Qırımlı qadınlar ve olarnıñ küreşi

1975 senesinden berli Birleşken Milletlerniñ teşebbüsi ile martnıñ 8-nde Dünya qadınlar künü qayd etile. Bu kün eskiden de qayd etilgen edi, esasen kommunist memleketlerde, lâkin BM oña ilk evelâ aq qorçalayıcı emiyetini berdi.

Birleşken Milletlerniñ 2019 senesi teklif etken mevzusı: «Teñlikni tüşün, basiretli şekilde icat et, deñişüv maqsadınen yañı usullarnı işlep çıqar». Bugünde-bugün qırımlı qadınlar özlerini farqlı saalarda köstereler: işğal etilgen Qırımda aq qorçalayıcı faaliyetinde, ukrain devlet hızmetinde, jurnalist tahqiqatlarında, sanatta ve diger saalarda.

Qırımdaki «Delo çesti» aq qorçalayıcı komitetiniñ koordinatsion merkez reberi Viktoriya Jukovskaya Aqmescit memuriyeti yolbaşçısınıñ vazifesi yarışında eki kere 2017 ve 2018 seneleri iştirak etken edi.

– Maña yañı slavân putperestligi pek yaqın, 8 mart bayramı ise Kyiv kinazlığı zamanında pek uzaq ketmegen edi. Onı martnıñ 22-nde qayd etken ediler, baar başlanğan kün edi – bütün qadınlarnıñ şerefine qutlama yapıla eli, çünki olar ayat bağışlay, evini baqa. Şimdi qadın firqa yolundan ketse, bu ceetten inkişaf etse, karyerasını qolay yapa bile. O, ya Devlet şurasınıñ, ya şeer şurasınıñ, ya da atta Rusiye Devlet dumasınıñ deputatı olur. Asılında karyera yapmaq qolay degil: biz siyasiy bir küçke ait olmağan qadınlar olaraq özüni ancaq yarışlarda tanıta bilemiz. Maña köre, şeer yolbaşçısı ve reberi qadın içün yabancı bir rol degil, çünki bu kene de büyük evni baqmaq demek.

Qırımlı adliyeci Lilâ Gemeci Rusiye uquq qoruyıcıları tarafından taqip etilgen qırımtatarlarnı qorçalay ve aqayları apiske oğrağan bir çoq qadınnı tanıy.

– Qadın – tek ev baqıcısı degil, bu insan balalarına terbiye berip, milletni terbiyeley. Bu eñ büyük rol, o, esas olmalı, qalğan işleri bunıñ etrafında toplanmalı. Balalarğa belli bir anane, medeniyet, añlam aşlasañ, milletni terbiyeleysiñ. Bugünde-bugün bir çoq qırımtatar qadını metanet, cesaret, qıyınlıqlarnen küreş, zor vaziyetlerge dayanuv, balalarnı terbiye etüv örnegi oldı. Bu qadınlar meni Qırımnıñ aq qorçalayıcı areketinde iştirak etmemni aveslendire. Menim içün olar – adiy bir destek degil, teslim olmayıp, toqtamayıp ve bir şeyge baqmayıp ileri ketkeniniñ örnegidir.

Lilâ Gemeciniñ qayd etkenine köre, onıñ içün advokat işi – maddiy kâr qazanmaq içün karyera yapmaq kibi bir şey degil.

– Balalağımdan berli qartbabamnıñ qırımtatarlarnıñ Qırımğa qaytması içün içün arekette iştirak etkenini hatırlayım: toplaşuvlar, subetler. Qırımğa qaytqan soñ ve yañı repressiyalar başlağan soñ, halqımıznıñ aqları bozulğanda çette qalamayım. Menim içün aq qorçalayıcı areketinde iştirak etüv, advokat işi – maddiy nimetlerge irişmek içün karyera qurmaq degildir. Faaliyetimniñ maqsadı halqımnıñ Qırımda barışıq şekilde yaşaması, dindaşlarımnıñ ve semetdeşlerimniñ din ya da millet mensüpligine köre aqsımlamamaqtan ibarettir.

Ukrain jurnalist tahqiqatları merkeziniñ reberi Valentina Samar esas Ukrainada yaşamağa ve çalışmağa mecbur.

– Ne yazıq ki, Qırımğa artıq diger insanlarnıñ közlerinen baqam. Qırım, anda yaşağa insanlar aqqında yazmağa ve aytmağa devam etemiz. Anda qalğan qırımlı dostlarımnen bütün subetler «Ne vaqıt?» sualinen başlay. Bu sualniñ cevabını bilmeyim, kimse kerçekni bilmey. Bir çoqumız içün martnıñ 8-i – o qadar bayram da degil, daa çoq işğal başlağanınen bağlı hatıralar. 2014 senesi baarniñ cenk başlanğçınıñ qoqusı bar edi. Er vaqıt aqlımda olacaq, qollarına Ukraina devlet bayraqlarını alğan qadınlar yol boyunca barışıq içün, bu cenkniñ başlamaması içün küreşti. Qadınlar arbiy bölüklerniñ araba qapuları ögünde turıp, küç qullanuvına mania olğan edi. Ukraina askerleri meydanda sekiz şeklinde tizilip, qadınlarını hayırlay edi. Ne yazıq ki, işğalciler qadınlarnı canlı qalqan olaraq qullandı.

Valentina Samar, işğal vaqtında Ukraina jurnalistleriniñ neler körgenini hatırlata.

– Olar ücüm, zorbalıq qurbanları ola edi. Bir zenaatdaşım 8 mart «hayırlavını» ömür boyu unutmaz, olarnıñ çekim taqımı dağıtıldı, insanlar köteklendi, tehnika yoq etildi. «Noçnıye volki» olğanını tahmin etem, ücüm etkenlerden biri «8 mart künü hayırlı olsun!» degen edi. Şimdi yañı qadınlar peyda oldı. İnqilâp-azatlıq areketi iştirakçileriniñ apayları aqqında tek kitaplarda oquğan edi, şimdi ise pek çoq siyasiy mabüsniñ ömür arqadaşları ve anaları bar – yüzden ziyade oldı. Olarnıñ rolü ayrı: olar tek qorantalarını qorçalamay, aqaylarına, babalarına, oğullarına qoltutmaqnen beraber kerçek malümat menbaları ola. Olar Qırımda olğanlarnı bütün dünyağa bildire.

Ukraina informatsion siyaseti naziriniñ birinci muavini Emine Cepparnıñ fikirince, Ukraina 8 mart bayramınıñ sovet añlamından uzaqlaşa.

– Men zemaneviy cemiyette qadın ya da erkekniñ rolüni ayırmayım. Mence, bu şahsiyetniñ özüni kösterüv meselesi ola. Maña köre, zemaneviy cemiyette qadınnıñ rolüne endi-endi emiyet berip başlaylar. Soñki bir qaç on yıl devamında qadınlarnıñ aqlarına riayet etile, olar mütehassıs olaraq özüni köstere bile – bundan evel cemiyet resurslarınıñ 50%-ı qıymetsiz körüne edi. Şimdi cınsiyet teñligi ukrain cemiyeti içün Avropa qıymetlerinden biri olaraq aktual olğanını aytmaq mümkün. Bu qıymetler bizge qolay berilmey, tez olmay – sovet yaşayışından çetleşmek içün tektonik taşlarnıñ areketidir.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

Katerina Nekreçaya, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ prodüseri, mahsus leyhalarnıñ alıp barıcısı ve müellifi