Qırımtatar resurs merkezi, ilhaq etilgen Qırımda 2024 senesiniñ birinci yarım yılında insan aqlarınıñ bozulmasını talil etti. Anda 51 tintüv, 71 yaqalav, 63 sorğu ve 92 apiske alınuv qayd etildi. Qırımtatar Resurs Merkezi bütün bu adiselerni siyasiy taqip olaraq tanıy. Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Roman Spiridonov "İnsan aqları boyunca media teşebbüsi" teşkilâtınıñ esir ve ğayıp olğanlarnıñ qorantaları ile iş koordinatorı Yelena Belyatskova ve Qırımtatar resurs merkeziniñ idare yolbaşçısı Eskender Bariyev ile siyasiy davalar artqanı ve 2024 senesi ilhaq etilgen Qırım yarımadasında para cezası ya da apis cezası almaq mümkün olğanı aqqında laf etti.
Bu sene iyün ayında Rusiye kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesi eki ukrayin sıñırcısu İvan Tereşçenko ve Vasiliy Dmitrukunı 17 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etti. 2018 senesi olar Mariupol deñiz qoruvı otrâdında hızmet etken ediler ve Keriçten Rusiye bayrağı altında Azaq deñizine barğan "Nord" balıqçı seyneriniñ tutulmasında iştirak etken ediler. İvan Tereşçenko o vaqıt mototsikl maşnasınıñ ustası edi, Vasiliy Dmitruk ise senornıñ konvoyında iştirak etken geminiñ kapitanı edi. Mariupolniñ deñiz yanındaki rayon mahkemesi "Nord"nıñ deñizcilerine sıñırdan qanunsız keçkenleri içün para cezasını berdi, gemi ise musadere etildi.
O yılnıñ oktâbrinde "Nord" taqımı, Rusiye tarafı aytqanı kibi, Qırım yalısında qanunsız balıq tutqanı içün tutulğan eki kiçik ukrayin gemisiniñ balıqçılarına deñiştirildi. 2019 senesi fevral ayında Qırımğa seyner kapitanı da qayttı. Tereşçenko ve Dmitruk ise 2022 senesi mayıs 16-da "Azovstal"dan çıqqan soñ Rusiye esirligine tüşti. Ukrayina sıñırcılarını Rusiye quvetçileri insanlarnı hırsızlağanında ve suv naqliyatını hırsızlağanında qabaatladı.
Berdânsk limanında "Nord" gemisiniñ yaqalanması, 2018 senesi
Birinci sefer sıñırcılar Rusiye esirliginde şaat statusında buluna ediler, olar vatandaş sayıla ediler, dep tarif ete "İnsan aqları media teşebbüsi" teşkilâtınıñ esir ve ğayıp olğanlarnıñ qorantaları ile iş boyunca koordinatorı Yelena Belâçkova.
"Rusiye bu vaziyette olarnı bir müddet devamında vatandaş olaraq tutıp, bu cinayetlerni tapmağa, olarnı mesüliyetke çekmege ve apiske aluvlarını esaslandırmaq içün bu cinayetlerni uydurmağa tırıştı", — dep tarif etti Yelena Belâçkova.
Ukrayina Devlet sıñır hızmetiniñ hadimleri, arbiy hızmetçiler kibi mudafaa quvetleriniñ temsilcileri ola, demek olar cenkçi ola, dep ayta Belâçkova. Halqara uquq qaideleri, cenk esirlerini, cenk cinayetlerini yapmağan olsalar, mahküm etmege yasaq ete. İnsanlarnı alıp qaçuv ve geminiñ hırsızlanuvı ile bağlı qabaatlavlar esassızdır, dep iddia ete uquq qoruyıcı.
Yelena Belâçkova.
"Dava işğal etilgen Qırımda baqıldı. Halqara qaidelerge köre, işğal etilgen territoriyadaki mahkemeler işğal etilgen memleketniñ qanunlarına riayet etmeli. İvan Tereşçenko ve Vasiliy Dmitruk 2018 senesi "Nord" balıqçı gemisini tutqanda Ukrayina qanunları çerçivesinde vazifelerini eda etken ediler. Bu sebepten mahkeme olarnı öz esasında cinaiy olmağan bir cinayette qabaatlamamalı edi... Olar cinaiy cinayet işlegenini aytmaq içün iç bir sebep yoq", — dep añlata uquq qoruyıcı.
