Rusiye «sadıq olmağan ealiniñ yerini aluv» praktikasını kütleviy şekilde tatbiq ete

Sentâbrniñ ortasında Rusiye ükümeti çetelde yaşağan rusiyelilerniñ Rusiyege göñülli olaraq köçüv programmasını tasdıqladı. Vesiqağa köre, akimiyet 2030 senesine qadar vatanğa eñ az 500 biñ semetdeşini qaytarmağa planlaştırıp, köçüvni federal bücetten maliye etmege vade ete.

Aslında, semetdeşlerni göñülli olaraq köçürüv programması 15 yıldan berli bar, lâkin soñki yılları oña ayrı emiyet berile. Daa 2017 senesiniñ soñunda federal memurlar icretten qaytqan rusiyeliler içün formal şartlarnı qolaylaştırmaq kerek, dep aytqan edi. Soñki aftaları bu aqta RT telekanalınıñ baş müdiri Margarita Simonyan sıq-sıq ayta, o, Rusiyege qaytmağa istegen icretçilerniñ esas «fazileti» Rusiye akimiyetine riayetkârlıq ve «rus dünyası içün faal işleri» olğanını gizlemey.

Oktâbrniñ 21-nde Vladimir Putin «Valday» klubınıñ toplaşuvında Rusiyege qaytqan semetdeşlerge vatandaşlıq berüv qanunları «daa liberal» olmalı, dep tasdıqladı.

Rusiye prezidenti Vladimir Putin

Meraqlısı şu ki, böyle teşebbüsler yıl-yıldan çetelge ketken Rusiye vatandaşlarınıñ artuvına baqmadan kele. Atlantic Council ekspertleri bunı «Putinniñ aqibeti» dep adlandırdı. 2017 senesiniñ malümatına köre, tedqiqatçılar Vladimir Putin akimiyette olğan müddet devamında tahminen 2 million rusiyeli ğarbiy memleketlerge köçti. Maruzanıñ malümatına köre, 2017 senesi ABDde 24 yıl içinde rusiyeliler siyasiy sığınaq eñ çoq istegen yıl oldı, 2016 senesi ise uzaq çet memleketlerge 2011 senesinden dört qat çoq insan ketti.

Aqımdaki seneniñ yazında «Levada-tsentr» tarafından keçirilgen içtimaiy sorav malümatına köre, Rusiyeniñ er beşinci sakini (22%) çetelge köçmege istey, bu 2017 senesinden 7% çoq ola. 24 yaşına qadar gençlerniñ aman-aman yarısı (48%) ve 39 yaşına qadar insanlarnıñ er üçüncisi köçmege istey, dep ayttı.

Faqat bese-belli ki, eñ faal ealiniñ ketmesi Kremlni qasevetlendirmey, aksine, siyasetiniñ maqsadı ola. Aleksey Navalnıynıñ qurulışlarına qoltutqan er keske ve muhalifet kütleviy haber vastalarına qarşı basqı dalğası, aslında, cinaiy taqip telükesi altında eñ faal ealini icretke «mecbur etüv» ola. Kreml memurları ve propagandacıları bu meyilni taqdirley ve riayet etmegen rusiyeliler yerine Kremlge qoltutqan insanlar ketirilüviniñ tarafdarı ola.

İşğal etilgen Qırımda ve Donbasta Rusiye akimiyeti tarafından bu ilk yıl qullanılmay, dep qayd etmeli. Daa 2017 senesi qırımtatar areketiniñ faali Zair Smedlâyev, Qırım yarımadasınıñ ealisi kelgenler tarafından aselet çıqarıla, dep diqqatnı celp etti.

Qırımtatar faali Zair Smedlâyev

Onıñ aytqanına köre, laf tek arbiyler ve mahsus hızmetlerniñ hadimleri aqqında degil, qadı, çiftçi, memur, ekim ve tasil saasınıñ hadimleri aqqında kete.

