«Olar deşetli şaraitlerde qaldı»: ukrainalılar Suriyeniñ qaçaqlar lagerinden ne içün çıqarılmay

Ukraina devletinden vatandaşlarnıñ, hususan qırımlı qadınlarnıñ ve balalarınıñ Suriye qaçaqlar lagerinden qaytmasına yardım etmesine rica eteler. Buña oktâbrniñ 9-nda Kyivdeki matbuat konferentsiyasında bu insanlarnıñ tuvğanları çağırdı. Olarnıñ malümatına köre, eñ az 25 Ukraina vatandaşı ve 35 bala aqqında aytıla.

Ukrainalılarnı çıqarmaq çağıruvı Qırımtatar Milliy Meclisinden de kelgen edi, lâkin Prezident ofisi cevap berip, Suriyedeki ukrainalılar mevzusını «siyasiyleştirmemege» çağırdı. Halqara aq qorçalayıcılarnıñ malümatına köre, Suriyeniñ şimal-şarqında, Iraq sıñırına yaqın, Al-Hol lagerinde on biñlernen insan yaşay – esasen qadın ve balalar, olar IŞİDden azat etilgen topraqlardan keldi. Berilgen malümatqa köre, Al-Holda dünyanıñ 60 memleketinden 40 biñ bala buluna, ve olar ipratıcı sıcaq şaraitlerinde oğaytsız yaşamağa mecbur. İnsanlar qıyın vaziyetke nasıl oğradı ve Ukraina olar içün ne yapa bile, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

Bu sene fevral ayında Al-Hol lagerini ukrainalı jurnalist, «1+1» telekanalınıñ mühbiri Andriy Tsapliyenko ziyaret etti. Onıñ levhasına köre, mında bulunğan çoqusı qadın ve bala – «İslâm devleti» radikal gruppirovkasına kirgen isyancılarnıñ qoranta azaları ya da bu gruppirovkağa qol tutmaq içün qurulğan teşkilâtlarda çalışmağa kelgenlerniñ aile azalarıdır. O, Suriyede küçüni coyğan soñ, isyancılar kontrol etken yerlerden qadın ve balalar bu lagerge yollanıldı.

Kyivde keçirilgen matbuat konferentsiyasında Gülfire Yunusova – şimdi Suriyedeki Al-Hol lagerinde bulunğan qırımlı Ukraina vatandaşınıñ qız qardaşı – tuvğanları terroristlerge qol tutmadı, dep tarif etti:

«Qardaşım oğlu, kelini ve balalarınen beraber 2014 senesi mart ayında Qırımdan ketip, esas Ukrainada yerleşti. Yataqhanede qala ediler, soñra dairege keçkenler. Ne ev, ne iş bar edi. Oğlu anasına – qardaşına teklif etti: «Türkiyege barıp çalışayıq. Balalarnı baqarsıñ, biz apayımnen çalışırmız». Qırımda bir şey satıp olamadılar – er şeyni qaldırğanlar. Qardaşım razı oldı, ve ketkenler. Oğlu eki ay qurucılıqta çalıştı, er şey güzel edi, amma soñra onı Suriyege ketmege iqna etken insanlarnen tanıştı. O, bunı apayı ve anasından saqladı – sürgün eterler, şunıñ içün ketmek kerek, dep ayttı. Suriyege kelgende ne olğanını añladılar, amma qaytmağa çare yoq edi. Oğlu pek tez elâk oldı, ve olarnıñ eziyetleri başlandı. Yaşayış şaraitleri müthiş: sahra, sıcaq, çadırlar. Balalar ya aqşamğa qadar aç, ya da gece-kündüz».

Gülfire Yunusovanıñ aytqanına köre, bu qorantanıñ soy-sopları bir qaç yıldan berli Ukraina devlet organlarından yardım istey, amma neticesi yoq – şimdi kütleviy haber vastalarına muracaat eteler:

«Ombudsmenge, prezidentke yazdıq – yaza bilecegimiz er keske. Bu qadınlarnıñ qabaatı yoq. Er bir insannıñ hata aqqı bar, ve olar pek peşmanlar. Balalarnıñ iç bir qabaatı yoq ve olar yaşamaq kerekler. Bu insanlarnı çıqarmağa yardım etiñiz, yalvaram! Lagerde er kün birisi vefat ete».

