Andrey Kolokoltsev
Aqmescit – Qırımtatar halqı lideri Mustafa Cemilevniñ yarımadada bulunuvı Meclis ve cumhuriyet «akimiyeti» arasında olğan munasebetlerini daa kerginleştirdi. Eki taraf ta biri-birini provokatsion areketlerde qabaatladılar. Amma, ekincileri daa ciddiy adım attılar: Cemilevge Qırımğa kelmekni yasaqladılar. Cumhuriyet «reberleriniñ» aqılsız qararları milletlerara davasına sebepçi olıp, iç beklenilmegen neticelerge ketire bile.
Bir aydan berli Qırımdan tış bulunğan qırımtatar halqı lideri Mustafa Cemilev keçken cuma ertesi künü yarımadağa keldi. Ukraina halq vekiliniñ mında kelüvi, yerli akimiyetniñ planlarına zıt kelgendir. Ta Ermeni Bazar yanında sıñırnı keçeyatqanda, sıñırcılar Cemilevniñ vesiqalarını yahşı etip teşkerdiler.
Tamam şu künü Kiyev tarafından tanılmağan cumhuriyet baş naziri Sergey Aksönov Meclisniñ sabıq reisiniñ Pasha arfesinde ziyaretini provokatsiya olaraq adlandırdı. Aksönov akimiyetke baqqan «Krıminform» agentligine: «Mustafa Cemilev Qırımda provokatsion vaziyetni meydanğa ketirmek içün keldi. Bu zenginleşmek maqsadında yapılğan onıñ şahsiy adımıdır. Er kes tekmilnen bile, o ğarbiy hızmetleriniñ parasına yaşay. Bunı bilip, oña Qırımdaki vaziyetni kerginlenştirmek vazifesi qoyulğanını añlaymız», – dep bildirdi.
Nasıl kerginleşüv aqqında Aksönov añlatıp oturmadı, amma, bir qaç saatten soñra, Aqmescit-Bağçasaray yolu boyu ketkende, Cemilev ve Meclis reisi Refat Çubarov bulunğan maşinağa silâlanğan, yüzleri qapalı şahıslar tarafından ücüm etildi, tintüv keçirildi. Çubarovnıñ talaplarına baqmadan, belgisiz şahıslar öz adları ve unvanlarını aydınlatmadılar, «halq imayesi» vekilleri olğanını bildirdiler.
Qayd etmeli ki, deputatnıñ yarımadağa kelüvi ile Meclis binasınıñ üzerinde «referendumdan» soñ alınğan ukrain bayrağı peyda oldı. Mustafa Cemilevniñ özü, «mağlübiyet» numayışına ğayet menfiy davrandı. Qırım kanallarınıñ birine o: «Ukrain bayrağını alıp taşlağanları aqqında bilgen soñ, maña bir çoq idare etilmegen cinayet gruppaları bulunğanını bildirdiler. Bir basma parçası içün qan töküle bile, dediler. Men ayttım: bu basma parçası degil, bu timsaldir. Bayrağıñıznı alıp taşlağan soñ, yeñilgeniñizni kösteresiñiz. Öyle olmaz», – dedi.
Aytmaqçe, eki künden soñra, Qırım halq ordusı birinci operativ polku ştabınıñ reberi, Dmitriy Prostakovnıñ (evelden, Qırım Kommunistik firqası sabıq birinci kâtibi Leonid Graçnıñ şahsiy qoruyıcısı) yolbaşçılığında «halq imayesi» temsilcileri, Meclis binasında bulunğan bir qaç qadınnıñ itirazı ve qarşılıq köstergenlerine baqmadan bayraqnı alıp taşladılar. Bir qaç saatten soñ, sarı-mavılı timsal yerine qaytarıldı.
Cemilev birden bu vaqiağa nisbeten cevaplandı: «Biz rus demokratiyası kibi adlandırılığan zonasına kirdik. Ukrain akimiyeti üküm etken vaqıtta, iç kimse asılğan bayraq, aytılğan şiarlarğa qulaq asmay edi, endiden soñ, er şey olar aytqanı kibi olmalı. Faşist türündeki demokratiya, Qırım bilmeyim ne qadar vaqıt Rusiyeniñ terkibinde bulunacaq, amma bunıñ episi qırımtatarlarnı bekley». - «Bu bayraq Cemilev kelüvi sebebinden asılmadı, qırımtatarlar işğalni tanımağanları ve kendi kelecegini mustaqil Ukraina terkibinde tasavvur etkeni içün asıldı ve Ukraina, qırımtatar bayrağı ile bu Meclis binası üzerinde asılı turacaq».
