Rusiyede mahkeme etilgen Qırım musulmanları tarafından yazılğan metinniñ birinci qısmı ("Memorial" uquq qoruyıcı merkez tarafından siyasiy mabüsler dep tanılğan).
Ne içün Qırımda başqa fikirde olğanlar taqip etile? Ne içün qırımtatarlar ve Qırım musulmanları eñ çoq taqip etile? Ne içün Rusiye ükümeti "Qırım birdemligi"nden bu qadar qorqa?
Bu suallerniñ cevabı uydurılğan "Yigirmi beşniñ davası"dır. Bu ğaliba, bir ande 25 adiy, tınç qırımtatarnıñ Rusiye Federatsiyasında akimiyetni elge keçirmek ıntıluvında qabaatlanıp, terrorcılar dep ilân etilgen Qırım musulmanlarınıñ taqip etilmesiniñ eñ rezonanslı adisesidir. Bu cinayet davası, Rusiye tarafından "riayetkâr olmağan" qırımtatar halqını sakinleştirmek içün qullanğan basqılarından yalıñız biridir.
2014 senesinden başlap, Qırımda siyasiy sebeplerden taqipler başlandı. Taqiplerniñ esas obyekti qırımtatar ealisi oldı. Sebep, qırımtatar halqının ekseriyeti Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilmesine qarşı çıqması, er angi saylavlarda iştirak etmemesi oldı.
Ve bu "riayetkârsızlıq" yañı akimiyet organlarınıñ hoşuna ketmedi. Terrorcılıq ve ekstremizmnen küreş bahanesi ile intiqam almağa istediler ve Kremlniñ basqıları altına suçsuz adiy qırımtatarlar, Qırım musulmanları oğradı. Olarnıñ sayısı er yıl arttı. Bular küçlü içtimaiy bağları ve müsbet hususiyetlerge malik olğan, evelleri mahküm etilmegen, esasen çoq balalı babalar edi. Elbette cemaatçılıq çette qalmadı. Neticede, Moskvanıñ areketlerine cevap olaraq, "Qırım birdemligi" cemaat birleşmesi peyda oldı.
«Qırım birdemligi» cemaat birleşmesi 2016 senesi aprel ayında Qırımda Rusiye akimiyetiniñ qırımtatar halqına qarşı kerçekleştirgen repressiyalarına cevap olaraq quruldı. Onıñ erkânına advokatlar, vatandaş jurnalistleri, faaller, göñülliler ve siyasiy mabüslerniñ soy-sopları kire. Advokatlar ve cemaat imayecileri uquqiy mesleatlar keçirip, apiske alınğan qırımlılarnıñ imaye ete. Faaller ve vatandaş jurnalistleri Qırımda siyasiy sebeplerden açılğan cinaiy ve memuriy davalarnen bağlı haberlerni tarqata, tintüv, mahkeme, apiske alınğan ve üküm etilgenlerniñ qoranta ikâyelerini, narazılıq aktsiyalarını aydınlata. Göñülliler apiske alınğanlarnıñ ailelerine içtimaiy-turmuş yardım köstere, babasız qalğan balalarğa («Qırım balalığı» leyhası) yardım ete. «Qırım birdemligi», teşebbüsniñ faaliyeti «milliy, diniy ve coğrafik kontekst çerçivelerinden» çıqıp, tamamen zorbalıqsız tirenüv usullarına esaslana, dep qayd ete.
«Qırım birdemligi» cemaat birleşmesi quvetçilerniñ yapqanlarına qarşı belli bir cevap oldı. «Qırım birdemliginiñ» beş yıllıq vatandaş faaliyeti tarihı bar, o, ondan çoq yönelişten ibaret, birleşme iştirakçileriniñ er ay keçirgen toplaşuvlarına koronavirus pandemiyasından evel eki yüzden çoq insan kele edi. Al-azırda bu körüşüvler online ola. Cemaat birleşmesiniñ resmiy saifesini otuz biñden çoq insan taqip ete.
Birleşme faalleriniñ evleri tintildi ve bazıları apiske alındı. Bir çoq faalge qarşı cinaiy ve memuriy davalar açıldı. Bloger, vatandaş jurnalisti Nariman Memedeminov, «Qırım birdemliginiñ» koordinatorı Server Mustafayev, vatandaş jurnalistleri Remzi Bekirov, Osman Arifmemetov ve Rustem Şeyhaliyev apiske alındı. Ukraina jurnalistleri milliy birligi «Qırım birdemligi» cemaat birleşmesi faalleriniñ apiske alınğanını ve evlerinde keçirilgen tintüvlerni «Rusiye akimiyetiniñ Qırım ve jurnalist ve aq qorçalayıcılar arasındaki mustaqil bağ kanalını bastırmaq ıntıluvı» dep saya.
