Qırımtatarlar anda qıyınlıqlar beklese de, daima evlerine qaytmağa tırışalar

Soñki 250 yıl içinde qırımtatarlar başından bir çoq facia keçirdi. Bu facialarda esasen Moskva qabaatlı edi. Kollektiv afızamız pek quvetli. Ve biznen ne ve ne içün olğanını yahşı bilemiz. Söz yalıñız 1944 senesiniñ kütleviy sürgünligi aqqında degil. Bu facialarnıñ tarihı daa teren ve o atta XVIII-XIX asırlarnıñ vaqialarına barıp yete. Evelki yıllarnıñ faciaları bir daa tekrarlanmaması içün keçmişni unutmamaq kerek. Ve biz bunı er kesten yahşı bilemiz.

Men balalıqtan Qırımda yaşayım. Ana-babam daa 60-ıncı senelerniñ soñlarında anda qaytıp oldı. Men rustilli mektepte oqudım, amma bizge ukrain tilini de ögrettiler. Moskvada institutnı bitirgen soñ maña Qırımğa qaytmağa izin bermediler. Men Litvaniyada yaşadım ve ukrain tilinde laf etmedim, amma evge qaytqan soñ tilni tezden hatırladım. Qırımtatarlar içün aralarında yaşağan halqnıñ tilinde laf etmek normadır. Özbekistan, Tacikistan ya da Qırğızistanda yaşağan semetdeşlerimden sorañız. Olar yaşağanları memleketniñ tilini mıtlaqa bilecekler. Bu bizim ömrümiz.

Global dünya er daqqa türlü facialı adiselernen patlay, insanlıq ise daima siyasiy ve medeniy çağıruvlağa cevap bere. Amma global dünya kün tertibinde qalmaq içün daima öz aqqında hatırlatmaq kerekmey. Sen daima özün olmasıñ. Öz kimligi ve öz inkişafı içün küreşte ortaqlranı qıdırmaq kerek ve digerlerge yardım etmege azır olmaq kerek. Biz bunı daima yaptıq. Atta quvğunlıqta qırımtatarlar diger halqlarnı mudafaa etmege tırıştı. Dünya esnaslarına olduqça qoşulmaq kerek, amma aynı zamanda kim olğanını da unutmamaq müimdir.

Qırımtatar Milliy Meclis reisi Refat Çubarov

Bizim küçümiz Qırımdır. Qırımtatarlar daima öz toprağında qalmaq aqqı oğrunda küreşti. Biz zulumdan, basqılardan, medeniyet abidelerniñ yoq etilüvinden qorqmadıq. Menimce, dünya qırımtatarlarğa öz toprağında yaşamaq istekleri içün ürmetnen yanaşacaq. Bu, kütleviy icret ile zemaneviy köntekstte pek müimdir. Adamlar vatanını yaramay yaşayış içün terk eteler. Amma qırımtatarlar iç bir qıyınlıqlarğa baqmadan daima evlerine qaytmağa tırışalar. Ve mına bu evge yol bizim esas hususiyetimizdir. Daa bu daimiy küreş bizni quvetleştirdi.

Qırımnıñ işğalden azat etilüvi yalıñız topraq üzerinde nezaretni ve Qırım yarımadası üzerinde Ukrainanıñ suverenitetini tiklemek degildir. Bu ilk nevbette, adamlar aqqında. Anda yaşağan ve işğalcilerni qabul etmegen ve Qırımnı terk etip ketmek mecbur olğan adamlar aqqında. Yarımada ve Ukraina qıtası arasında birlik duyğusını saqlamaq müimdir. Ve vatandaşlarımığa qarşı yapılğan cinayetlerde qabaatlılarnı cezalamaqtır.

Eminmiz ki, yarımada işğalden eñ yaqın keleckte azat olunacaq. Amma bu ne zaman olacağını, ne zaman evimizge qaytıp olacağımıznı tam olaraq bilmeymiz. Bu olğance, biz işğalden azat olunğan soñ aktual olacaq saalarnı inkişaf etmelimiz. Hususan, qırımtatarlarnıñ tili, medeniy, diniy identikligini saqlamaq ve inkişaf ettirmek kerekmiz. Öz toprağımızğa boş qolnen qaytmamaq içün bugünde Ukraina qıtasında pek çoq şey yapmalımız. Rusiyeniñ işğali altında qırımtatarlarnıñ kelecegi yoq. Bu, öz ve halq ögünde mesüliet duyğusına arttıra. Küreşimizni toqtatmağa aqqımız yoq.

Er bir insan medeniy variyetniñ mahzeni, qullanıcısı ve ötkericisidir. Bu esnasta er kes müimdir. Bar olğanını saqlamalımız, yañı yönelişlerde inkişaf etmelimiz ve öz medeniyetimizni yüksek seviyede köstermelimiz. Etnik cemiyetiniñ bir azasınıñ areket tarzı bütün etnosnıñ başqaları tarafından qabul etilmesine müsbet ya da menfiy tesir ete bile. Er kes bunı añlamalı ve öz tarihı ve medeniyetini lâyıq şekilde taqdim etmeli.

Er türlü yollarnen tarihta öz izini qaldırmağa ıntıluv yahşı olamaz. Tarih asılında öz qanunlarına köre yaşay. Neticede, tarih şüret aqqında eñ az arzu etkenlerni, amma öz halqı içün toqtamayıp ğayret etkenlerni kaldıra. Eminim ki, qırımtatarlar içün adaletli yaşayış oğrunda küreşkenler unutılmaz.

Ukrainler ve qırımtatarlar öz tarihını bilmeyler dep kimse aytmay. Aksine. Amma olar onı çetel tarihçılarnıñ közlerinen qıymetlendireler. Rusiye ilimi daa 150-200 yıl evelsi keçmişimiz aqqında temel qoydı. Ve ukrain ve qırımtatarlarnıñ ekseriyeti buña inana. Hususan, aramızdaki küreş, Moskva Qırımğa kelip ortodokslıqnı qorçalağına aqqında ikâyeler. Bu kibi leyhalar sayesinde biz ukrain ve qırımtatarlarnıñ kerçek maqsatları ve ıntıluvları aqqında bilip olamız. Vaqıt deñişti, amma istekler deñişmedi. O zaman olğanı kibi şimdi de biz öz toprağımızda yaşamağa, qomşularımız ile dostanen munasebetelr qurmağa isteymiz.

Refat Çubarov, ukrainalı qırımtatar siyasetçisi ve cemaat erbabı. Ukraina Yuqarı Radasınıñ III-V ve VIII çağırışlarında millet vekili. Qırımtatar Milliy Meclisniñ reisi, Qırımtatar halqı temsilciler Şurasınıñ Reis muavini, Kyiv-Moğıla akademiyasınıñ şerefli professorı.

«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün

Ukraina Medeniyet fondu, Ukraina institutı ve Qırım eviniñ destegi ile “El-Cheber" cemaat teşkilâtı tarafından ömürge keçirilgen Şlâh/Yol leyhası çerçivesinde “Qırım aqqında subetler” seriyasınıñ materialı. Keñiş mıqyaslı leyha qırımtatar medeniyetiniñ artefaktlarını toplay ve canlandıra, ukrain ve qırımtatarlarnıñ ortaq keçmişini meydanğa çıqara.

Jurnalist, aq qorçalayıcı, Ukraina institutınıñ baş müdir muavini. QırımSOS cemaat teşkilâtınıñ tesisçilerinden biri, «Qırım inciri» edebiy yarışınıñ tesisçisi Alim Aliyevniñ metinini mında oquñız.