Qırımtatarlarnıñ lideri Mustafa Cemilevniñ aytqanına köre, ilhaqnıñ tek 3,5 yılı içinde 550 biñ rusiyeli ve donbaslı yarımadağa köçti. Qırımnıñ tamır ealisini deñiştirüv problemi Jenevada BM komitetleriniñ toplaşuvlarında çoq aydınlatıldı.

İşğal etilgen topraqlarğa riayet etecek rusiyelilerni ketirüv siyaseti Moskva ve Donbasta keçirile. Yerli sakinlerniñ aytqanına köre, insanlar müessiselerden kütleviy şekilde işten boşatıla, olarnıñ yerine uzaq Sibir köylerinden kelgen ve büyük şeerge köçmege arz etkenler alına.

Böyle areketler Moskvağa, bir taraftan, işğal etilgen topraqlarnı kontrol altında tutmağa imkân berdi, başqa taraftan, Rusiyege Kremlge riayet etken ukrainalılarnı celp etti. Bu, 2019 senesi baarde Donbasnıñ ayrı rayon sakinleriniñ Rusiye pasportlarını aluv tedbirleriniñ qolaylaştırıluvı aqqında buyruq imzalanmasınıñ maqsadlarından biri olğandır. Şimdi Rusiye akimiyetiniñ bütün memlekette bu usuliyetni qullanmağa qarar bergenine oşay.

Ealini cedvelge aluv ilânı Aqmescit rayonlarından birindeki qorada, Qırım, 2021 senesi noyabr ayı

Faqat bese-belli ki, muhaliflerni çeteldeki vatanperverlerge deñiştirüv ıntıluvı bir qaç sebepten hayırsızlıqqa mahkümdir. Birinciden, Rusiyede halq memnüniyetsizligi toqtamayıp arta, muhalifet fikirleri ise ğarbiy degil, sovet, kommunist renklerini ala. Böyle insanlar Ğarpqa tetik yanaşa, olar memleketten ketmek meyilli degil, lâkin episi Rusiye akimiyetine ket-kete daa az riayet ete.

Ekinciden, «rus dünyası» tarafdarlarınıñ qaytarıluvı büyük maliye sarf etilüvini talap ete. Rusiye iqtisadiy inkişaf naziri Maksim Reşetnikov, Rusiye iqtisadiyatınıñ ğayrıdan tiklev potentsialı tükendi, dep tanıdı. Üçünciden, on yıllarnen Ğarpta yaşağan ve yüksek seviyeli ayatqa ve uquqiy devletke alışqan eñ çoq Rusiyege qoltutqan insanlar bile «rus dünyasınıñ» kerçeklerine toqunsa, közü tez qaytar.

Daa ziyadesi, tecribege köre, tamır ealini deñiştirüv siyaseti işğal etilgen Ukraina topraqlarında istenilgen netice alamadı. Ekspertler, daa evel Rusiye prezidentine qoltutqan Qırım sakinleriniñ bile ekologik problemler, artqan suv teminlevi buhranı ve yüksek qabarcılıq sebebinden ondan közü qayttı, dep qayd ete.

Bundan ğayrı, qırımtatarlarğa ve Ukrainağa qoltutqan Qırım ve Donbas sakinlerine qarşı yapılğan repressiyalarnıñ Rusiye içün ağır uquqiy aqibetleri bar. Avropa Şurası Parlament assambleyasınıñ sabıq prezident muavini Georgiy Logvinskiyniñ qayd etkenine köre, avgust ayında olıp keçken «Qırım platforması» sammiti Qırım işğali meselesini halqara kün tertibine qaytardı, bu, tecavuzcı memleketke yañı tesir mehanizmlerini, hususan halqara mahkemeni quruv, Rusiye memurlarınıñ çeteldeki aktivlerni buzlatuv imkânlarını bere. Bular tamır ealini çıqaruv siyasetini daa paalı yapa.

Maqale Center for European Policy Analysis (CEPA) izninen yañıdan derc etildi