar temsilciligi sayığa köre daa büyük oldı. Eki edi, şimdi üç halq deputatımız bar. Amma tek qırımtatar degil, Qırım temsilciligi ceetinden vaziyet bam-başqa. Monofraktsiya bar. O, tek Ukraina Yuqarı Radasınıñ bütün faaliyetini inhisarlaştırmay, Qırım yönelişini qapata. Monofraktsiya içün bu yöneliş esas degil.

– Bu fraktsiyanıñ temsilcilerinen subetleştiñizmi ya da onıñ areketleri ve areketsizligine köre hulâsa çıqarasıñız?

– Ekisi de. Monofraktsiyanıñ Qırımğa nisbeten siyaset mündericesini taqip etmek içün bir çoq sebep bar edi. Qırımda ya da Qırım civarında olğan esnaslarğa büyük qarşılıq körmeyim. Meselâ, «normand körüşüvindeki» halqara muzakereler vaqtında.

– «Ukraina prezidentiniñ qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisi» institutı ne oldı? Küzde Mustafa Cemilev bu vazifege sizni tayin etmege tevsiye etti, dep aytqan edi. Buña cevap oldımı?

– Men onıñ tekliflerini taqip etsem, doğru olmaz, belki, çünki namzetim aqqında laf kete. Añlağanıma köre, Prezident ofisiniñ böyle bir qurulışnı ğayrıdan tiklemek planları yoq. Aynı vaqıtta Prezident ofisinen Qırımtatar Milliy Meclisi ile işbirligi mevzusında çalışamız. Yaqın vaqıtta bu işbirliginiñ tam olaraq belgilenmesinen bağlı qarar alacaqmız, dep aytam.

– 2020 senesi olğan bilgiñiznen 2014 senesi olsa ediñiz, aynısını yapar ediñizmi ya da deñiştirmek istegen bir şeyiñiz bar?

– 2014 senesi fevral-mart aylarında zorbalıqsız tirenüv şekillerini qullanmağa tırışqan cemiyet, büyük insan gruppaları kibi areket ettik. Bu vaziyette biz, qırımtatarlar, birinci künlerden başlap böyle bir istilânı ve Rusiyeniñ Qırımğa yapqanlarını qabul etmeymiz, dep açıq bildirgen edik. Farqlı yanaşuv diger tirenüv şeklini qullanuv ve başqaca areket etmem demektir. Areket eter edim, belki. Devletimizniñ mahsus institutları qanunğa uyğun bir şekilde areket etse edi, diger areket şekillerini de baqar edik. Yani ordu vazifelerini yapsa ve Ukraina silâlı bölükleri Rusiye işğalcilerine qarşı tursa edi, bir çoq insannıñ ve hususan qırımtatarlarnıñ areketleri başqa olacaq edi.

– İşğal etilgen Qırımğa kirişiñiz yasaq etildi. 5 yıl devam etken yasaq edi ve 2019 senesi bitti. Qırımğa kirmege tırışacaqsıñızmı?

– Tek menim kirişim yasaqlanmadı. Mustafa Cemilevniñ ve diger insanlarnıñ kirişi yasaq etildi. Yasaqtan soñ bizge qarşı davalar açıldı ve apiske alınmamız içün mahkeme qararları bar. Halqara uquq qoruyıcı teşkilâtlar, hususan İnterpol çerçivesinde tedbir aldılar. Bilesiñiz ki, keçenleri Romaniyada üç buçuq saat belli bir qıyınlıqlarım oldı. Olar Rusiyeniñ areketlerime keder etmek ıntıluvlarınen bağlı edi. Qısqadan aytsaq, şimdi Rusiyede ve işğal altındaki Qırımda Aqmescit mahkemesiniñ ğıyabiy tutuvım qararı bar.

– Bu qararğa itiraz bildirmege tırıştıñızmı?

– Bu qararğa itiraz bildirmedim. Men olmağanda oldı. Bir kün Kyivdeki evimde meni mahkemege davet etken vesiqalarnı aldım. Bergen advokatlarınıñ areketlerine dair vesiqalar bar. Bu advokat apiske alınmam aqqında qarar olmadı, dep aytqan eli. Amma, malüm ki, istegenleri kibi azırlanğan edi.

– Esas Ukrainada Qırım aqqında az aytmağa başladılar, dep tüşünesiñizmi?

– E. Em Ukraina içinde, em Ukraina iştiraki ile halqara arenada olğan esnaslarnen bağlı bir şey. Donbas evelligi, Ukraina akimiyetiniñ cemiyette daa ağır sayılğan meselelerge prioritet bermesi ve Qırımğa az ayırılğan diqqat. Ukraina kütleviy haber vastaları böyle yanaşa. Bugün «ATR», «Qırım.Aqiqat», «Çernomorskiy telekanal» ve Qırım içün çalışqan radiolar haber alanından çıqarılsa, Ukraina kütleviy haber vastalarında Qırım yerine Panama ya da Boliviya olacaq.

– Sanktsiyalar Rusiyege ve yapqanlarına tesir etemi?

– Bir söznen aytsaq, elbette, tesir ete. Cevap tapacaq olsaq: «Rusiyeni areketlerini deñiştirmege ve işğal etilgen Ukraina topraqlarından ketmege mecbur etecek qadar tesir etemi?», – ne yazıq ki, yoq. Rusiyeni halqara uquqqa riayet etmege mecbur etecek qadar tesir etmey. Sualniñ ekinci qısmı olsa edi: «Sanktsiyalarnı ne yapayıq?», – olarnı lâğu etmege olmay. Rusiye halqara seviyede vazifelerini yapmağa devam etkenine qadar olarnı quvetleştirmek kerek.

– Siziñ fikiriñizce, Qırımnı işğalden qurtaruv qırımlılarnıñ keyfine bağlımı?

– Er angi istilâ cezalandırılmalı. Cinayetçiler apiske alınmalı. Bu cezanıñ qaçınılmaz olması cinayet iştirakçileriniñ keyfi ya da, bizde olğanı kibi, bu cinayetçilerge keder etip olamağan alğa tüşürilgen insanlarğa bağlı olamaz. Bu vaziyette, cinayetçiler Qırımnı kontrol etkende, bizge er angi keyf hayalını köstere bile. Rusiye bunı nasıl yapqanını bilemiz.

– Qırımlılarnıñ Ukraina çetel pasportını almaq içün esas Ukrainağa kelmesi müsbet bir şeymi?

– Mence, müsbet bir şey. Bazı açıq duşmanlarımıznı oquyım. Bu insanlarnı olar qolaylıq içün ketkeninde, iç beşinci kolonna olğanında qabaatlamağa tırışalar. Esas Ukrainada ve işğal etilgen Qırımda yaşağan vatandaşlarımız içün çetel pasportlarınıñ berilüvinde ayırmağanımız bizim içün büyük plüs ola. Qırımda yaşağanlar içün bir ümüt bar.

Aleksandr Yankovskiy, qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ müellifi ve muarriri​