Cemilev/Meclis – akimiyet arasındaki qarşılıq salı künü saba, eñ yüksek noqtasına qadar yetti. Şu künü, yarımadanıñ tamır halqı lideri maşina ile Qırımnı terk ete edi. Cumhuriyetniñ memuriy sıñırında belgisiz şahıs Rusiye Federatsiyasına kelmekni yasaq etken müürsiz ve soy adsız aktnı teslim etti.
Vesiqada: «Biz, aşada imza qoyğanlar, 13.11.1943 senesi doğğan Ukraina vatandaşı Mustafa Cemilevge №140 (ZKS) 13-1087 qararına esaslanıp 2014 senesi aprel 19-ndan başlap, R.F-na kelmege yasaq etile», – deñile.
Qırım.Aqiqatqa Cemilev bildirgeni kibi, Qırımğa kelüvni Moskva ya da yerli Rusiye yaqlı akimiyet qarar alğanı belli degil. Aytqanına köre, çeşit laflar yüre, bu yerli akimiyetniñ ayın-oyunları deyler, çünki Moskvanıñ bundan haberi yoq. «Baqarıq» – dedi Cemilev. Fikirine köre, Qırımğa bir aftadan soñ, qaytacaq.
Qırımtatarlar Cemilevni Qırımğa qolğa alıp ketirmege razılar
«Men detallerni aytıp oturmayım: bu kâğıtnı kim, nasıl berdi, amma nasıl şekilde eda etildi - sport urbasında bir yaş vesiqanı tuttırdı. Men ümüt etem ki, o vaqıt çalışqan kameralar bunı kösterirler. İşte bu vaqia, şu akimiyetniñ maiyetini ve kerçegini köstere», – dep qayd etti Meclis reisi Refat Çubarov.
Matbuat-konferentsiyası devamında Cemilevni yarımadağa kirsetmeseler, Meclis ne yapacaq kibi sualge, Çubarov böyle cevap berdi: «Biñlerce adamlar Mustafa Cemilevni qarşılamaq içün sıñırğa qadar barmağa azırlar».
Cemilevni Qırımğa yibermemege qarar alğanlarnı Çubarov «tsinikler» ve «hıyanetler», dep adlandırdı.
«Öz halqını vatanğa qaytarmaq içün 15 yıl devamında sovet apishanelerinde oturğan insanğa qarşı kimlerdir bu kibi areketler yapmağa cesaret ete. Men vesiqanı azırlamağa avale etken insannı körmek, onıñ 70-80-nci seneleri qayda olğanını, yaşlar olsa, şu yılları ne ile oğraşqanını bilmek ister edim. Er alda avaleni bergen şahıs hıyanettir», – dedi Meclis reisi.
Aynı zamanda, kelüvni kim yasaq etkeni ale daa belli degil. Adetince, Rusiyede bu işnen Federal migratsion hızmeti oğraşa, amma aqşamğa yaqın hızmet buña qarışmağanını bildirdi.
«Bu kibi malümat bizde yoq. Bu sebepten ne içün Cemilevge Rusiyege barmağa yasaq olğan? Men de bu kibi aktnı sizge bere billem, siz ise maña. Men onı kördim, izaat etmege de şey yoq»,– dep qayd etti Ükrinform hızmetine müessise matbuat hızmetiniñ vekili. Cemilevniñ qoluna tuttırılğan vesiqa, adiy bir kâğıt parçası olğanını ayttılar.
Amma, bütün dünyağa belli olğan insanğa «sade kâğıt parçasınıñ» berilüvi, cumhuriyet akimiyetiniñ cematçılıqnıñ, hususan qırımtatarlarnıñ sabitligini sınap baqqanı añlaşıla. Şimdilik, Cemilevni vatanğa yibermeseler, qırımtatarlar şübesiz onı qoruycaqları bellidir.
«Moskovskiy komsomolets» baş muarrirniñ muavini Ayder Mujdabayevniñ aytqanı kibi: «Qırımtatarlar Mustafa ağanı Qırımğa nasıl şekilde olsa olsun, qolğa alıp, el-elge tutışıp ya da biñlerce toplaşıp, bir canlı alqa yaparlar, bütün sıñır ve kordonlarnı ozıp keçerler. Bütün qırım ile qarşılamaga çıqarlar, bütün manialarnı yeñerler. Ekstremist olğanları içün degil, – qırımtatarlar daima Cemilev ve arqadaşları temel olaraq qoyğan silâsız küreşniñ tarafdarlarıdırlar, faqat, başlarından çoq adaletsizlikler keçti».
A. Mujdabayevniñ fikirince, bir qırımtatarnıñ, hususan kendi halqını vatanğa qaytarmaq içün küreşi ile bütün dünyağa belli olğan Mustafa Cemilevniñ sürgüni, – aqaretlenüv derecesine köre, er qırımtatarınıñ sürgüni demektir.
