2022 senesi noyabr ayında Rusiyeniñ Rostov-na-Donu şeerindeki Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesi «qırımlı musulmanlar davası» boyunca beş qırımtatarına üküm çıqardı. Vatandaş jurnalisti Ruslan Suleymanov 14 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etildi. Bir yıldan soñ Norveç Helsinki komiteti onı azat etmege çağırdı. Faal alâ daa apiste qala. Qırım.Aqiqat Suleymanovnıñ apiste yazğan mektüplerini derc ete.
Mahsus blokta adiy bir saba bir şey olacağınıñ alâmetini bermedi. Er vaqıt kibi meni kezintige çıqarğanlar. Dekabr ayı, amma ava bu vaqıtqa uyğun degil, küzge oşay. Bir kişilik kameradan biraz büyük bir azbarçıqnıñ sıñırlarında taze ava toyalmayım. Tazelik qoqusı endi-endi keldi, mahsus bloknıñ tereninden açılğan ağır maden qapularnıñ sesi keldi. Birisi koridorda tez-tez kete edi, yaqınlaşa. Kezinti azbarçıqlarına yaqın adımlar tındı.
– Suleymanov kim?
– Mındam!
Qapu açıldı. Azbarçıqtan çıqtım. Tanış olmağan bir hadim bir şey añlatmayıp, üstümni baqıp başladı – kezintiden soñ standart bir şey. Soñra kene bir şey añlatmayıp yanından koridorda kettik.
– Qayda ketemiz?
– Saña kelgenler, – sanki lafını bitirmeyip toqtadı. Soñra devam etti:
– Cemaat nezaret komissiyasından. Olarğa yazğan ediñmi?
– Yoq. İmayecimniñ şikâyetinen kelgendirler. Üstümni deñiştireyim. 5 daqqa beriñiz!
Hadim razı oldı. Meni kamerağa kirsetkenler. Tez-tez azırlanıp, bozuvlar olğan bir cüzdan alıp çıqtım. SİZO azbarından başqa binağa keldik. Yollanmalar berilgen qatqa çıqtıq. «Merasim odası» adlı qapu ögünde toqtadıq.
Odadaki divarlarda ikonalar, mebel ve kilsege ait şeyler bar edi. Men musulmanım, ilk sefer böyle müitke tüştim. Meraqlı olsa da, kimse yañlış añlamasın dep, anda-mında baqmadım. Biraz ileri keçtim. Toqtamadım, köşeden soñ solda tahta skemlelerde eki erkek oturğanını kördim: birisi uzun saqallı, mıyıqlı, toplanğan tütün renkli uzun saçlı, altmış yaşlarda qara râsalı bir adam. Bu bir papaz edi. Ekincisi, kene o yaşlarda, doqsanlarğa ait boz ştanlı, yengil açıq renkli kurtkaçıqta, qısqa yer-yer çal saçlı, tıraş olğan yüzlü bir adam. İndemey edi, diñledi ve maña diqqatnen baqıp otura edi. Ekisi de halqtan adiy insanlar olaraq köründi. Meni olarnen qaldırğanlar.
Rusiyedeki SİZO. Nümüneviy fotoresim
Ziyareçilerimni selâmladım. Papaz biraz qıymıldap başladı, atta turıp, yerini teklif etti:
– Oturıñız, – dep davet etti o.
– Yoq, yoq! Men ayaqta turarım.
Menden büyük bir adam maña yer bergeni içün qolaysız alğa tüştim. Boş yerler bar edi. Bir danesini özüme doğru çekip, subetdeşlerimniñ qarşısına oturdım. Er keske yer tapıldı.
– Aydı! Adıñız ne? – öz üslübinen, eyecanlı bir sesnen başladı papaz. Men soyadım, adım, babamnıñ adını ayttım.
– Advokatıñıznıñ şikâyetine esaslanıp keldik. Öyle şeyler yazdı ki. Şimdi siz tarif etiñiz, – dedi papaz.
