Aqmescit – Resmiy Kiyev okkupatsion dep adlandırılğan akimiyetnen işbirlikke Meclis razı olğan soñ, Qırımda qırımtatar cemiyetiniñ vekilleri tez vaqıtta Devlet duması ya da Rusiye Federatsiya Şurasında yer almaq mümkün, degen fikir peyda oldı. Yerli közeticilerniñ tüşüncesine köre, Rusiye parlamentiniñ işinde yarımada tamır halqnıñ iştiragı milletniñ Rusiye siyasiy sistemasına integratsiya olmaqnı tezleştirmek ve Meclisniñ Ukraina tarafdarlığı pozitsiyasını bütünley dağıtmaq mümkündir. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov bu malümatnı inkâr etkenine baqmadan, yerli siyasetçiler ve ekspertler şimdi aqiqaten Rusiyeniñ Qanunçıqarıcı Toplaşmasında qırımtatarlarnıñ vekilleri taqdim olunuv meselesi boyunca muzakereler yüz bergenini isbat eteler.
Bir azeri neşiriniñ bildirgenine köre, Milliy Meclis reisi Refat Çubarov Rusiye Devlet Dumasında qırımtatarlar taqdim etilmesiniñ ihtimalını istisna etmey, emiş. Lâkin, Çubarovnıñ özü böyle malümatnı inkâr ete. O, böyle söylemegenini ilân etti ve qırımtatarlarnıñ kelecekteki taqdiri daa belgilenmegenini qayd etti.
Şunıñle beraber, onıñ safdaşı, Meclisniñ tış bağlantıları idaresiniñ başlığı Ali Hamzin Devlet Dumasında qırımtatarlarnıñ taqdim olmasınıñ ihtimalını: «Ne içün yoq eken?» - dep, izaatladı. Onıñ fikirine köre, bu qırımtatarlarnıñ meseleleri çezilmesinde bir vasta olmaq mümkün.
«Bu künlerde, halqımızğa satqınlıq çizgisi ait emiş, degen çeşit fikirler ifade oluna. Kim kimni sata? – Sualler doğa. Qırımtatarlarnı sattılar. Şimdiki yevromaydan akimiyeti sattı», – dep, qayd etti Hamzin.
Aynı zamanda, ekspertler Meclis vekilleri endi Rusiyege baqqan akimiyetnen işbirlikke başladılar ve legitim olmağan Qırım ükümetinde rutbeler aldılar, dep, qayd eteler. Şu sebepten, Moskvadan munasip teklif kelse, qırımtatarlarnıñ Rusiye parlamentine kirmesi yüz bermek mümkün.
Evellerde Regionlar Fırqasına yaqın olğan aqmescitli politolog Aleksandr Formançuk Rusiye merkez akimiyetiniñ organlarında qırımtatarlarnıñ iştirak etmesini emiyetli esap ete, amma olarnıñ taqdimi Meclis ve Qurultaydan olmamalı, dey.
Onıñ aytqanına köre, bu iş içün Moskvada, namzetler kösterüv mehanizmni azırlap, mahsus areketler tertipini işlep çıqarmaq kerekler. O, eminliknen bildire ki, bulardan da ğayrı, böyle suallerniñ çezilmesi «cumhuriyet anayasasında» yazılmaq lâzim.
«Şimdilik, siyasiy momentiniñ husuiyetleri ve emiyetini közge alaraq, tam ile senatorlar boyunca areketler yapılğanı kibi, mahsus qarar olmalı», - qırımtatarlardan ğayrı başqa milletler de taqdim etilip, «Qırım Cumhuriyeti»niñ vekilleri şekilinde Devlet Dumasına saylavlarnı beklemezden kirmek mümkün, dep qayd etti o.
İntegratsiya tamam ile yüz bermektemi?
Strategiya konsaltingi fondunıñ müdiri, politolog Sergey Kostinskiyniñ sözüne köre ise, şimdi, belki de, Devlet Duması boyunca degil de, Rusiye Federal Toplaşmasınıñ yuqarı palatası – Federatsiya Şurası üzerinde mesele çezile. Konstinskiy qayd etti ki, böyle tarzda, Formançuk inkâr etken kvota prinitspiniñ şartlı olmasında ihtimal bar.
«Öyle olmaq mümkün ki, bu printsip Qırımnıñ yañı konstitutsiyasında pekine bile. Onıñ manası şunda olmalı ki, Qırımdan kösterilgen eki senatordan birisi daima qırımtatarı olmaq lâzimdir (nazir, Nazirler Şurasında vitse-premyer ya da Devlet Şurasınıñ vekili).