Aqmescit – Qırımtatar halqı lideri Mustafa Cemilevniñ yarımadada bulunuvı Meclis ve cumhuriyet «akimiyeti» arasında olğan munasebetlerini daa kerginleştirdi. Eki taraf ta biri-birini provokatsion areketlerde qabaatladılar. Amma, ekincileri daa ciddiy adım attılar: Cemilevge Qırımğa kelmekni yasaqladılar. Cumhuriyet «reberleriniñ» aqılsız qararları milletlerara davasına sebepçi olıp, iç beklenilmegen neticelerge ketire bile.
Bir aydan berli Qırımdan tış bulunğan qırımtatar halqı lideri Mustafa Cemilev keçken cuma ertesi künü yarımadağa keldi. Ukraina halq vekiliniñ mında kelüvi, yerli akimiyetniñ planlarına zıt kelgendir. Ta Ermeni Bazar yanında sıñırnı keçeyatqanda, sıñırcılar Cemilevniñ vesiqalarını yahşı etip teşkerdiler.
Tamam şu künü Kiyev tarafından tanılmağan cumhuriyet baş naziri Sergey Aksönov Meclisniñ sabıq reisiniñ Pasha arfesinde ziyaretini provokatsiya olaraq adlandırdı. Aksönov akimiyetke baqqan «Krıminform» agentligine: «Mustafa Cemilev Qırımda provokatsion vaziyetni meydanğa ketirmek içün keldi. Bu zenginleşmek maqsadında yapılğan onıñ şahsiy adımıdır. Er kes tekmilnen bile, o ğarbiy hızmetleriniñ parasına yaşay. Bunı bilip, oña Qırımdaki vaziyetni kerginlenştirmek vazifesi qoyulğanını añlaymız», – dep bildirdi.
Nasıl kerginleşüv aqqında Aksönov añlatıp oturmadı, amma, bir qaç saatten soñra, Aqmescit-Bağçasaray yolu boyu ketkende, Cemilev ve Meclis reisi Refat Çubarov bulunğan maşinağa silâlanğan, yüzleri qapalı şahıslar tarafından ücüm etildi, tintüv keçirildi. Çubarovnıñ talaplarına baqmadan, belgisiz şahıslar öz adları ve unvanlarını aydınlatmadılar, «halq imayesi» vekilleri olğanını bildirdiler.
Qayd etmeli ki, deputatnıñ yarımadağa kelüvi ile Meclis binasınıñ üzerinde «referendumdan» soñ alınğan ukrain bayrağı peyda oldı. Mustafa Cemilevniñ özü, «mağlübiyet» numayışına ğayet menfiy davrandı. Qırım kanallarınıñ birine o: «Ukrain bayrağını alıp taşlağanları aqqında bilgen soñ, maña bir çoq idare etilmegen cinayet gruppaları bulunğanını bildirdiler. Bir basma parçası içün qan töküle bile, dediler. Men ayttım: bu basma parçası degil, bu timsaldir. Bayrağıñıznı alıp taşlağan soñ, yeñilgeniñizni kösteresiñiz. Öyle olmaz», – dedi.
Aytmaqçe, eki künden soñra, Qırım halq ordusı birinci operativ polku ştabınıñ reberi, Dmitriy Prostakovnıñ (evelden, Qırım Kommunistik firqası sabıq birinci kâtibi Leonid Graçnıñ şahsiy qoruyıcısı) yolbaşçılığında «halq imayesi» temsilcileri, Meclis binasında bulunğan bir qaç qadınnıñ itirazı ve qarşılıq köstergenlerine baqmadan bayraqnı alıp taşladılar. Bir qaç saatten soñ, sarı-mavılı timsal yerine qaytarıldı.
Cemilev birden bu vaqiağa nisbeten cevaplandı: «Biz rus demokratiyası kibi adlandırılığan zonasına kirdik. Ukrain akimiyeti üküm etken vaqıtta, iç kimse asılğan bayraq, aytılğan şiarlarğa qulaq asmay edi, endiden soñ, er şey olar aytqanı kibi olmalı. Faşist türündeki demokratiya, Qırım bilmeyim ne qadar vaqıt Rusiyeniñ terkibinde bulunacaq, amma bunıñ episi qırımtatarlarnı bekley». - «Bu bayraq Cemilev kelüvi sebebinden asılmadı, qırımtatarlar işğalni tanımağanları ve kendi kelecegini mustaqil Ukraina terkibinde tasavvur etkeni içün asıldı ve Ukraina, qırımtatar bayrağı ile bu Meclis binası üzerinde asılı turacaq».
