Bütün qorantalarnen tutıp esir etüv, izsiz ğayıp oluvlar, maneviy ve bedeniy zulumlar, azatlıqtan marum etüvniñ rekord müddetleri, internetniñ blok etilmesi, yollarda basqınlar, muvafaqiyetsiz yaqalanuv sıfatında cezasız öldürüv... Qırımlılar içün bu sene insan aqlarınıñ ne derecede bozuluvları ile hatırlanacağı aqqındabu materialda oquñız.
Apishanelerge qorantalarnen atılalar
İlhaq etilgen Qırım yarımadasında aile taqipleri yañı degil, evel Qırım musulmanları davalarında apishanede bir qaç soy-sop, meselâ, ağa-qardaş Üzeir ve Teymur Abdullayevlar, baba ve oğul Ömerovlar ve başqaları endi oğrağan edi. Amma biteyatqan sene yañı tendensiyalar ketirdi.
Aqmescit "Hizb ut-Tahrir davası"nıñ mabüsleri Rusiyeniñ Rostov-na-Donu mahkemesinde
Birinci tendensiya — azatlıqtan marum etilgen Qırım musulmanlarınıñ apaylarına qarşı taqipler. Orta küz ayınıñ 16-nda Rusiye mahkemecileri Qırım işğaliniñ tarihında ilk sefer terroristik cinayetlerde qabaatlanğan musulman qadınlarnı apiske aldı. Dört vicdan mabüsi arasında keçken sene apiske alınğan Remzi Nimetulayevniñ qadını Esma Nimetulayeva.
Olarnıñ qabaatlavları aman-aman aynı ve olar Rusiye qanunları tarafından terroristik olaraq tanılğan "Hizb ut-Tahrir" diniy-siyasiy birleşmesiniñ azaları olğanıdır.
FSB terrorizmde qabaatlanğan Qırımlılar Nasıba Saidova, Fevziye Osmanova, Esma Nimetulayeva ve Elviza Aliyeva
Ekinci — "aile" —tendensiyası. O, Rusiye quvetçileri tek aile azalarını apiske almağa degil de, tam manada bütün qorantalarnı hırsızlamağa başladı. Qara qış ayında tintüvden soñ, Pervomayskoye qasabasından Sotsenko ve onıñ qızı izsiz ğayıp oldılar, on yaşındaki saqat bala anasız qaldı.
Bundan ğayrı, küzde Natalya Polüh ve onıñ aqayı Oleg Platonovnıñ ğayıp oluvı aqqında belli oldı, olarnıñ da kiçik balası baqımsız qaldı.
Bu sene saban ayında Rusiye quvetçileri Tatyana Malârnı, onıñ qardaşı Valentin, oğlu Anatoliy ve qızı Olganı belli olmağan yerge alıp ketti.
Hırsızlaylar ve mahkeme eteler
Aq qorçalayıcılarnıñ tahminlerine köre, Qırımda insanlarnıñ hırsızlanması keçken sene adiy bir şey oldı. Bu yılnıñ hususiyeti şunda ki, keçken sene ve atta keçken seneden evelsi ğayıp olğan Qırımlılar tapıldı. Devlet hainligi qabaatlavı boyunca qabaatlanğanlar da.
Olarnıñ arasında 2023 senesi küzde köyler arasındaki trassada hırsızlanğan Oleg Budnık, 2024 senesi qara qış ayında belli olmağan yerge alıp ketilgen İsmail Şemşedinov ve sahte bir memuriy apisten soñ on ayğa ğayıp olğan Lera Cemilova .
Amma, belki de, eñ köstergiç Aqyar sakini Dmitriy Mıskovnıñ ikâyesidir. "LisaAlert" qıdıruv taqımı onı ğayıp olğan adam olaraq qıdıra edi, bundan 11 ay keçken soñ ise Mıskov devlet hainliginde qabaatlanıp mahküm etildi. Meraqlısu şu ki, Ukrayin istihbaratınen işbirlik yapqanında qabaatlanğan zaman "belli bir şekilde" ğayıp oluvı degil, onıñ davası mahkemede 20 daqqa içinde baqılğanıdır
"Qırım esnası" aq qorçalayıcı teşkilâtında qayd etkenleri kibi, mahkemeci bu qadar vaqıt içinde qabaatlanğannıñ şahsiyetini belgilep, oña aqlarını añlatıp, mahkeme taqiqatınıñ kerekligi meselesini baqıp çıqıp, taraflarnıñ munaqaşalarına keçip, qabaatlanğannıñ soñki sözüni diñlep, mesleat odasına barıp, er taraflı, tolu ve obyektiv üküm çıqara, em de öz qararınıñ kiriş ve qarar qısmını oqup çıqara bilgenine şübhe bar.
Mıskov 20 daqqada uzun müddetke apis cezasına mahküm etilgen yekâne adam degil edi. Bundan evel daa bir "Ukrayin casusı" Sergey Bodnaraşik on dört yıllıq apis cezasını aldı, Nikolay Davıdçenkonıñ davasına ise mahkeme üç saattan ziyade vaqıt sarf etmedi.
Rekordlar
Keçken sene tek bu kibi davalarnıñ çezilüv tezligi degil de, bir sıra diger köstergiçler içün de fenomenal oldı. Meselâ, bu sene Oraq ayında Rusiye mahkemesi Aqyar fotoressamı Nadejda Grekovanı 22 yılğa azatlıqtan marum etip, rekord derecesinde sert üküm çıqardı. Umumen alğanda, 2025 senesi devlet hainligi ya da terrorizmde qabaatlanğan qırımlı qadınlarnıñ rekord miqdarı apiske alındı.
