Vernadskiy adına Tavriya milliy universiteti Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaq etilmesinden evel Qırım yarımadasında eñ ileri aliy oquv yurtlarından biri edi. İlhaqtan soñ, TMU-niñ işi Ukrayinanıñ qıtaiy qısmında ğayrıdan tiklendi. O, Kıyivde 2016 senesi sentâbr ayında Belediye idare etme Akademiyası esasında açıldı.
Belediye idare etme Akademiyasınıñ binası, şimdi anda Tavriya milliy universiteti yerleşe
2023 senesi yanvar ayında Ukrayina tasil nazirliginiñ universitetni Kıyiv-Moğıla akademiyasına qoşmaq planları aqqında belli oldı. Ne içün ğayrıdan teşkil etilmek kerek, nasıl olacaq, TMU reberligi ve talebeleri, Qırımdan köçip kelgenler bu aqta ne tüşüne, ve TMU ğayıp oluvı ne qadar büyük simvolik ders ola bile? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Sergey Mokruşin TMU rektorı Valeriy Bortnâk, Vatandaşlıq tasil Merkeziniñ advokatlıq bölüginiñ reberi Valentina Potapova ve Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov ile subetleşti.
Tasil ağınıñ optimizatsiyası ya da "modernizatsiyası" planları aqqında 2023 senesiniñ küzünde tasil nazirligi haber etken edi. O vaqıt ''Radio Kultura''ğa bergen intervyüsında nazir muavini Mihail Vinnitskiy aytqanı kibi, Ukrayinanıñ demografik vaziyeti içün 170 devlet ve 80-den ziyade şahsiy aliy oquv yurtları bu, bir oquv yurtuna studentlerniñ sayısı 3,5 biñni teşkil etken, 15 yıl evelsi ise bu köstergiç bir oquv yurtuna 6,5 biñ adamğa teñ olğan bir şişirilgen sistemadır.
Ukrayina Tasil nazirligi, arhiv fotoresimi
TMU-nı ğayrıdan teşkil etmek planları aqqında malümat peyda olğan soñ, Qırım.Aqiqat muarririyeti Ukrayina Tasil ve ilim nazirligine muracaat etti. Anda bir aftadan ziyade izaat bermek içün vaqıt tapmadılar, amma yazılı muracaatqa cevap bermege vade ettiler. Şimdiki vaqıtta cevap daa kelmedi.
Ukrayina tasil naziriniñ muavini Mihail Vinnitskiy universitetniñ emek kollektiviniñ toplaşuvında nazirlikniñ TMU-ğa iddiaları aqqında tarif etti. O, yanvarniñ 25-nde Kıyivde keçirildi. O, TMU bu sene qabul etüv kampaniyasında yahşı neticeler kösterdi, dep tanıdı, "studentlerniñ sayısını" 300-ge arttırdı. Aynı zamanda, Vinitskiniñ qayd etkenine köre, "büdjetli" studentlerniñ sayısı 300-ge eksildi.
Mihail Vinnitskiy TMU işçi taqımı ile körüşüvde. Kıyiv, 2024 senesi yanvarniñ 25-i
''Bu vaziyette biz aytamız ki, ebet, studentlerniñ çoqusı ücretli oquvğa kirdi, çoqusı 25 yaştan büyük erkek studentler. Ve bu Ukrayinanıñ milliy havfsızlığı meselesidir. Bütün Ukrayina boyunca neticelerni talil etsek, mobilizatsiyadan saqlanalar, biz endi saydıq, 5-ten ziyade brigada", - dedi nazir muavini, bunı qanunsız dep saymağanını qayd etip.
Nazirlikniñ TMU-ğa daa bir şikâyeti - studentlerniñ az sayısı doğrudan-doğru Qırımdan kele.
''İşğal etilgen Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar ile vesiqalı alâqası olğan abituriyentlerniñ qabul etilmesine kelgende, 2020 senesi 46, 2021 senesi 34, 2022 senesi 9, 2023 senesi 17 abituriyenttir'', dep ayta Vinnitskiy.
Qırımdan köçip kelgen 120 student oquy, dep bildirdi TMU rektorı Valeriy Bortnâk, nazir muavini ise malümatnı tam olaraq bilmey. Rektornıñ fikrince, TMU-ğa, şu cümleden aspiranturağa da, mobilizatsiyağa çağıruvğa kirgen talebelerniñ sayısı çoq olğanı da ciddiy degil.