Bu künlerde Qırımdan taqdim olunğan senatorlar – bu Tsekov ve Kövitidi. Bugün, misal içün, kvota printsipi binaen, Qırımdan taqdim etilgen senator rolüne eñ uyğun namzet olaraq yañı vitse-premyer İslâmov kelişe. Böyle kvotanıñ ayatqa keçirilmesi Rusiye akimiyeti yarımadada qırımtatarlar meselesine ğayet ciddiy munasebette olğanını isbat eter», – esap ete Köstinskiy.
Onıñ fikirine köre, Qırım ükümeti taqdim etecek figuraları közge alınsa, o rusiyeli media-magnat Lenur İslâmov olmaq kerek. «Belleyim ki, bu insan yañı qırımtatar lideri yerine iddia etmektedir. İslâmov – ideal figuradır», – dey Kostinskiy.
Bundan da ğayrı, onıñ söylegenine köre, partiyalarnıñ özleri de saylav cedvellerine qırımtatarlarnı qoşa bile, amma Meclis bu protsedurağa qoltutmamaq mümkün.
Bu künlerde Rusiye parlamentine qırımtatarlar taqdim etilmesi aqqında diskussiyalar ötkerilmesini «Devlet Şurası»nıñ deputatı, Ukraina Prezidenti yanındaki Kırımtatar halqı şurasınıñ yolbaşçısı Lentun Bezaziyev isbatlay.
«Devlet Dumasında qırımtatar vekilleri meselesi bu künlerde muzakere etile, amma neticesi ne olacağını şimdi belgilemege daa ertedir. Bu tek Devlet Şurası reisiniñ ya da ükümetiniñ qararı degildir, bu sual fraktsiyada, cemaat vekilleri arasında muzakere etilecektir. Amma halqtan vekiller, zan etsem, olacaq», – eminliknen dedi Lentun Bezaziyev.
Aynı zamanda, Bezaziyev özü böyle vekil vazifesini eda etecegini de inkâr etmey. «Eger de cemiyet ve safdaşlarım buyursa, yaşıma baqmadan, yapmağa kerek. Yoq deseler, demek, yoq», – dep, ayttı o.
Bu ilânnı izaatlap, politolog Kostinskiy qayd etti ki, Bezaziyev kibi personalarnıñ taqdim etilüvi Mecliste Ukraina tarafdarlıq pozitsiyalarını daa da pekindirecek.
Yerli közeticiler arasında da vitse-premyerniñ vazifelerini eda etici yerine tayinlegen Lenur İslâmov özüni köstergenine köre, onıñ senator rutbesini alacağı-almaycağı bağlıdır, degen fikirler beyan oluna. Ekspertler qayd eteler ki, İslâmov Meclisni anneksiya ve Qırım Rusiye meydanlığı olğanını red etmesinden vazgeçmege qandırsa, o, böyle «bahşış»nı ala bile.
«Cemiyet sorğusı»na binaen közeticiler Qırımtatar milliy küreşi «Küreş» Federatsiyasınıñ şüretli prezidenti Rustem Kazakov «Narodnıy front «Za Rossiyu» umumrusiye cemaat areketiniñ meydanğa ketirilgen regional bölüginiñ işbirlik reisi olğanını da qayd eteler, Qurultay delegatlar saylavında iştirak etken addaş saylav blokuna ise Lenur İslâmov kire.
Böyle etip, qırımtatarlarnıñ Rusiye parlamentinde taqdim olunmasına azırlıq aqta fikirler endi ifade oluna, amma aqibeti ne olacağını vaqıt kösterir.
Bundan evel Ukraina parlamentinde qırımtatarlarnıñ eki halq vekili bar edi – üç kere Yuqarı Radağa saylanğan Refat Çubarov em de Ukraina vekilligine beş kere tayinlengen, ve şimdilik de bu statusta bulunğan, Mustafa Cemilev.
Rusiye imperatorlığı devirinde Devlet Dumasında tek bir qırımtatar vekili – Abdureşid Mediyev bar edi. O vaqıtta o qırımtatar halqından taqdim etilmedi de, tamam ile Tavriya güberniyasından yollanılğan edi. Bıltır Qarasuvbazarnıñ bir meydanına onıñ adı berilgen edi.
Lana Dollenberg, mühbir, Aqmescit
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün