Avgustnıñ 19-nda Ukrayına ükümeti qarar çıqarıp, Ukrayınanıñ tamır halqınıñ temsiliy organnıñ uquqiy statusı pekitilgen nizamnı tasdıqladı. Memleketniñ üç tamır halqından – qırımtatarları, qaray ve qırımçaqlardan – tek biriniñ temsiliy organı şekillendi. Qırımtatar Milliy Meclisi statusınıñ resmiy pekitilüvi ne deñştirecek – Qırım.Aqiqatnıñ maqalesinde tarif etile.

Resmiy status

– Bir aftadan soñ Nazirler şurası qırımtatarlarnıñ temsiliy organ statusını Qırımtatar Milliy Meclisine bersin dep malümat azırlap başlaycaqmız, dep tüşünem, – dep ayta reisi Refat Çubarov. – Bir problem qalacaq – onı şirket olaraq qayd etüv. Uquqçılar bunıñ üzerinde de çalışa.

– Meclis – aslında 1991 senesinden berli qırımtatarlarnıñ temsiliy organıdır. Uquqiy statusını resmiyleştirmek içün Ukrayına qanunları yoq edi. Lâkin 1999 senesi Leonid Kuçma Ukrayına prezidenti yanındaki qırımtatar halqınıñ temsilciler şurasını qurdı, onıñ erkânına yalıñız Milliy Meclis azaları kirgen edi.

– Bu buyruqnıñ muqaddemesinde şöyle aytılğan edi: Qırımtatar Milliy Meclisiniñ uquqiy statusını pekitmege imkân olmağanı içün Ukrayına prezidenti yanında qırımtatar halqınıñ temsilciler şurasını qurmaq. Meclis statusınıñ uquqiy ceetten pekitilmegeni Ukrayına qanunları Ukrayınanıñ tamır halqları ve temsiliy organı meselesini tez vaqıtta çezmek kerek olğanını qayd etken edi. Körgeniñiz kibi, vaziyet tek 2021 senesi deñişti, Ukrayınanıñ tamır halqlar qanunı qabul etildi. Böylece, aslında olğanını uquq alanına kirsetecekmiz, – dep qayd ete Çubarov.

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov

Ukrayınada resmiy uquqiy statusı olmağan Meclis BM Baş assambleyası ya da OSCE kibi halqara teşkilâtlarnıñ vesiqalarında qırımtatarlarnıñ temsiliy organı olaraq qayd etilgen edi. Qırım işğalinden soñ Rusiye Yuqarı mahkemesi qırımtatarlarnıñ temsiliy organını ekstremist teşkilât dep tanımağa qarar alğan soñ Meclisni cemaat teşkilâtı olaraq tasnif etti.

– Qararlar tamır halqlarnıñ aq ve serbestliklerinen bağlı olsa, devlet akimiyeti ve yerli idare organları qabul etecek qararlarnı tamır halqnıñ temsiliy organınen keliştirüv nizamı kerek. Bunıñ çalışması içün belli bir mehanizm olmaq kerek, – dep qayd ete Ukrayına prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciliginiñ uquqiy teminlev bölüginiñ reberi Olğa Kurışko Nazirler şurası qabul etecek tamır halqlarnıñ aqları vesiqası aqqında aytıp.

Aqmescitte Qırımtatar Milliy Meclisiniñ binası 2014 senesi sentâbr ayında Qırım işğalinden soñ Rusiye akimiyeti tarafından tevqif etildi

Böyle nizam «Ukrayınanıñ Tamır halqları» qanunınıñ 8-inci maddesi sebebinden yazılmalı. Qayd etilgenine köre, icra akimiyetniñ til, medeniyet inkişafı, tamır halqlarnıñ tilinde tasil, Ukrayınanıñ tamır halqlarınıñ tillerinde kütleviy haber vastalarınıñ faaliyetinen bağlı qararlar ancaq temsiliy organnen keçirilgen mesleatlardan soñ qabul etile bile.

«Этот закон фундаментальный» – Зеленский про закон о коренных народах Украины

Refat Çubarlv Meclis bu qararnıñ azırlanmasında iştirak etti, dep qayd ete. O, onı bu künleri qabul eterler, dep ümüt ete.