– Doğru. Advokatımnıñ yazğanları doğru. Onıñ şikâyetinden soñ bazı meseleler çezildi, bir kişilik kamerada tutuluvım qaldı. Razı degilim! – maña qarşı yapılğan ve bir kişilik kamerada qalmam içün sebep sayılğan tedbirler aqqında tafsilâtlıca tarif ettim.
Papaz maña tanış keldi. Laf etkende 2013 senesi bizge kelgenini añladım, 25 davasınıñ siyasiy mabüslerini ziyaret etken edi, aralarında men de bar edim. O vaqıt FSB yanındaki Rostov-na-Donu SİZO-4 tutulğan edim. O, Rostov vilâyetinde Cemaat nezaret komissiyasında tek bir papaz bar, dep tarif etti. O vaqıt papaz meni de ziyaret etken edi.
– Sizni cedvelge alğanlarını bildirmeyip, aqqıñıznı bozğanlarmı? Qayda alğanlar?
– Tek tahmin ete bilem. SİZO-4-tedir. Meni Qırımğa etap etkenlerinde konvoydan eşittim.
– O SİZOğa barıp, yolbaşçısından ne içün cedvelge alınğanıñnı sorarım. Buyun malümat qala. Mahkeme vastasınen de cedvelge ala bileler, devlet telükesizligi maqsadınen.
– Devlet telükesizligimi? – böyle bir laf beklemedim. Qabartqanını tüşünem, em de bu bir tahmin.
– Başıñızğa er şey kele bile! – sırlı-sırlı devam etti papaz.
Papaznıñ ne demek istegenini öyle de bilip olamadım. Tek bir şey qoştı:
– Mında sizni cedvelden çıqarmazlar, tek lagerde. Anda bunı yapmaq qolay. Belli bir vaqıt sizni közetip çıqarırlar cedvelden.
Aynısını idaredeki adam da aytqan edi. Amma kimse buña kirişmege istemey ne içündir. Şunıñ içün er kesniñ cevabı bir, tek anda cedvelden çıqarırlar.
– Yahşı. Mında bu mesele çezilmese, ne kerek meni bir kişilik kamerada tutmağa? Maneviy basqı ola. İnsan sotsial biri. Subetleşmeli. İnsanlar arasında olsañ, laf etmeseñ bile, – daa qolay. Razısıñızmı?!
İtiraz bildirmediler, papaz tek yolbaşçınen meni umumiy kamerağa keçirmeleri içün laf etecek, dep işandırdı.
– Maddeñiz ne? – beklenmegende soradı papaz.
Men biledir, dep tüşüngen edim. Kimge ketkenlerini evelden biledirler – 205-inci ve 278-inci 30-ıncıdan. Dava sahte. Siyasiy mabüs olam! Qabaatlavnen bir alâqam yoq. Davanıñ bütün şaatları gizli. Dört kişi. Advokatlar mahkemede kerçek adlarını ayttı. Bu insanlarnı tanımaymız. İstinaf mahkemesinde protokollardan birinde olardan biri malümatını özü ayta, dep bildirdik. Biz protokolğa esaslanıp, mahkemeden bu insannı sorğuğa çağırmasını rica ettik ve bütün kerçek belli olur edi. Meni diñlep, papaz keldi, soñra birden qoştı:
– Birini tutqandırlar, – külüp devam etti, – o da saña iftira atqan.
– Cedveller de öyle. Qanunsız bir şey oldı!
– Men sorarım, amma feys... – birden lafını kesip, tüzetip devam etti papaz:
– Anda FSB olsa, bir şey yapıp olamaymız. Amma tırışacaqmız. Bundan ğayrı başqa bir şeyiñiz barmı?
