Qırımtatar halqınıñ sürgünligi aqqında, çoqusı alda, bu vaqianı başından keçirgen, 1944 senesi mayıs 18-ini körgen, çoq yılğa Vatanından ayırılğan, amma ep bir Qırımğa qaytqan qartbaba ve bitalardan bilmek mümkün. Olarnıñ balaları, torunları ve torunlarnıñ balaları bu ikâyeni bile: evlerine saba tañda sürip kirgenler, eñ kerekli eşya almağa buyurğanlar ve tuvar vagonlarında Özbekistan, Qazahistan ve Uralğa sürgün etkenler.
Qırımtatarlarnıñ sürgünliginiñ şeadetnameleri çoq. Amma halq genotsidiniñ daa başqa, sessiz şaatları bar - bu, adamlar çıqmadan evel aşıqıp alğan, saqlağan ve avdetten soñ Qırımğa qaytarğan şeylerdir.
Sürgünlikte saqlanılğan saat
Şaver İbragimov 90 yaşında, o Aqmescitte yaşay, onıñ dört balası bar: üç oğlu ve qızı, torunları bar. 1944 senesi mayıs 18-inde tahminen saat 2:00-de olarnıñ qapıları qaqıldı, Şaver ağanıñ anası qapını açmağa çıqqanda, fenerni birden elinden tutıp aldılar. Üç künge şey alıp, qorantada olğan doquz balanı azırlamağa emir ettiler. O, episini askerler ile sarılıp alınğan meydanğa ketirgenlerini hatırlay: “Men soñra nasıldır saqlanıp oldım, evge qaçtım. Ve mına evde kitap tura, albom tura, böyle qurşun, anda altın yüzükler, altın küpeler tura. Episini almadım, tek bu saatnı aldım, babamnıñ saatını. O Nikolay vaqtından (Rusiye imperatorlığı - QA) qalğan, sovet saatı degil”.
Osmanlı tilinde yazınen XIX asır saatı
Ne qadar tırışsaq da, saatnı tamir etip olamadıq
Bu saat ne vaqıt toqtalğanı İbragimovnıñ aqlında yoq: “Asıl onı anahtarnen köçüreler, mına mında, o bir tarafında mahsus teşicigi bar. Amma ne qadar tırışsaq da, tamir etip olamadıq”. Saat qol saatına oşay, amma qayışı yoq. Bir taraftan, qadranında, qırıq körüne. Saatnın özünde - yazı, Osmanlıca tilinde ad ve soyadğa oşay. Şaver ağa, bu XIX asırnın şeyi, dep ayta. Şaver İbragimov, 1944 senesi evden başqa, daa pek degerli şeylerni ne içün almağanını añlatıp olamay. Amma baba hatırasını saqlamaq istegi olğandır, dep ayta. Onıñ babası Ay Petride quyulardan buz çıqarmaqnen oğraşa edi: “O vaqıt daa buzdolaplar yoq edi de, işte babam buz azırlap, soñ hastahaneler, sanatoriylerge sata edi, qalğanını halqqa tarqata edi”. Onıñ babasını 1937 senesi “inqilâpqa qarşı areketleri içün” 10 yılğa türmege oturttılar. 1941 senesi o lagerlerden birisinde elâk oldı.
Onı bir özbek qadını qurtardı, tedaviyledi ve yahsı aşatmağa tırıştı, qartbaba onı sıq hatırlağanını ve daima onıñ içün dua etkenini ayta
İbragimovnıñ Özbekistan yolundan eñ müşkül hatırası bar: “Vagonda bir bitay bar edi. Saat beşte eşelon toqtalğan edi, biz endi Qazahistanğa kelip çıqqan edik. O suv tökmek içün vagon tübüne kirgen edi. Bir añde eşelon köçti, onı birden yarığa böldi. O yerde qumda kömip qoyıp kettik”. Özbekistan yaşayışını ikâye etkende, Şaver ağa başta pirniç tarlalarında çalışqanını hatırlay. “Pirniç quru yerde ösmey, o suvda öse, bilesizmi? Mına bu suvnı biz içe edik, anda ise topraq, baqa, tseolitler, bundan da hasta oldıq. Sentâbrniñ 5-inde anamnı kömdim ve yatıp qaldım, az qaldım ölecek edim”. Onı bir özbek qadını qurtardı, tedaviyledi ve yahsı aşatmağa tırıştı, qartbaba onı sıq hatırlağanını ve daima onıñ içün dua etkenini ayta.
“Asıl, aqlımda bar, biz kelgende, men birinci yerli sakinge rastkeldim: mına böyle saqalı bar edi, pıçağı. O menden qaça, men ise ondan. O qadar bizge qarşı propaganda yapılğan edi. Amma biz musulman olğanımıznı bilgen soñ, olar yımşadı”.
Şaver İbragimovnıñ ağası aqqında bütün haber bir qaç cümlede
Şimdi Şaver İbragimov Aqmescitte yaşay, o Qırımğa 1990-ıncı senesi qayttı, amma onıñ tuvğan Ay-Vasıl köyü o vaqıt endi Yaltanıñ Vasilyevka mikrorayonı olıp qaldı. O ğayıp olğan ağası aqqında iç olmadan bir haber almağa pek istey. O, Mustafa İbragimoviç İbragimov, Ekinci cian cenki vaqtında Aqyarda flotta hızmet ete edi ve 1942 senesi ğayıp oldı. Qırımtatarlardan “kütleiy kollaboratsioniz”de qabaatlavnı 1967 keri aldılar. Amma evlerine qaytmaq tek 22 yıldan soñ imkân berdiler.
Şaver ağa Aqmescitte öz eviniñ bosağasında