İmkânlar ve maliye etilüvi

Ukrayınanıñ tamır halqlar qanunı bıltır qabul etildi. Maddeleri Qırımtatar Milliy Meclisiniñ uquqiy statusı pekitilgen soñ olacaq imkânları aqqında malümat bere.

Meselâ, Meclisniñ qırımtatarlarnıñ aq ve menfaatlarınen bağlı devlet ve diniy programmalarnı azırlav ve kerçekleştirüv işinde iştirak etmek imkânına saip ola. Qırımğa qaytqan tamır halq vekillerine topraq berüv meselelerinde temsiliy organnen mesleat keçirmege kerek olacaq. Qırımtatarlarnıñ tili, tarihı ve medeniyetinen bağlı malümatnı Ukrayınadaki oquv esnasına kirsetüv nizamı da Qırımtatar Milliy Meclisinen beraber belgilenmeli.

Qanun tamır halqlarnıñ öz kütleviy haber vastalarını qurmaq aqqını da qayd etti. Bu medianıñ yarısından ziyadesi temsiliy organğa ait olsa, devletten maddiy yardım almağa imkânı olacaq.

Qanunnıñ ayrı maddesi temsiliy organnıñ resurs teminlevine bağışlana.

Statusı pekitilgen soñ Meclisniñ faaliyeti Ukrayınanıñ Devlet bücetinden, ayrı bücet programmasından, temin etilecek.

– Böyle programmalar yoq edi. Unikal olacaq, – dep ayta Olğa Kurışko. – Şimdi statusnı pekitmege imkân olğanı içün temsiliy organnıñ ihtiyacları laf etilmeli ve muracaat şekillendirilmeli.

Temsiliy organnıñ çetel devletlerinden, halqara teşkilâtlardan, şahıs ve şirketlerden maddiy, tehniy, hayriye ve gumanitar yardım aluv aqqı da bar.

– Temsiliy organlarnıñ şirket statusını alması ve uquq ceetinden tanılması – birinciden temsiliy organlarnıñ faaliyetini qolaylaştıra. O, böyle halqara yardım aluvnıñ uquqiy imkânlarını yarata, – dep qayd ete Refat Çubarov.

Böyle yardımnı – em Ukrayına bücetinden, em başqa yerlerden – aluv ve qullanuv malümatı er üç ayda temsiliy organnıñ saytında derc etilecek.

– Mında qanunlar bütünley yardım ete ve qanunlarğa köre esabat berile. Er şey yahşı, – dep qayd ete Meclis reisi.

Basqı vastası

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ uquqiy statusı pekitilüvi temsiliy organnıñ Ukrayına reberliginen işbirligine daa bir nüans qoşa. Qanun em resmiy status berilüvini, em onıñ lâğu etilüvini belgiley.

2010 senesi prezident Viktor Yanukoviç Mecliske basqı yapmağa ve reberligine tesir etmege tırışıp, Qırımtatar halqınıñ temsilciler şurasını bir alet olaraq qullanmağa qarar aldı. O, erkânını 33 azadan 19-ğa eksiltti ve Şura terkibine Meclis reberligine muhalifet olğan ve cemaat tarafından pek qoltutılmağan qırımtatarlarnı kirsetti. Yanukoviç beklengen bir netice alamadı, amma akimiyet siyasiy maqsadlarına irişmek içün uquqiy aletlerni nasıl qullana bilecegini kösterdi.

Lâkin Meclis reisi Refat Çubarov temsiliy organnı uquqiy statusından marum etüv telükesi bir kün siyasiy oyunda qullanıla bile, dep qorqmay.

– 2014 senesinden soñ akimiyet ve cemaat arasında işbirligi usullarına qaytmaycaqmız, dep tüşünem. Bunı red etem. İnsanlar deli ola bile, amma akimiyet artıq o qadar deli olamaz, – dep ayta o.

Mustafa Cemilev: Qırım Rusiyeniñ Ukrayınağa qarşı cenkni başlatqan yeri oldı

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.