Roskomnadzor, «Qırım» gazetiniñ baş muarriri Bekir Mamutovğa qarşı neşirniñ sanlarından birinde Milliy Meclis aqqında bu ekstremistik teşkilât olğanını qayd etmeyim yazğanı içün mahkemede dava açtı. Evel Roskomnadzordan muarririyetke tenbi vesiqalar endi kelgen edi.
2016 senesi Rusiye kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesi, soñra da Rusiye Yuqarı mahkemesi qırımtatarlarnıñ temsiliy organı olğan Meclisni yasaqlamağa qarar aldı. Onı Rusiye topraq bütünligine qast etüv ve insanlarnı qorquzuv manaçığınen ekstremist teşkilâtı dep tanığanlar. Meclis faaliyetini yasaqlav teşebbüsi işğal etilgen Qırımnıñ sabıq prokurorı ve Rusiye Devlet dumasınıñ deputatı olğan Natalya Poklonskayağa aittir. 2017 senesi BM halqara mahkemesinde Ukraina Rusiyeni Ukrainadaki terrorizm tedbirlerine para bergeni ve qol tutqanı, em de Ukrainağa qarşı istilâ yapıp, ırqiy ayırımda iştirak etkeni sebebinden mesüliyetke çektirmek içün oña qarşı dava açtırdı.Ukraina, BM Halqara mahkemesine muracaat etip, vaziyetniñ acele olğanına emiyet berip, vaqtınca tedbir almağa rica etti. 2017 senesi aprelniñ 19-nda mahkeme Ukraina talaplarınen bağlı Rusiyege qarşı muvaqqat tedbirlerini kirsetmege qarar aldı.Vesiqada Rusiyeden Meclis faaliyetini yasaq etmek qararı ile qırımtatar halqınıñ menfaatlarını temsil etmesi mevzusında aq-uquqlarınıñ bozulmasını toqtatmağa ve işğal etilgen yarımadada ukrain ve qırımtatar tillerinde tasil berilmesini temin etmekni talap etti. «Qırım» gazeti sürgünden soñ Qırımda qırımtatar tilinde basılğan ilk neşirdir. Birinci sanı 1989 senesi çıqtı. Mustaqil gazet ne içün taqip etilgeni Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yaynında muzakere etildi.
«Qırım» gazetiniñ baş muarriri Bekir Mamutovnıñ Qırım.Aqiqatqa aytıp bergenine köre, Meclis neşir tarafından mühbir materialında añılğan degil.
– Roskomnadzornıñ protokolında yazılğanı kibi, söz maqale aqqında degil,BMT Baş kâtibiniñ 2020 senesi sentâbr ayınada yayınlanğan maruzası aqqında kete. Bizce bu müim vesiqanı oktâbrniñ 14-nde kesmeden, qısqartmadan, tefsiler ve añlatmalar olmadan yayınladıq. Maqle – jurnalistlerniñ qıymetlendire bilecek biriniñ tüşünceleri, amma mında soñ bir yılda Qırım adiseleri ile bağlı faktlar taqdim etildi – 60 madde bar edi. Bunı mahkemede dedim ve mahkemeci Roskomnadzorğa vaziyetni vaziyetni añlattımmı, yoqmı soradı. Deyim, elbette, amma olar protokolında maqaleni maruzağa epsi bir deñiştirmedi. Rusiye qanunlarını bozmadımız, dep israr etemiz. Söz sırası, mahkemege Roskomnadzor vekili kelmedi ve mahkemeci bunı oturışnı üç aftadan soñ keçirmek içün bir sebep kibi saydı.
Bekir Mamutovnıñ bildirgenine köre, BMT bu kibi maruzaları «Qırım» gazeti evel de derc etken edi.
– Rusiyeniñ Kütleviy haber vastaları aqqında qanunlarında açıq şekilde yazılğan: söz başqa materiallarnıñ ğayrıdan basılması aqqında ketse, muarririyet andaki er angi bir ifade içün mesülietli degil. Eñ meraqlısı şu ki, Antoniu Gütteriş bu maruzada Meclis yasaq altında olğanı aqqında eki kere ayta, yani anda asılında Roskomnadzornıñ talap etkeni bar. 2014 senesinece gazetimiz Ukraina devlet büceti tarafından desteklene edi, amma aynı zamanda muarririyetniñ siyasetini iç bir vaqıt kirişme edi. Prezident Viktor Yanukoviç vaqtında bunı yapmağa tırışacaqlar, dep tüşündim, amma onıñ da vaqtında böyle bir şeyler olmadı, biz ise akimiyetni tenqit etip maqaleler yaza edik. 2014 senesinden başlap maliyeviy yardım yoq, gazetimiz aftada eki kere yerine bir kere çıqa, muarririyet siyaseti ise deñişmedi.