"Keçken sene 12 qadın siyasiy ya da diniy sebeplerden apiske alınğanını qayd ettik. Bu sene olarğa eñ az 17 yañı fakt qoşuldı. Bu raqamğa em yañı apis cezalar, em de apis cezaları kirsetile, eger de mahkemeden evel qadınlar serbest qalğan olsalar, misal içün, Viktoriya ve Aleksandra Strilets", — dep ayttılar Irade Qırım aq qorçalayıcı teşebbüsinde.
Viktoriya ve Aleksandr Strilets
Anda da taqip etilgenlerniñ rekord yaş köstergiçlerine diqqat ayırdılar. Qırımlı cemaatçı Vladimir Ananyev, tahqiqat izolâtorında 76-ncı doğğan, nefaqacı Anna Sotsenko yetmiş yıllıq yubileyini qarşılağanını bildirdi.
Qoranıñ tüsü içün cezalaylar
Yaş Qırımlılarğa Rusiye quvetçileri içtimaiy ağlardaki tefsirleri içün de sert yanaşa. Meselâ, "Rusiye Federatsiyası ordusınıñ itibardan tüşürilüvi" aqqında protokol tizilmesi içün Aqmescit rayonınıñ 62 yaşındaki Rustem Ablâlimovnıñ ellerini sırtqa çektiler, qırmaça bağladılar ve uzun vaqıt böyle alda suvuq yerde tuttılar. Böyleliknen, "ekstremizm ile küreş" teşkilâtı, içtimaiy ağdaki saifesinde Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıynıñ intervyüsınıñ videosını derc etken adamnı qoşma cezaladı.
Bu sene Ukrayina ile bağlı er angi şeyge qarşılıq yañı derecege köterildi. İşğalci akimiyetniñ sarı-mavı qoralarnıñ saiplerinen uzlaşmaz küreşini Ukrayin yırlarını diñlegenler içün taqipler quvetleşti, Ukrayin atributları içün memuriy cinayetlerniñ sayısı ise nasist timsallerini numayış etkenler içün cezalardan üç qat ziyade oldı.
Qırım, 2025 senesi
Qırımlı aq qorçalayıcılarnıñ qayd etkenine köre, Ukrayin inançlarını köstergen insanlarğa qarşı "terbiyelev" usullarınıñ keniş arsenalı qullanıla — Putinge sevgi sözleri ile videoğa aşalav afu soramalardan başlap, sözde qarşılıq köstergenleri içün sebepsiz zorbalıqqa qadar.
Atıp öldürüvlerniñ başmı?
Aytmaq kerek ki, boş aynıñ 30-nda Qırımdaki FSB hadimleri tarafından qarşılıq köstergeni sebebinden genç adam öldürildi. O, Ukrayin istihbaratınıñ vazifesi boyunca yüksek rütbeli rusiyeli zabitniñ maşinasına mina qoyğan ve tutulğanda teslim olmamağa qarar bergen eken. Rusiye mahsus hızmetleri öldürilgenniñ soyadını bildirmey, amma resmiy olmağan malümatqa köre, o, GUR hadimi Ruslan Fahriyevniñ soy-sopı edi.
Bundan tahminen eki afta evel Qırımtatar Milliy Meclisi haber etkenine köre, Amursk köyünde Rusiye quvetçileri Fahriyevlerniñ babasını ve oğlunı evden belli olmağan yerge alıp kettiler. Tutulğanlardan biri öldürilgenmi-yoqmı daa belli degil. Amma facia yerinden operativ video ve propaganda kanallarındaki haberler bir sıra sualler doğura. Misal olaraq, videoda Ukrayin trızubı ile devays kösterile, Rusiye matbuat vastaları ise, muarririyetniñ terrorcı ile subetiniñ "kesilgenini" aydınlattı, bu ise, dialognıñ farqlı qısımlarından alınğan ifadelerniñ alâmetleridir.
Qayd etmeli ki, Qırımda öldürüvden bir afta evel Altay ülkesinde FSB hadimleri eki insannı "Ukrayin diversantları" olaraq tanıdılar. Rusiye teşviqatçılarınıñ aytqanına köre, qurşunğa tizilgen "terroristlerniñ" avtomatlarında "Ukrayinağa şan-şerefler" yazısı bar edi.
Teşkerüvler ve bloklar
Umumen "terrorizm ile küreşke" keçken sene ilhaq etilgen Qırım yarımadasında ayrı diqqat ayırıldı. Tek küzde aq qorçalayıcılar sekiz regionğa ait on bir çeşit "oquv"nı sayıp çıqtı. Quralaynıñ 5-nde Aqmescitte eñ büyük blokpostlar qoyuldı, polis hadimleri ve kinologlar patrulğa çıqtı. Bu tintüvler vaqtında yerli sakinler, cep telefonlarınıñ malümatını da qoşıp, çoqtan-çoq teşkerildi. Bundan da ğayrı, bu tedbirler devamında areket sıñırlandı, mobil bağ ve internet qapatıldı.
Amma internetniñ blok etilmesi tek "oquv" ile sıñırlanmadı. Eñ azından 2025 senesiniñ arman ayından itibaren Qırımda WhatsApp ve Telegram messencerleriniñ qullanuvı sıñırlandı, bundan ğayrı, messencerlerniñ, platformalarnıñ ve VPN-hızmetleriniñ işi toqtatıldı.
Roskomnadzor "yavaşlatmağa" ve atta çetel messencerlerini blok etmekni vade ete. Nezaret idaresiniñ bu beyanatında işğal etilgen topraqlarda Rusiye repressiv maşnasınıñ bütün işi aks etile: olar bunı devam eteler ve razı olmağanlar blok etilmegence bunı devam etecekler.