2024 senesi dekabrniñ 18-nde Çehiya senatı 1944 senesi qırımtatar sürgünligini resmiy şekilde genotsid olaraq tanığan qararğa rey berdi. Qayd olğan 74 senatordan 70-i bu qararğa qoltuttı. Çehiya Ukrayina, Kanada, Poloniya ve Baltıq memleketlerinden soñ bunı tanığan yedinci memleket oldı. Rey berüv vaqtında zalda qırımtatarlarnıñ liderleri bar edi, hususan qırımtatar halqınıñ milliy lideri, Ukrayina halq deputatı Mustafa Cemilev şahsen çeh senatorlarına genotsidni tanığanları içün ve qoltutqanları içün teşekkür bildirdi. Azatlıq Radiosı Cemilevnen Çehiya parlamentiniñ qararınıñ emiyeti ve Ukrayina Qırımınıñ işğalden azat etüv istiqballeri aqqında subetleşti.
– Çehiya senatınıñ bu qararı şimdi Qırımda Rusiye işğalinde bulunğan qırımtatarlar içün, 1944 senesi sürgün etilgenlerniñ hatırası içün ne qadar müim?
– Bu, kerçekten, hususan, şimdi işğal altında qalğan qırımtatarlar içün pek müim bir vaqia. Bu olar içün ahlâqiy yardımdır. Aynı vaqıtta da bu şimdi pek yahşı olmağan qomşumıznen cenk vaziyetinde olğan Ukrayinağa maneviy yardımdır.
Bugün qırımtatarlarnıñ genotsidini tanığan yedinci memleket bar. Ebet, bu tanuv Ukrayina Yuqarı Radasından başlandı. Ve soñra Latviya, Litvaniya, Baltıq memleketleri, soñra Kanada, Poloniya ve şimdi Çehiya. Biz Çehiya yolbaşçılığından, Çehiya parlamentinden öz tesirini qullanmaqnı rica ettik, başqa memleketler de bunı tanısınlar. Ve bu işte bizge yardım eteceklerini ayttılar.
Qırım muhtariyeti meselesini tek eski sovet, eski kommunist memleketleri añlaylar. Diger memleketler içün bu pek uzaq. Kanadada ukrayin diasporası pek yahşı çalışqanı içün oldı. Anda pek yahşı çalışqanlar. Ve bugün, Allahqa şükür, aman-aman bir ağızdan bu qararnı qabul ettiler.
Mustafa Cemilev Çehiya Senatında çıqışta buluna. Praga, Çehiya, 2024 senesi dekabrniñ 18-i
– Kelecek sene angi memleketler qırımtatar genotsidini tanıy bile? Bu esnas ne qadar zor keçe?
– Rusiyeniñ tesiri altında olğan memleketlernen sürgünlikniñ genotsid olaraq tanılmasını muzakere etmekniñ faydası yoq. Amma diger memleketlernen çalışmaq mümkün. Şahsen men Slovakiya parlamentiniñ spikerinen laf etken edim. Amma añlayım ki, şimdi artıq qolay olmaycaq, çünki anda [çoqusı] baş nazir Fitsoğa qoltuta
Almaniya Bundestagında genotsidni tanımaq mevzusında çıqışım olacaq edi. Lâkin saylavlar sebebinden şimdi pek diplomatik olmaz dediler. Keçken soñ keliñiz degenler.
– Volodımır Zelenskıy intervyü berip, şimdilik Donbas ve Qırımnı keri almaq içün Ukrayinanıñ küçü yoq, dep ayttı. Böyle bir beyanatqa nasıl baqasıñız ve işğalden azat etüv istiqbali ğayıp oldımı?
– Men prezidentni pek yahşı añlayım, çünki o, Qırımnı küçnen azat etmek içün 40 biñ askerimizni qurban etmek kerek olacağını ayttı. Odada oturıp aytmaq qolay: «Yoq, feda eteyik!» Aytmaq qolay, amma insanlarnıñ ayatı aqqında laf kete.
Mence, onıñ fikrine bazı ğarbiy memleketlerniñ, birinciden yañı saylanğan ABD prezidenti Donald Trumpnıñ pozitsiyası büyük tesir etkendir.
