İlhaq etilgen Qırımda üst seviyeli memurlar tarafından berilgen deklaratsiyalarnıñ tetqiq etilmesi meraqlı bir qanunğa tabiiylikni kösterdi: meger ki, olarnıñ çoqusı yarımadadaki Rusiye ükümeti vaqtında zenginleşti. İlhaqnıñ dört yılı içinde bu vazifeli şahıslar «Tavriya»larını taşlap, premium sınıflı ecnebiy markalarğa oturdı, yarımadada evler ve topraq arsalarını satın aldılar.
Misal içün, 2014 senesinden soñ yarımadada qırımtatarlarnı közetken Devlet dumasınıñ ilhaq etilgen Qırımdan deputatı ve Devlet duması yanındaki milletler işleri boyunca komiteti reisiniñ muavini Ruslan Balbek 2015 senesinde 1 million 800 biñden az ruble – qararnen 25 biñ dollar qazandı, taşınılmaz mülkü ise yoq edi. Şimdi Balbek bundan üç qat ziyade – 4 million 600 rubleden biraz eksik miqdarda para qazana. Onda topraq arsası, ev, Moskvada kvartira peyda oldı. Ondan ğayrı o, apayı ve balalarınıñ adlarına da arsalar, evler ve kvartiralarnı qayd etti.
«Qırım korrupsiyağa qarşı komiteti»niñ reisi, «Aldatılğan Qırım»nıñ tesis eticisi İlya Bolşedvorov, böyle zenginleşmeni yüksek resmiy aylıqlarnen añlatmaq mümkün degil, dep saya.
Tamam milliy azlıqlarnıñ meseleleri ile oğraşmaları kerek olğan insanlarda kelirler ğayrı münasip şekilde birden arttıİlya Bolşedvorov
– Ruslan Balbekte kelirlerniñ birden artması, eñ evelâ onda aylıqnıñ artmasınen bağlı. Devlet dumasınıñ deputatları resmen pek yahşı qazanalar. Lâkin, bunı bile köz ögüne alsaq, raqamlar bir-birine uymaycaq – em 4 million qazanmaq, em de Moskvada kvartira almaqnıñ çaresi yoq. Topraq arsası ve bütün diger şeylerniñ meselesi de aynı. Aynı bunıñ kibi Sergey Aksönovda da kelirler birden arttı: evelden apayınıñ işleri zarzornen kete edi, şimdi ise o, gubernatorlarnıñ eñ zengin apayları arasında ekinci ya da daa bir qaçıncı yerinde buluna. Ondan ğayrı, tamam milliy azlıqlarnıñ meseleleri ile oğraşmaları kerek olğan insanlarda kelirlerniñ ğayrı münasip şekilde birden artqanına diqqatnı celp etmek ister edim. Men bunı, aqlanğan halqlarnıñ yerleşmesine ayırılğan ve aqiqatta olarğa kelip tiymegen devlet paraları ile bağlı olğanını tüşünem. Qırımtatarlarda bu vaziyetten közleri qayttı.
Mevzuğa dair: Rusiyeden «qazandılar»: Qırımda «milliy meseleniñ» kuratorları nasıl zenginleşti
2014 senesinde «Qırım» qırımtatar halqınıñ bölgelerara cemiyet areketini meydanğa ketirip başına turğan Qırımdaki Rusiye parlamentiniñ sabıq vitse-spikeri Remzi İlyasovnıñ variyeti qat-qat arttı. Dört yıl evel o, deklaratsiyasında umumiy fiyatları 11 biñ dollar olğan doquzıncı model «Lada» ile «Skoda Oktavia»nı köstergen edi. Onda ne ev, ne de topraq arsası bar edi. Şimdi İlyasovda umumiy fiyatı eñ az 70 biñ dollar olğan «Audi A6» ve «Leksus RX-350» bar. Ondan ğayrı İlyasov bir kereden dört topraq arsası, ev ve kvartiranıñ saibi oldı.