Valeriy Bortnâk, Tavriya milliy universitetiniñ rektorı
''Bir sualim peyda ola: ne içün olarnıñ tasil aqqı sıñırlanmalı? Ne içün insanlarnıñ tasil aqqı tek aspiranturada bozula? Ne içün insanlar ilmiy faaliyetnen oğraşıp, ilmiy plannı yerine ketirip, muayyen bir mevzunı, şu cümleden Qırımnı da, tedqiq etip, dissertatsiya qorçalap, ilmiy dereceni alamaylar, eger laf aspirantura aqqında ketse?'', -dep izaatladı nazir muavininiñ sözlerini Valeriy Bortnâk.
Tavriya milliy universitetiniñ açıluvı munasebeti ile keçirilgen tantanalı oturısta studentler
Bortnâk, UTN-den aliy oquv yurtunı nasıl etip ğayrıdan teşkil etmege planlaştırğanı aqqında konkret cevaplarnı alamay, dep ilâve etti. "Yazıq ki, umumiy cevaplar alamız", - dedi rektor. Universitette ukrayin Qırımınıñ timsallerinden biri olğan aliy oquv yurtunıñ saqlanuvı içün küreşmege niyetleneler.
''Tavriya milliy universiteti tek uquqiy alanda çalışacaq. Fizikiy ve uquqiy şahıslarnıñ qorçalav aqqı, serbest malümat aqqı bar. TMU, Qırım Muhtar Cumhuriyetine qaytmaq, tasil hızmetlerini ğayrıdan tiklemek, ilhaq etilgen yarımadada ilimni ğayrıdan tiklemek maqsadınen, TMU-nı Kıyivde, Ukrayinada saqlamaq içün bütün imkânlarnı qullanacaq", - dedi Valeriy Bortnâk.
Qırım.Aqiqat muarririyeti, Ukrayina tasil nazirliginiñ planına köre, Tavriya milliy universitetini qaplap almaq kerek olğan Kıyiv-Moğıla akademiyasınıñ reberligine de muracaat etti, amma olar bu mevzuda izaat bermey, TMU ğayrıdan teşkil etilmesi aqqında malümat berilmey, dep cevap berdiler. Aynı zamanda NaUKMA prezidenti Sergey Kvit TMU işçi taqımı ile körüşüvde yañıdan teşkil etüvniñ öz baqışları aqqında ikâye etti. O, Kıyiv-Moğıla akademiyasınıñ bazasında fenlerara merkezini meydanğa ketirmek planlaştırılğanını bildirdi, onıñ vazifesi - Qırım boyunca Ukrayinanıñ siyasetini şekillendirgen mütehassıslarnı azırlamaq.
Sergey Kvit
''Qırımtatar meselelerinen, siyasetnen, Qırımnıñ devlet idaresi ile ve Qırımğa nisbeten siyaset nasıl olacağı ile oğraşmağa azır olğan akademik küçler parmaqlarnen sayıla bile. Ve siz bunı pek yahşı bilesiñiz. Şunıñ içün biz böyle büyük bir merkez qurmağa isteymiz. Ve bu merkezni biz Qırımğa avuştıra bilecekmiz, çünki universitet köçmeycek, köçmeycek. Bir qaç sebepten. Ğaliba, siz tek unvan aqqında tüşünesiñiz. Qırımnıñ kelecegi aqqında ciddiy laf etsek, Ukrayina Qırım ile nasıl munasebette bulunacaq, siyaset nasıl olacaq, bu perspektivağa nasıl baqacaqmız. Bu perspektivanı yaratmaq kerek. Şimdilik bu küçler yeterli degil'', - dep bildirdi o.
NaUKMA prezidentiniñ, evel ise Ukrayina tasil ve ilim naziriniñ, TMU Qırımğa qaytmaycağı aqqında beyanatı TMU saqlanılması içün küreşmek kerek olğanıı tasdıqladı, dep ayta ''Almenda'' Vatandaşlıq tasili merkeziniñ advokatlıq bölüginiñ yolbaşçısı Valentina Potapova.
Valentina Potapova
Men belki Qırımğa qaytıp olamam, lâkin men Qırımğa qaytamasam, Qırımğa varislerim qaytacaqValentina Potapova
''Meni, evine pek istegen qırımlı olaraq bu pek raatsızladı. Sergey Mironoviç Kvit universitet Qırımğa iç bir vaqıt qaytmaycağını ayttı. Yaşımnı köz ögüne alsaq, men belki Qırımğa qaytıp olamam, lâkin men Qırımğa qaytamasam, Qırımğa varislerim qaytacaq. Bu kibi beyanat, TMU içün cemiyet-siyasiy leyha olaraq küreşmek kerekmi ya da yoq dep tüşünüvniñ soñki tamçısıdır. Ve küreşmek kerek olğanını añlayım", - dep ayttı Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde Valentina Potapova
2016 senesi Kıyivde TMU Ukrayina Tasil ve ilim nazirliginen küreşte quruldı, dep hatırlay Valentina Potapova. Qırım aliy oquv yurtu Donbastan köçip kelgen diger aliy oquv yurtlarına köre daa soñra quruldı, ve bu qıyınlıqlarnı arttıra, dep eminliknen ayta Potapova.