Tevqif
2019 senesi martnıñ 27-nde Rusiye FSB-si, polisi ve milliy gvardiyası, RF-nda terrorcı sayılğan ve yasaq etilgen, lâkin Ukrainada qanuniy sayılğan "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtınıñ Qırımdaki azalarına qarşı keñiş mıqyaslı ameliat başlattı. Bir kün içinde 26 tintüv keçirildi. Tintüvler Aqmescit şeerinde, Aqmescit, Qarasuvbazar ve Qurman rayonlarında olıp keçti. Neticede 20 erkek musulman yaqalandı. Olar terrorcı teşkilâtnıñ teşkil etilmesi/ faaliyetinde iştirak etmesi ile qabaatlanıp, tevqif etildi. 2019 senesi martnıñ 28-nde ve aprelniñ 17-nde aynı qabaatlavlarğa binaen daa dört adam tevqif etildi. Haber etilgeni kibi, tevqif etilgenlerniñ arasında ekseriyeti "Qırım birdemligi" cemaat birleşmesiniñ azalırı olğan qırımtatar faalleridir.
Yuqarıda kösterilgeni haber hronikası degil, BMT İnsan aqları Yuqarı komissarınıñ Ukrainadki ofisiniñ, BMT-niñ Ukrainadaki insan aqları monitoring missiyasınıñ neticelerine esaslanıp azırlanğan 26-ncı esabatnıñ IV maddesinden bir parçadır.
2019 senesi iyünniñ 10-unda Aqmecit civarındaki Mamaq qasabasında siyasiy mabüs Ruslan Suleymanovnıñ ağası Eskender Suleymanov tevqif etildi. Neticede, "Yigirmi beşniñ davası" peyda oldı. Qırım musulmanları "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtınıñ teşkil etilmesi/ faaliyetinde iştirak etmesi ile qabaatlandı, bir yıldan soñ 278-nci madde ilâve etildi - akimiyetniñ elge keçirilmesine azırlıq ve Rusiye Anayasasıñ deñiştirilmesine ıntıluv.
Mahkemelengenler kim?
"Memorial" uquq qorucı merkez bu dava boyunca tutulğanlarnı siyasiy mabüsler dep tanıdı.
Cemil Gafarov
Bu dava boyunca qabaatlanğanlarnıñ ekseriyeti "Qırım birdemligi" cemaat birleşmesiniñ faalleri. Mabüslerniñ episi qırımtatarlardır, musulmanlardır. Bular küçlü içtimaiy bağları ve müsbet hususiyetlerge malik olğan, evelleri mahküm etilmegen, esasen çoq balalı babalardır.
Ruslan Suleymanov
Yigirmi beş mabüs arasında: vatandaş jurnalistleri, uquq qoruyıcılar, göñülliler. Olarnıñ arasında SİZO-daki mabüslerge yollanmalar ketirgenler, tintüvler ve tevqif etüvler vaqtında olğanlar, mahkeme oturışlarına barğanlar, apis etilgenlreniñ qorantalarına yardım etkenler.
Riza İzetov
İzetov Riza.
Bu, bir kişilik piketler davalarında cemaat imayecisi olaraq iştirak etken uquq qoruyıcı. İzetov, Qırımda başqa fikirde olğanlarnıñ taqip etilmesine qarşı çıqıp narazılıq bildirgenlerni qorçalay edi.
Bilâl Adilov
Adilov Bilâl - qırımtatar, faal. O, tintüvlerni ve mahkeme oturışlarını ziyaret etti. Neticede, mahkeme oturışlarından birini beklegende, Qırımnıñ Yuqarı mahkemesi binasına kiriş yerinde belli olmağanlar tarafından tutıp esir etildi. Soñra bu FSB hadimleri olğanı belli oldı. Bundan ğayrı, Adilov yaşağan rayonında dualar keçire edi.
Osman Arifmemetov
Arifmemetov Osman, Bekirov Remzi, Suleymanov Ruslan, Şeyhaliyev Rustem - "Qırım birdemliginiñ" vatandaş jurnalistleri. Olar, 2016 senesinden başlap tevqif etilgenine qadar Qırımdaki vaqialarnı aydınlata edi. Esasen, bu Qırımda insan aqlarınıñ bozuluvı ile bağlı vaqialar edi. Öz faaliyeti içün vatandaş jurnalistler defalarca taqip etildi.
Remzi Bekirov
Tevqif etilgenler arasında sürekli hastalıqlarnen qart adamlar da bar. Cemil Gafarov 3-nci gruppa saqatı. 61 yaşındaki Servet Gaziyevniñ aşqazanı ile problemaları bar, yaqında mikroinsult keçirdi... Amma buña baqmadan olar endi üç yıldan berli SİZO-da tutulalar.
Servet Gaziyev
Bu dava boyunca tevqif etilgenler arasında: qurucılar, jurnalistler, programmacılar ve diger zenaaat saipleri. Bu küçlü içtimaiy bağları ve müsbet hususiyetlerge malik olğan adamlar.
(Devamı bar)
Ruslan Suleymanov, Osman Arifmemetov, Remzi Bekirov vatandaş jurnalistleri faaller, aq qorçalayıcı teşkilâtlar tarafından siyasiy mabüs olaraq tanılğan
«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davaları»
«Hizb ut-Tahrir davası» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokatlar qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.
«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.
Qırımlı jurnalist ve faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.