İlya Bolşedvorov, Qırım vaziyetinde cemiyet tarafından memurlarnıñ kontrol etilmesine işanmağa sıra kelmegenine şikâyet ete.
Qırımnıñ kütleviy haber vastaları amelde siyasiy ayatta iştirak etmeyler, memurlar aqqında aytqanda güya ölülerge qarşı davranğanlar kibi yapa – ya yahşı şeyler ayta, ya da indemeylerİlya Bolşedvorov
– İnsanlarnıñ, ekseriyetle, bunıñnen işi yoq. Asılında, olar buña qarşı bir şey yapıp olamaylar. Qırım prokuraturasına şikâyet etmekniñ iç bir faydası yoq, o, muracaatlarğa emiyet bermey. Baş prokuraturağa yazmaqnıñ da faydası yoq, er şey yerli seviyege endirile. Buña münasip olaraq sakinlerde yerli ükümet orğanlarına qarşı tam bir lâqaydlıq bar. Yerli kütleviy haber vastaları ise amelde siyasiy ayatta iştirak etmeyler, memurlar aqqında aytqanda güya ölülerge qarşı davranğanlar kibi yapa – ya yahşı şeyler ayta, ya da indemeyler.
Yarımadadaki parlamentniñ deputatı Sergey Şuvaynikov da Qırımda «zenginleşüv» mucizesini numayiş etti. 2014 senesinde o, deklaratsiyasında bayağı alçaq kelirler, «Tavriya» maşinası ve er biri 29 kvadrat metrlik olğan eki bir közlü kvartiranı kösterdi. Artıq 2017 senesinde ise Şuvaynikov, 32 bağça arsasını kösterip, zengin bir topraq saibi oldı. Deputat özü, er bir arsa saibinen şahsen añlaşqanını ve arsalarnıñ episini qanunğa uyğun şekilde satın alğanını iddia ete. Aynı zamanda topraqnıñ tahminiy fiyatı – yarım milliondan ziyade dollar ete. Ondan ğayrı, Şuvaynikovda «Tavriya»ğa qoşma olaraq fiyatı 36 biñ dollarğace barğan «Hyunday Solaris» avtomobili peyda oldı.
Rusiyedeki Transparency International teşkilâtınıñ «Deklarator» leyhasınıñ rehberi Andrey Jvirblis, Rusiye qanunlarında memurlarda esassız olaraq kelirlerniñ artmasına ve kelirlerge uymağan mal-mülkniñ satın alınmalarına qarşılıq köstermek içün mehanizmler bar, dep qayd ete.
– Asılında, qıymeti büyük olğan er bir şeyniñ satın alınması kelirler aqqında deklaratsiya ile esaslandırılmaq kerek – bu mal-mülk içün berilgen paralarnıñ menbaları kösterilmeli. Bunıñ kibi deklaratsiya olmasa, nazariyede bu, salâhiyetli organlarnıñ teşkerüvi içün mevzu olmaq kerek. Memur paralarınıñ peyda oluv menbalarını kösterip olmasa, bizde prokuraturanıñ mal-mülküni musadere etmek içün mahkemege muracaat ete bilecegini közde tutqan protsedura bar. Biz böyle işlerniñ az-çoq muvafaqiyetli olaraq mahkemelerge qadar barıp yetkenleriniñ bütün Rusiyede yalıñız yigirmi qadar adisesini bilemiz. Lâkin şunı da añlamaq kerektir ki, böyle vaziyetlerde prokuratura orta ve aşağı seviyeli memurlağa darbe endire, yüksek maqamlı şahıslarğa toqunmaq adeti yoq. Adet üzre, bu usulnen bir de-bir kişini yañlış areketleri içün cezalaylar. Evelden deklaratsiya berüv sistemasından bir şeyler beklenile edi, şimdi ise publika ziyadesi ile bu malümatlarğa inanmay, olar uydurma olaraq qabul etile.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)