Suriye qadını ve balaları Iraq şimalinde qaçaqlar lagerinde çadır ve diger yardım almağa istey, 2019 senesi oktâbrniñ 17-si. Nümüneviy resim

Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ Qırım.Aqiqatqa tarif etkenine köre, ukrainalılarnı Suriyeden tahliye etüv esnası bir yıldan çoq toqtatıla.

– Bizim malümatımızğa köre, bu cedvelde tahminen 100 insan bar, ve eñ az üçte ekisi – çağına yetmegen balalardır. Em qırımtatarlar bar, em esas Ukrainanıñ sakinleri bar – Harkiv, Lviv, Zaporijjâ vilâyetinden. Bıltır mart ayında tuvğanları ve qaçaqlarnıñ özü bizge muracaat etken soñ, bu meselenen oğraşıp başladıq. Tezden 72 insan oldı, 43-ü – balalardır. Bu büyük bir problem olğanını añlap, Ukraina Tış işler nazirligine muracaat ettim. Bu meseleni ancaq devlet al ete bile. Aqqı kerekmey: o vaqıt Tış işler nazirligi tez cevap berdi. Mahsus hızmetler ve diger müessiselerniñ vekillerinen toplaşuv yapıp başladılar, ve belli bir vaqıttan soñ areket algoritmini añlay edik. Keçken sene avgust ayında tahliye etileceklerniñ teşkerilgen cedveli endi bar edi, faqat bütün müessiselerni areketke keçirecek adım atılmadı. Bu mesele alâ daa çezilmedi.

Refat Çubarovnıñ qayd etkenine köre, o, sozuluv sebeplerini bilmey. Aynı vaqıtta bir qaç kün evelsi Ukraina prezidentiniñ ofisi Meclis reisini «mevzunı siyasiyleştirmemege» ve Suriyedeki ukrainalılarnıñ – hususan tuvğanları Rusiye uquq qoruyıcı organlarınıñ taqibine oğraması mümkün olğan qırımlılarnıñ – şahsiy malümatını aydınlatmamasına çağırdı. Refat Çubarov bu iddialarnı sebepsiz dep saya.

– Devlet hızmetlerimiz dialogdan çetleşti, men ise bu vaqıt devamında soy-soplar, lagerdeki insanlar ve akimiyet arasında bir aracı olmağa tırıştım. Pek büyük açıqlıq vatandaşlarımızğa zarar ketire bilecegine esaslandım. Bizim içün insanlarnıñ, hususan qırımtatarlarnıñ ve vaqtınca işğal etilgen Qırımda yaşağanlarnıñ telükesizligi er şeyden müimdir. Şunıñ içün Prezident ofisi bizni yüzlemegen bir şeyge çağırmasın. Devletimiz bu insanlarnı tezce tahliye etmesini tüşünmeli. Qadın ve balalar aqqında aytıla. Olar çeşit sebeplerden Suriyege ketti: evlengenler, qorantalarını saqlamağa istegenler. Yani, sebepler çoq. Ne yazıq ki, Suriyede er kün 20-25 bala vefat ete.

Refat Çubarov

Qırım.Aqiqatnen işbirligi yapqan Ukraina jurnalisti Taras İbragimov Ukraina Tış işler nazirligine muracaat etip, ukrainalılarnıñ Suriyeden tahliye etilmesinen bağlı malümat bermesini rica etti. Konsullıq hızmetiniñ müdiri vazifelerini vaqtınca icra etken Roman Nedelskiy yazma cevabında dedi ki, «bu vaziyette konsullıq imkânları sıñırlı» ve «Ukraina vatandaşlarını Suriyeden tahliye etmek içün alınğan tedbirlernen bağlı malümat er keske açıq degildir». Ukraina telükesizlik hızmeti ise Taras İbragimovnı «semetdeşlerimizniñ Ukrainağa telükesiz qaytması içün diger müessiselernen beraber bir sıra tedbir» keçire, dep işandırdı.