''2016 senesi, TMU ğayrıdan tiklenilmesiniñ soñki basamağında, o vaqıt Sergey Mironoviç Kvit nazir olğan Tasil ve ilim nazirligi TMU ğayrıdan tiklenilmesini red etti. Qırım aq qorçalayıcıları, faaller nazir ile pek ağır ve sert subet keçirdiler. Bu esnansnıñ keçirilmesi içün gece saat 9-ğa qadar devam etti. Bu toplaşuvda qırımlı faaller müddetsiz narazılıq aktsiyasına çıqmağa azır olğanını aytqan edi. Tek bundan soñ yañıdan yaratma esnası başlandı'', - dep bildirdi o.
Kıyivde Tavriya milliy universitetiniñ açıluvına qoltutuv aktsiyası, 2016 senesi sentâbr. Arhiv fotoresimi
Soñki bir qaç yıl devamında bütün ukrayin aliy oquv yurtları fors-major şaraitinde çalışa: başta COVID-19, demografik çuqur, soñra Rusiyeniñ Ukrayinağa tam miqyaslı istilâsı, dep ayta Potapova. Amma TMU eñ yaramay vaziyette degil, dep eminliknen ayta Potapova.
''Bu vaziyette aliy tasilnen bağlı bir şeyler yapmaq kerek. Amma menim içün añlaşılmağan bir şey bar - Kıyiv vilâyetiniñ universitetleri arasında 10-uncı yerde turğan universitetni ne içün ğayrıdan teşkil eteler. 65 yerden degil de, 10 yerden başlaymız", - dep ayta Valentina Potapova.
Bu vaziyette aliy tasilnen bağlı bir şeyler yapmaq kerek. Amma menim içün añlaşılmağan bir şey bar - Kyiv vilâyetiniñ universitetleri arasında 10-uncı yerde turğan universitetni ne içün ğayrıdan teşkil eteler. 65 yerden degil de, 10 yerden başlaymız", - dep soray Valentina Potapova.
''Meclis vaziyetni ögrene, ve yekâne bir qarar beklemek kerekmey. Bizler tek taraflarnıñ yanaşuvlarını ögrenmektemiz", - dep izaatladı vaziyatni Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov.
Refat Çubarov
Çubarov TMU nezaret şurasınıñ erkânına kire ve universitetniñ taqımı ve Tasil nazirligi biri-birini añlamaq kerek, dep tüşüne.
''Bazıları deyler ki, yoq, ğayrıdan teşkil etüv yoq, TMU bar olğanı kibi qalmalı. Ve bu mesele muzakerelerinde iştirak etken er kesten böyle bir destek beklenile. Diger taraftan, Tasil nazirligi, dey ki, "onlarca aliy oquv yurtları ğayrıdan teşkil etilecek", - dep ayta o.
Çubarov, TMU-ni ğayrıdan teşkil etkende üç esas yanaşuvğa riayet etilmek kerek, dep israr ete: Qırımnıñ reintegratsiyası içün kadrlarnı azırlamaq, ilmiy-pedagogik kollektivni saqlap qalmaq ve TMU-nde oquğan studentlerniñ oquşnı alğan saalarında bitire bilecegini kefil etmek.
''Biz içün, Meclis olaraq, müimdir ki, TMU-ne alâqası olğan er angi qararlarda, eñ esası, aşağıdaki yanaşmalar saqlanılsın: Qırım, Qırım yönelişi, ocalar ve studentler. Bu esaslar saqlansa, ve bazı yerlerde daa da quvetleşse, o zaman oturıp, ne içün yañıdan teşkil etilmek kerek olğanını ve nasıl şekilde olacağı aqqında aytmaq kerek'', - dep saya Meclis reisi
Aynı zamanda, Çubarov bildirdi ki, Meclis vaziyetni ögrene ve şimdi qırımtatar halqınıñ temsiliy organınıñ birleşken mevamını beklemek kerekmey. "Biz taraflarnıñ bütün yanaşuvlarını ögrenemiz", - dep qayd etti siyasetçi.
Yanvarniñ 14-nde ukrayin cemaatçılığı ve ekspertler toplulığınıñ vekilleri Ukrayina Prezidentine, Ukrayina Nazirler Kabinetine muracaat etip, onıñ adını taşığan Tavriya milliy universitetini saqlamağa çağırdılar.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.