– E, tükân. Alâ daa bermegenler. Tuvğanlarım eki sımarış berdi, amma başqasına bergenler. Teşkerüv içün eki vesiqa ketirgenler menim içün, amma başqasınıñ imzaları bar. Meni tiş ekimine de köstermek kerek. Bundan evel köstergen ediler, bir tişim yapıldı. 8 kün keçken soñ plomba tüşti. – İmkân olğanda devam ettim.
– Kösterirler, ebet. Tişni daa beter olmasın dep birden baqtırmaq kerek.
Özüm ise tüşünip oturam, aceba «baqtırırlar» dep inanalarmı. Soñra olar da siznen keldi, mında da öyle olğanını tüşünedirler, dedim. Yoq, mında er şey sert.
– Ya siz qayda doğdıñız?
– Özbekistanda. Sürgünlikte. 44 senesi qartana-qartbabam sürgün etildi. Men qırımtatarım!
– Şimdi añlaşıldı! – dedi papaz. Ne añlağanını bilmeyim. Soramağa utandım. Em de subetni bitirmege aşıqqanlar. Mabüsnen daa bir körüşüvleri bar edi. Sağlıqlaştıq.
– Kete bilesiñiz, – dedi papaz.
– Özüm çıqıp olamayım. Daa bir cedvelge almasınlar! – dep şübhelendim men.
– Çıqıñız! Er şey yahşı, bir şey olmaz!
Tek işanmağa qaldı. Amma merasim odasından muqaytlıqnen çıqtım. Koridorda bir hadim yüre edi. Meni körip yanıma keldi ve er şey bitkeninden emin oldı. Meni kene yanğızlıqqa ozğardı.
Cemaat nezaret komissiyasınıñ vekillerinen körüşken soñ bayağı vaqıt keçti... Aytqan meselelerimden iç birisi çezilmedi. Umumiy kamerağa avuştırmağanlar, tükân ketirmegenler, tişim yapılmağan, cedvelden çıqarmağanlar... Bir tarafnen aşayım. Bazı vaqıtları gece tiş ağrısından uyanam, siñir bar.
Böyle vaqıtlarda Cemaat nezaret komissiyasınıñ küçsiz olğanını daa yahşı añlayım. Belki, vaqıt böyle – tişim nedir ki, tükân ve bir kişilik kamera da! Bugün insanlar ölgende menim meselem bumı? Em tışarıda, em azatlıqta! Mında şaraitler ve vaqtında berilmegen yardım ve tedaviylevden. İnsanlar toqtamayıp elâk olsa, buña o qadar alışalar ki, insannıñ ayatı qıymetsiz ola ve etraftaki insanlar ağrığa alışa. Şunıñ içün aqlarımnı qorçalamaq içün yapqanlarım bu vaziyette tek büyük faaliyet numayış olaraq körüne. Amma areket etmemek de yañlış ola. Er şey kiçikten başlana. Kiçik aqlarnıñ bozuluvı körmemezlikke urulsa, büyük aqlar da bozula. Eñ esası meseleni ayttım, bozuv olğanını qayd ettim, erte ya da keç vaqıt kelir, neticesini körermiz! Metinni azırlağanda radioda yañğızlıq aqqında yayın kete edi. Dünya sağlıq teşkilâtı yañğızlıqnı büyük problem olaraq tanığan eken. Bu yayında bir mütehassıs, psihoterapevt şunı dedi: «Bir kişilik kamera – mecburiy bir şey. İnsannıñ anda tutuluvı psihikasına tesir ete. Uzun vaqıt devamında tutuluvı telâş, stress yebebi ola, neticede insannıñ yüregi ve damarlarına tesir ete. Yañğızlıq – menfiy bir şey. Amma aynı vaqıta insannıñ inkişafı yañğızlıqta semereli ola».
Ruslan Suleymanov, vatandaş jurnalisti, faal, aq qorçalayıcı teşkilâtlar tarafından siyasiy mabüs olaraq tanıldı
«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davaları»
«Hizb ut-Tahrir davası» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokatlar qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.
«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.