Bekir Mamutovnıñ sözlerine köre, o mahkemede gazetniñ mevamını endi bildirgen. Şimdi davanıñ ekinci tarafınıñ cevabını bekleyler. Roskomnadzor davanı yutsa, neşirni dört biñden beş biñge qadar para czasına maküm ete bileler.
«SOVA» taliliy merkezniñ eksperti Mariya Muradova, Rusiye akimiyeti söz serbestligini aqsımlamaq içün yasaq etilgen teşkilâtlar markirovkası aqqında talaplarnı qullanır, dep saya.
– Bizim merkezimiz bu maddeni söz serbestliginiñ artqaç sıñırlavı kibi saya. Haber vastalarnı insan ğarezlik mefküresi içün cezalamaq kerek. Bundan ğayrı, materialnıñ mundericesinden angi bir teşkilât aqqında söz ketkeni añlaşıla. Haber vastalarını cinayet faaliyeti olmağanı içün bile mesüliyetke çekilmesi aqqında allar olğanını bilemiz. Misal olaraq, 2017 senesi qırımtatar faali Rustem Minanov haber vastanıñ mürriri olaraq degil, bir insan kibi saifesinde paylaşqan haber içün para cezasına mahküm etilgen edi. O zaman da şu metinde Meclis aqqında söz kete edi.
Mariya Muradova, 13.15 maddesi tam haber vastaları ve blogerler ile bağlı, Minanovnıñ saifesi ise böyle bir şey degil edi, dep qayd ete.
– Bundan ğayrı, Meclis mahkeme tarafından ekstremiktik teşkilâtlar kibi sayılğan cedvelge 2017 senesi kirsetildi, Minanovnıñ yazısı ise 2016 senesi yayınlanğan edi. Bizce onı bundan sebep mesüliyetke celp etmek mümkün degil edi. «SOVA» merkezi fikrince, Meclisniñ yasaq etilmesiniñ esası yoq edi ve bu siyasiy sebeplerden yapılğan. «Qırım» gazeti ile bağlı vaziyette mahkeme cinayet faaliyeti bar dep, qarar ala bile, amma bu saçma-sapanlıqtır, çünki BMT Baş kâtibiniñ maruzasında söz angi bir teşkilât aqqında ketken bes-bellidr. Ne deyim, böyle bir şey içün para cezasına mahküm etmek bu hucur bir şeydir. Ne yazık ki, amma böyle allarda mahkeme Roskomnadzor tarafdarı ola. Bu bir qarardır ve o da siyasiy bir tazyıqtır.
Qırımtatar Milliy Meclis azası Gayana Yüksel, Rusiye akimiyeti işğal etilgen Qırımda başqa fikirde olğan kütleviy haber vastalarını yoq etmege istey, dep emin.
Gayana Yüksel
– Roskomnadzornıñ bu iddiaları meni iç şaşartmadı. İşğalniñ yedi yılı içinde Qırımda 500-den ziyade jurnalistniñ aqqı bozulması qayd etildi. Ebet, olarnıñ çoqusı 2014-2015 senesi edi, şimdi ise yarımadada aman-aman mustaqil haber vastaları qalmadı, amma buña da baqmadan taqip etüvler toqtamay. Daima anda qalğan ve faaliyetini devam etken jurnalistlerge qarşı yañı cinayet davaları açılması rejiminde yaşaymız. Yazıq ki, amma Bekir Mamutov da basqılar altında tüşti: bu qorqutmaq ve sıñır içine kirsetmek içün daa bir ıntıluv. Onı Qırım müendislik ve pedagogika universitetinden işten istifağa ketmege mecbur ettiler, şimdi ise añlağanıma köre, yıllar devamında başında olğan gazetini de tutıp almaq isteyler.
Gayana Yüksel, 2014 senesinde yarımadada haber vastalarınıñ miqadrı pek eksildi, dep şikâyet ete. «Qırım» gazetinde ğayrı qırımtatar matbuatı arasında tek Rusiye akimiyetiniñ idaresi astında olğan «Millet» telekanalı, «Vatan Sedası» radiosı ve «Meraba» gazeti çalıa eken.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Ekspertlerniñ aytılmalarında Rusiye işğal etken Qırımda RF-nıñ ameldeki qanunlarğa köre maddeler ve ıstılaatlar añıp keçile
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
2014 senesiniñ başında Qırım Rusiye tarafından ilhaq etilgen soñ Ukrainanıñ qıtadaki qısmı ile yarımada arasında şeklen memuriy, lâkin kerçekte aqiqiy olğan sıñır keçti. Herson vilâyetinde Qırım ile memuriy sıñırda üç kiriş/çıqış kontrol noqtası çalışa – «Kalançak», «Çonğar» ve «Çaplınka».