Ve Zelenskıy, mence, añlay, Ğarp ve ABD tarafından yardım kelmegen şaraitler olsa, bizge [bunı yapmaq] arbiy vastalarnen pek qıyın olacaq.
Şimdi Avropa memleketleri, birinciden Frenkistan ve Almaniya, ABD yardım etmese, biz bunı öz boynumızğa alacaqmız dep bildireler. Eger olar kerçekten de bunı yapıp olsalar, biz işğalden azat etüvniñ arbiy çezüv variantına qayta bilemiz.
Ukrayinanıñ Çehiya elçisi Vasıl Zvarıç, Ukrayina halq deputatları Mariya Mezentseva, Mıkola Knâjitskıy, Ahtem Çiygoz ve Mustafa Cemilev, Çehiya senatınıñ qırımtatar genotsidini tanıma rey berüv toplaşuvında
– İşdeşlerimizden biri, Qırım.Aqiqat leyhasınen çalışqan ve 2017 senesinden berli Qırım yarımadasındaki adise-vaqialarnı aydınlatqan Vladislav Yesipenko Rusiye akimiyeti tarafından mahküm etildi ve alâ daa apishanede buluna. Siyasiy mabüsler, mahküm etilgen qırımtatarlarnıñ azat etilüvi ne alda?
– Soñki malümatqa köre, şimdi Qırımda 288 siyasiy mabüs bar. Tahminen 65-70%-ı qırımtatarıdır. Biz bütün cebelerde çalışamız. Türkiyede Erdoğannen olğan imkânlarımıznı celp etemiz, amma bu pek qıyın. Hususan olar [Rusiye akimiyeti] qırımtatarlarnı azat etmege istemeyler. Eger olarnı deñiştirseler, bu Qırımda qalğanlarnı faal küreşke ruhlandırır, dep tüşüneler. Bu olarnıñ pozitsiyasıdır.
– Türkiyeniñ Ukrayina ve Rusiye arasındaki barışıq muzakerelerindeki rolü ne qadar küçlü ola bile?
– Bir qaç afta evelsi «Türkiye – Ukrayina» parlament gruppasınen körüştik. Anda parlament gruppası, parlament spikeri, bazı Türkiye memurları, Erdoğannıñ birinci mesleatçısınen körüştik. Topraqlar işğalden azat etilmese, bir barışıq teklifi olamaz, dedik.
Amma bilesiñizmi, olar buña biraz farqlı yanaşalar, amma biz öz pozitsiyamıznı açıq-aydın bildirdik. İşğal etilgen topraqlar bellisiz müddet işğal altında qalması şartınen kontakt liniyasında böyle ateşkes bizim içün qabul etilmez dedik
Qırımtatarlarnıñ lideri Mustafa Cemilev Azatlıq Radiosınıñ muhbirine intervyu bere
Qırımtatarlar içün bu halqnıñ ölümi demek. Anda yaşamaq imkânsız ola. Biz vatanımızğa qaytmaq içün yarım asır küreştik, ve kene andan qaçmağa mecburmız.
Türkiyeniñ öz siyaseti, öz menfaatları bar. Siz Rusiyege qarşı sanktsiyalarğa qoşulmaysıñız demek... olarnıñ anda öyle bir büyük iqtisadiy bağları bar. Anda tabiiy gaz bar, anda Rusiye parasınen atom obyektleri qurula.
Yani pek qıyın. Amma biz Türkiyege minnetdarmız, Erdoğan er bir platformada çıqışta bulunıp, işğal etilgen topraqlar Ukrayinağa qaytarılmalı, dep ayta.
Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük ücüminiñ birinci künleri şimdiki Ukrayina Mudafaa nazirinen beraber Silâlı Quvetler içün kerekli silâ cedvelini alıp, prezidentniñ emrinen Türkiyege bardıq. Anda 25-30-ğa yaqın madde bar edi, birinciden «Bayraktarlar», biz olarnı aldıq. Olar [Türkiye] er vaqıt aytmañız dep rica etse de. Olar er vaqıt bizge yardım etmege isteyler, amma aynı vaqıtta, bu olarnıñ memleketine zarar ketirmesin isteyler.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.