Ukrayina sıñırcılarına çıqarılğan üküm İnsan aqları boyunca Avropa konventsiyasınıñ 7-nci maddesini boza, dep qayd ete Yelena Belâçkova. Ukrayina da, dünya da Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaqını tanımay, işğal etilgen topraqlarda Rusiye qanunlarınıñ qullanılması bütün halqara qaidelerniñ bozuluvıdır, dep qoştı Belâçkova.
Rusiye quvetçileri qırımtatarlarnı mahkeme binası ögünde tuta. Aqmescit, Ukrayina, 2021 senesi oktâbrniñ 25. Arhiv fotoresimi
Qırımtatar resurs merkeziniñ tedqiqatına köre, ukrayin sıñırcılarına 17 yıl apis cezası — bu sene Rusiye kontrolindeki Qırım mahkemesi tarafından berilgen eñ büyük siyasiy ceza. Mında ilhaq etilgen Qırımda bu yılnıñ birinci yarısında insan aqları bozulğanını talil etip, olarnı böyle kategoriyalarğa ayırdılar: tintüvler, yaqalavlar, tevqifler, sorğular, adaletli mahkeme aqqınıñ bozulması ve sağlıq aqqınıñ bozulması.
Bu yılnıñ birinci yarısında keçken senege baqqanda, tintüvlerniñ sayısı bayağı arttı, dep ayta Qırımtatar resurs merkeziniñ idare yolbaşçısı Eskender Bariyev.
"51 tintüv 2024 senesi oldı, 2023 senesi 37 ve 2022 senesi 15. Ne içün böyle farq? Bunı BMT Halqara mahkemesiniñ qararından soñ işğalci akimiyetniñ, ilk evelâ, Qurultay ve Meclis sisteması ile alâqası olğan faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler ve yaqalavlarnen bağlaymız. Ve, kerçekten de, böyle tintüvler regional ve yerli meclislerniñ azaları ve reislerinde çoq oldı", dep tarif etti Eskender Bariyev.
Eskender Bariyev
Bariyevniñ qayd etkenine köre, Rusiye quvetçileri tintüvler ve yaqalavlar vaqtında yañı taktikalarnı qullanmağa başladı — yaqalanğanlarnı azat etmege söz berip, faktnı açıqlamaycaqlarını talap eteler.
"Ve, kerçekten de, öyle yaptılar, lâkin ne şartlarnen azat ettiler, tam olaraq aytıp olamaymız. Amma şunı da aytayım ki, bu tendentsiyağa baqmadan, başqa bir vaziyetni köremiz, bir genç adamnı tintkenler, apiske alğanlar ve alıp ketkenler, ve bir ay devamında ondan iç bir haber yoq. Ana-babası ve yaqınları Rusiyeniñ bütün işğalci ve uquq qoruyıcı qurulışlarını qıdırıp, ziyaret etip başlağanda, olarğa bir de bir apiske alınmağanı, tintüvler yapılmağanı, yaqalanuvlar olmağanı aqqında ayta ediler. Ve bu adamnıñ bulunğan yeri alâ daa belli degil", — Eskender Bariyev, Rusiye quvetçileri tarafından İslâm-Terek rayonında tutulğan İsmail Şemşedinovnıñ ikâyesini ikâye etti.
Bundan da ğayrı, Rusiye quvetçileri tutuluvlar aqqında malümatnı derc etip, tutulğanlarnıñ adlarını ve soyadlarını gizley ve videolarda olarnıñ yüzlerini körmege başladı. Bariyevniñ qayd etkenine köre, bu insanlarnıñ teşkermesini qıyınlaştıra.
Bu yarım yılda eñ çoq insan Rusiyede yasaq etilgen "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtında iştirak etkeni içün terror maddesine istinaden tutuldı. QRM böyle 10 adise qayd etti. "Qanunsız şekilde patlayıcı maddelerni satın aluv ve saqlav" içün 8 dava, "kütleviy haber serbestliginiñ istismarı" içün eki para cezasını belgilemek mümkün oldı. Olardan birisini Aqmescitniñ Kiyev rayon mahkemesi uquq qoruyıcı ve jurnalist Lutfiye Zudiyevağa berdi.
Lutfiye Zudiyeva Aqmescitteki mahkeme binası yanında. Arhiv fotoresimi
Rusiyeniñ Ekstremizm ile küreş Merkeziniñ hadimleri Lutfieniñ evinde tintüvden soñ, oña qarşı "çetel agentleri aqqında malümatnı kütleviy haber vastalarında darqatqanı içün protokol tizdiler. Amma Rusiyeniñ Krasnodardaki dörtünci temyiz mahkemesi bu para cezasını lâğu etti.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.