Ukrainanıñ NATO aza devletleri ile keçirgen «Birleşken küç-2020» talimleri ve Rusiyeniñ ittifaqdaşları ile keçirgen «Kavkaz-2020» talimleriniñ soñunda Qırım.Aqiqat Amerika diplomatı, ABD üçünci Ukraina elçisi (1998-2000 yılları) Steven Pifer ile subetleşti. İşğal etilgen Donbasnıñ kelecegi, Qırım içün suv, yañı Rusiye istilâsı ve Şimaliy-Qırım kanalını zapt etüv telükesi aqqında laf etildi.
– Bir qaç amerikalı ekspert – Paul Goble, Ben Hodges ve Glenn Howard – Qırımdaki suv qıtlığı sebebinden Rusiye Ukrainanı qorquza bile, dep bildirdi. Bu aqta ne tüşünesiñiz?
Rusiyeniñ qasevetini añlayım, amma bunı 2014 senesi Qırımnı qanunsız alda zapt etmezden evel tüşünecek edi
– Rusiyeniñ qasevetini añlayım, amma bunı 2014 senesi Qırımnı qanunsız alda zapt etmezden evel tüşünecek edi. Böyle ihtimalni tamamen red etmeyim, amma Rusiyeniñ arbiy areketleri aqqında çoq qasevetlenmez edim. Kanalnıñ Dniprodan çıqqan noqtasından işğal etilgen Qırım ile sızığındaki noqtasına baqsañız, onıñ uzunlığı 100 kilometr teşkil ete. Bu kanalnı zapt etip, suv berecek olsañız – bütün kanalnı kontrol etmeñiz kerek, çünki aks alda onı blok ete bileler. Bu ciddiy bir arbiy tedbir olacaq edi. Mence, o qadar büyük bir adım Birleşken Devletler ve Avropa tarafından daa sert sanktsiyalarnıñ yañı raundı olacaq. Rusiyeliler buña oşağan bir şey tüşünse, sanktsiyalar olarnı tutacaq. Bundan ğayrı, böyle arbiy areketler – Rusiye içün qıyın bir vazifedir.
Şimaliy-Qırım kanalı, 2019 senesi iyül ayı
– Rusiye Ukraina sıñırlarında muntazam sürette talimler keçirgen alda Ukraina ne bilmeli?
Rusiyeliler Ukraina arbiyleri 2014 senesine baqqanda daa yahşı azırlanğanını qabul ete
– 2014-2015 senelerinden soñ Rusiye Ukrainağa qarşı büyük arbiy areketlerge pek muqayt yanaştı. Birinciden, anda Rusiyeniñ Ukraina şarqına daa keniş bir ücümi yañı ğarbiy sanktsiyalarnıñ sebebi olacaq. Rusiyeliler sanktsiyalar olarnı raatsızlamay, dep aytsa da, er yıl Rusiye iqtisadiyatına umumiy içki mahsulatnıñ birden bir buçuq fayızını ete. İqtisadiyat inqiraz vaziyetinde buluna – bu yıl kerilev qayd etile. Ekinciden, rusiyeliler Ukraina arbiyleri 2014 senesine baqqanda daa yahşı azırlanğanını qabul ete. Ciddiy küreş aqqında aytıla. Bu eki şey rusiyelilerni tüşüncege daldıra. Soñki dört yılda Rusiye belli büyük arbiy areketlerge azırlana kibi qasevetler bir qaç kere seslendirilse de – rusiyeliler bunı yapmadı. Añlaylar ki, ümüt etken er angi kârdan daa ziyade ğayıpqa yol aça bile.
«Kavkaz-2020» talimleri, «Rayevskiy» poligonı, Rusiyeniñ Krasnodar ülkesi
– Kelecek Rusiye stsenariyi nasıl ola bile? Rusiye sanktsiyalar sebebinden Qırım ve Donbasnı qaytaracaqmı?
Rusiye, Qırım zaptı beklegeninden daa paalı çıqqanını yahşı menimsedi
– Qırım ve Donbasnı ayrı baqam. Mence, Donbasnıñ Ukraina suvereniteti altına qaytması ve vaziyetniñ al etilüvi Qırımnıñ qaytarıluvından daa ihtimallıdır. Soñki altı yılğa baqıñız: başta rusiyeliler Qırımnı zapt etmek içün arbiy küçni qanunsız alda qullandı, sahte referendumnı ötkerdi, soñra da yarımadanı qanunsız bir şekilde ilhaq etti. Bu areketlerniñ qanunsız olğanını Qırımnıñ Rusiyege qoşulması dünyada pek az memleket tarafından qabul etilgeni isbatlay. Donbasnı aytsaq, Rusiye onı ilhaq etmege tırışmadı. Anda Moskvağa Donbas kerek fikrini doğuracaq bir şey yapmadılar. Rusiye, Qırım zaptı beklegeninden daa paalı çıqqanını yahşı menimsedi. Donbas daa paalı olur edi, men ise rusiyeliler böyle masraflarğa azır degil, dep tüşünem. Kreml Donbasnı kerçekten vasta olaraq qullanğanına oşay: bu Kyivdeki ükümetke basqı yapmaq usulıdır. Rusiyelilerniñ Donbasnı ilhaq etecek alâmetleri pek az. Bu Donbasnı vaziyetniñ çezilüvine yaqınlaştıra, dep tüşünem. Ne yazıq ki, Rusiye bu meseleni al etmek içün yapacağını yapmadı. Ğarpnıñ Moskvanıñ Donbasta yapqanlarından körecek masraf ve qazanacaq kârına tesir etmek içün ilerideki sanktsiyalar aqqında tüşünmek kerek olğanınıñ sebeplerinden biridir bu, dep tüşünem.
– Amerika mahsus bölükleriniñ 2020 küzünde Ukraina talimlerinde iştirak etmesi ABDniñ Rusiye telükesi aqqında malümat alğanını ifadeleymi?
Lviv vilâyetindeki Rapid Trident Ukraina-Amerika talimleri. 2020 senesi sentâbr ayı
– Ükümette çalışmayım, şunıñ içün anda bu aqta ne tüşüngenlerini bilmeyim. Amma bilem ki, ABD mahsus tedbir küçlerini ittifaqdaşları ve ortaq memleketlerinen çalışmaq içün qullanğan model bar. Aslında Amerika mahsus tedbir küçleri Ukraina zenaatdaşlarınen eskiden de çalıştı. Bu Birleşken Devletlerde ya da Ukraina Silâlı Quvetlerinde Rusiye bu yıl bir şey yapa bile degen telâş bar olğanını ifadeley, dep tüşünmeyim.
Ukraina, Qırımnıñ içecek suv ihtiyaclarınıñ 85%-ni yarımadanen bağlağan Dnipro aqıntı yolu olğan Şimaliy-Qırım kanalı vastasınen teminlegen edi. 2014 senesi Rusiye Qırımnı işğal etken soñ yarımadağa suv berilmesi toqtatıldı.
Qırımdaki suv yedekleri suv anbarları ve yerastı çoqraqlardan toldurıla. Ekologlarnıñ aytqanına köre, yerastı çoqraqlarnıñ muntazam sürette qullanılması yarımadada topraqnı tuzlattı. Qırım akimiyeti yarımada sakinlerini suvnı az qullanmağa çağıra.