Cemilev/Meclis – akimiyet arasındaki qarşılıq salı künü saba, eñ yüksek noqtasına qadar yetti. Şu künü, yarımadanıñ tamır halqı lideri maşina ile Qırımnı terk ete edi. Cumhuriyetniñ memuriy sıñırında belgisiz şahıs Rusiye Federatsiyasına kelmekni yasaq etken müürsiz ve soy adsız aktnı teslim etti.
Vesiqada: «Biz, aşada imza qoyğanlar, 13.11.1943 senesi doğğan Ukraina vatandaşı Mustafa Cemilevge №140 (ZKS) 13-1087 qararına esaslanıp 2014 senesi aprel 19-ndan başlap, R.F-na kelmege yasaq etile», – deñile.
Qırım.Aqiqatqa Cemilev bildirgeni kibi, Qırımğa kelüvni Moskva ya da yerli Rusiye yaqlı akimiyet qarar alğanı belli degil. Aytqanına köre, çeşit laflar yüre, bu yerli akimiyetniñ ayın-oyunları deyler, çünki Moskvanıñ bundan haberi yoq. «Baqarıq» – dedi Cemilev. Fikirine köre, Qırımğa bir aftadan soñ, qaytacaq.
Qırımtatarlar Cemilevni Qırımğa qolğa alıp ketirmege razılar
«Men detallerni aytıp oturmayım: bu kâğıtnı kim, nasıl berdi, amma nasıl şekilde eda etildi - sport urbasında bir yaş vesiqanı tuttırdı. Men ümüt etem ki, o vaqıt çalışqan kameralar bunı kösterirler. İşte bu vaqia, şu akimiyetniñ maiyetini ve kerçegini köstere», – dep qayd etti Meclis reisi Refat Çubarov.
Matbuat-konferentsiyası devamında Cemilevni yarımadağa kirsetmeseler, Meclis ne yapacaq kibi sualge, Çubarov böyle cevap berdi: «Biñlerce adamlar Mustafa Cemilevni qarşılamaq içün sıñırğa qadar barmağa azırlar».
Cemilevni Qırımğa yibermemege qarar alğanlarnı Çubarov «tsinikler» ve «hıyanetler», dep adlandırdı.
«Öz halqını vatanğa qaytarmaq içün 15 yıl devamında sovet apishanelerinde oturğan insanğa qarşı kimlerdir bu kibi areketler yapmağa cesaret ete. Men vesiqanı azırlamağa avale etken insannı körmek, onıñ 70-80-nci seneleri qayda olğanını, yaşlar olsa, şu yılları ne ile oğraşqanını bilmek ister edim. Er alda avaleni bergen şahıs hıyanettir», – dedi Meclis reisi.
Aynı zamanda, kelüvni kim yasaq etkeni ale daa belli degil. Adetince, Rusiyede bu işnen Federal migratsion hızmeti oğraşa, amma aqşamğa yaqın hızmet buña qarışmağanını bildirdi.
«Bu kibi malümat bizde yoq. Bu sebepten ne içün Cemilevge Rusiyege barmağa yasaq olğan? Men de bu kibi aktnı sizge bere billem, siz ise maña. Men onı kördim, izaat etmege de şey yoq»,– dep qayd etti Ükrinform hızmetine müessise matbuat hızmetiniñ vekili. Cemilevniñ qoluna tuttırılğan vesiqa, adiy bir kâğıt parçası olğanını ayttılar.
Amma, bütün dünyağa belli olğan insanğa «sade kâğıt parçasınıñ» berilüvi, cumhuriyet akimiyetiniñ cematçılıqnıñ, hususan qırımtatarlarnıñ sabitligini sınap baqqanı añlaşıla. Şimdilik, Cemilevni vatanğa yibermeseler, qırımtatarlar şübesiz onı qoruycaqları bellidir.
«Moskovskiy komsomolets» baş muarrirniñ muavini Ayder Mujdabayevniñ aytqanı kibi: «Qırımtatarlar Mustafa ağanı Qırımğa nasıl şekilde olsa olsun, qolğa alıp, el-elge tutışıp ya da biñlerce toplaşıp, bir canlı alqa yaparlar, bütün sıñır ve kordonlarnı ozıp keçerler. Bütün qırım ile qarşılamaga çıqarlar, bütün manialarnı yeñerler. Ekstremist olğanları içün degil, – qırımtatarlar daima Cemilev ve arqadaşları temel olaraq qoyğan silâsız küreşniñ tarafdarlarıdırlar, faqat, başlarından çoq adaletsizlikler keçti».
A. Mujdabayevniñ fikirince, bir qırımtatarnıñ, hususan kendi halqını vatanğa qaytarmaq içün küreşi ile bütün dünyağa belli olğan Mustafa Cemilevniñ sürgüni, – aqaretlenüv derecesine köre, er qırımtatarınıñ sürgüni demektir.