Balalarnıñ Suriyeden qaytması içün analar birleşmesiniñ koordinatorı Fatima Boykonıñ qayd etkenine köre, bazı ukrainalılar artıq başqa Suriye lagerine avuştırıldı.

– Ciyenim artıq Al-Hol lagerinde degil: sentâbrniñ 29-ndan 30-na keçer gecesi kürt arbiyleri onı ve diger avropalı qadınlarnı Roc lagerine alıp ketti. Anda İsveçiya, Frenkistan vatandaşları bar ve ilâhre. Şimdilik bir bağ yoq, şunıñ içün bir aftadan berli ciyenim ve balaları aqqında bir haber alamayım. Tış işler nazirliginiñ koordinatorı mennen çalışa, aman-aman er kün bağdamız. Oña malümat kerek olsa, öz menbalarımdan alam – lagerdeki qadınlardan birisi yaşaymı ya da yoq… Bu qadınlar isyancılarğa aqayğa çıqtı degen fikirlerni eşittim – amma bu öyle degil. Bu Ukraina vatandaşları, Qırımdan da, olarnıñ aqayları daa soñra aydutlarğa qoşuldı ya da IŞİD tesirine oğradı. İnsanlar Suriyede cenkleşmeycek edi – çalışacaq ediler. Bu ikâyelerni bilmeyip, episini birden qabaatlamağa kerekmey.

Taras Şevçenko Kyiv milliy universiteti Halqara munasebetler institutınıñ ocası Olga Poyedinok, ukrainalılarnıñ vatanğa qaytuv esnası kerçekten qolay degil, dep tahmin ete.

– İlk qıyın şey – Suriyede elçihanemiz yoq. Ukraina diplomatları andan bir qaç yıl evelsi tahliye etildi. Ekinci qıyınlıq şu ki, bu lagerdeki qadın ve balalarnıñ başqa vatandaşlığı da ola bile, Ukrainadan ğayrı – meselâ, Suriye vatandaşlığı. Üçünciden, Suriye içün bu milliy telükesizlik meselesidir. Er bir devletnen er bir insan boyunca vatanğa qaytuv imkânı bar ya da yoq dep ayrı muzakere keçire. İçeriden bir malümatım yoq, amma şimdi ukrainalılarnen bağlı muzakereler keçirile, dep añlayım – kimler ve nasıl qaytarılacaq.

Olga Poyedinok

Yaqın şarq tedqiqatları merkeziniñ müdir muavini Sergey Danilov Suriye ve Iraqtaki qaçaqlar lagerleriniñ kerçek vaziyeti aqqında çoq az malümat bar, dep ayta.

– On biñlernen insan bar, iç bağları ve iyerarhiyası olğan ayrı cemiyetlerdir. Qaçaqlar lagerlerinde cinaiylik ileriley, insanlarnı artıq IŞİDke degil, diger teşkilâtlarğa alalar. Olar Suriye ve Iraq ükümetlerine kerekmey, bu mesüliyetten qurtulmağa isteyler ve andaki şaraitlerni dayanılmaycaq alğa ketireler. Vatandaşları bu lagerlerde olğan memleketler olarnı almağa tırışıp, bir sıra problemnen qarşı-qarşığa kele. Bu insanlarnıñ identifikatsiyası pek qıyın, kerçekten qaytmağa isteylermi ya da birileri para almaq maqsadınen aldata añlaşılmay. Bu insanlarnıñ terroristlernen alâqası barmı-yoqmı añlamaq içün kiçik tahqiqatlar keçirmege kerek ola – ebet, añlaşıla ki, qaçaqlarnıñ ekseriyeti müthiş şaraitlerge oğrap, andan evge qaytmağa istey.

Sergey Danilov

Avgust ayında BM Bala fondu (UNICEF) Al-Hol lagerinde beş yaşına qadar sekiz bala vefat etkenine dair haberlerden qasevetlengenini bildirdi: dördü – açlıqtan, qalğanları – suvsız qalğanından, aq qorçalayıcılar qayd etkenine köre, «tedavisi qolay keçken» gipoklikemiya ve diger sebeplerden. Buña baqıp, UNICEF memleketlerni meseleni al etecek yolnı tapmağa çağırdı.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)