Yeşil urbada eki erkek Reşat Ametovnı tutıp, maşinanıñ arqa tarafına mindire. Adiy urbada üçünci kişi ise qapunı qapatıp, maşina ketkenini közete. 2014 senesi martnıñ başında Aqmescitteki Qırım ükümetiniñ binası ögünde Reşat Ametov hırsızlanğan edi, işaretsiz urbada olğan Rusiye arbiyleri ükümet binalarını zapt etmege başlağanınıñ ertesi künü edi.

39 yaşında Ametov Aqmescit merkezindeki meydanğa çıqıp, Rusiye ilhaqına qarşı narazılıq bildirdi, bunıñ videosı da bar. Bu sağ olğanınıñ soñki levhalarıdır.

Eki aftadan soñ cesedi Aqmescitten şarq tarafta 60 kilometr mesafedeki ormanda tapıldı. Üç balası qaldı. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ adliyecisi yerli prokuraturağa barıp, cesedinde işkence izleri bar, dep bildirdi. Reşat Ametovnıñ qardaşı Refatnıñ aytqanına köre, ölümniñ sebebi közüne saplanğan pıçaq yarası oldı.

Qırımnıñ Rusiye akimiyeti Ametovnıñ öldürilüvini tahqiq etecegini vade etti. Ukraina onı Rusiyeniñ yarımada işğaline qarşı narazılıq bildirgenler arasında ilk qurban dep saya.

Sekiz aydan soñ Rusiye akimiyeti Ametovnıñ ölüminde qabaatlı olğanlarnı tapmaq içün 300 şaat sorğuğa çekildi ve «bütün kerekli areketler yapıla», dep bildirdi.

Lâkin bu beyanatlarğa ve Ametovnıñ hırsızlanmasınen video olğanına baqmadan, öldürüv tahqiq etilmedi. 2014 senesi martnıñ 15-nde, yarımada ilhaqınıñ «resmiyleştirilüv» kününden üç kün ögüne, cesedi işkence izlerinen tapılğanından beş yıl keçti.

«Işıq küreşçisi» Reşat Ametov. İşğalcilerniñ qollarında ilk qan (video)

«İşğal altındaki Qırım tarihında bu ilk insan hırsızlanması oldı, – dep ayta «KrımSOS» ukrain cemaat teşebbüsiniñ koordinatorı Tamila Taşeva. – Amma o vaqıttan berli tahqiqat keçirgen kimse yoq».

Video qaydı

Qırım zapt etilgen soñ qomşu Rusiyeniñ prezidenti Vladimir Putin 1944 senesi Stalin rejimi vaqtında sürgünlikke oğratılğan ve ancaq 80-inci yıllarnıñ soñunda yarımadağa qaytıp olğan qırımtatarlarğa aynı aqları olacağını vade etti.

Moskva tarafdarı olğan Rusiye Devlet dumasınıñ deputatı Ruslan Balbek yarımada ealisiniñ 12%-ını teşkil etken musulman azlığı «devletniñ işançlı imayesi altında» buluna, dep bildirdi.

Faqat, qırımtatarlar, ğarp memleketleri ve aq qorçalayıcı teşkilâtlarınıñ malümatına köre, Rusiye akimiyeti işğalge qarşı çıqqanlarnı uydurılğan qabaatlar esasında taqip ete.

«İşğalci devletke nisbeten qullanılğan halqara gumanitar uquqqa baqmadan, Rusiye öz qanunlarını qullanmağa devam ete, bunıñ neticesi qırımtatarlarğa pek tesir etken insan aqlarınıñ ağır bozuluvları ola», – dep aytıla BM insan aqları yuqarı komissarınıñ Ukrainadaki vaziyetke dair maruzasında.

2014 senesi martnıñ başından 2018 senesi avgust ayına qadar, Tamila Taşevanıñ malümatına köre, 44 insan hırsızlandı, altısı (qırımtatarlar) ölü tapıldı. Daa 15 kişi, şu cümleden 11 qırımtatarı, şimdilik tapılmadı.

Üç kişiden ğayrı qalğanlarnıñ hırsızlanmasında Rusiye devlet qurulışlarınıñ alâqası bar olğanına dair malümat bar, dep bildire «KrımSOS».

Ametovnıñ hırsızlanmasında müim delillerden biri 2014 senesi martnıñ 3-nde Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ ükümet binası ögünde çıqarılğan video qaydı ola. O, adiseden bir qaç afta keçken soñ internette peyda oldı. Videoda körüne ki, Ametovnı «yeşil adamçıqlar», yani işaretleri olmağan Rusiye askerleri hırsızladı, olarnıñ Qırımda olğanını Putin başta inkâr etken edi.

Faqat Ametovnı hırsızlağanlar «samooborona» taqımlarınen, yani Rusiye tarafdarı olğan yerli sakinlernen bir ola, olar yarımada zapt etilgende büyük küç olğan ediler.

«Yeşil adamçıqlarnen» qıyaslansa, Ametovnı maşinağa oturtqan arbiy urbada eki insan silânı köstermegen ve maska kiymegen edi. Olarnıñ urbası o künleri Qırımda devriye kezgen «samooboronağa» oşay edi.

Bundan ğayrı, videoda qayd etilgeni kibi, Ametovnı qolunda qırmızı şerit olğan insandan bir qaç metr mesafede hırsızlaylar – Qırımda Rusiye arbiylerinen añlaşıp areket etken «samooborona taqımları» böyle kiyingen edi.

Videodaki dördünci insan Ametov oturtılğan maşinanıñ yanında tura. Ametov tirenmege tırışqanda bu adam maşinanı aylanıp ögdeki yolcu yerine otura, soñra keteler.

«Er şey yahşı azırlanğan»

Ametovnıñ cesedi tapılğanından bir ay keçken soñ Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov insanlarnıñ hırsızlanmasına «samooborona» küçleriniñ alâqaları bar olğanına dair laflarnı delilsiz dep adlandırğan edi.

«Bu laf. Er bir esnasta o sırada bundan fayda köre bilgenlerni qıdırmaq kerek», – dep ayttı Aksenov matbuat konferentsiyasında.

2014 senesi oktâbr ayında Aksenov Ametovnıñ öldürilüvini muvafaqiyetli tahqiq etecek insanlarnı mukâfatlandırmağa vade etip, akimiyet daa dört qırımtatarınıñ ğayıp oluvını tahqiq ete, dep bildirdi. Altı aftadan soñ Rusiye ükümeti BM insan aqları komitetine Ametovnıñ öldürilüvi davasında 270 şaat sorğuğa çekildi, 50-den ziyade mahkeme ekspertizası ve 50-den ziyade baquv keçirildi, dep bildirdi: «Bu cinayette qabaatlı olğan şahıslarnı tapmaq içün bütün kerekli areketler yapıla».

Kelecek yıllarda tahqiqat ara-sıra toqtatılğan ve ğayrıdan başlatılğan edi, dep bildire Ametovnıñ tuvğanları ve yaqınları.

Ametovnıñ tulı Zarina bu maqale içün intervyü ricasına cevap bermedi. Qardaşı Refat Ametovnıñ intervyüsını almaq ıntıluvları da boş oldı. Amma bir yıldan soñ Refat tahqiqatçılar Reşatnı hırsızlağan insanlarnı sorğuğa çekip yibergenini aydınlattı: «Anda er şey azır, bunı yapmağanlarına dair delilleri bar. Bu insanlarnıñ advokatları bar. Er şey yahşı azırlanğan».

Bugünki künge qadar Qırımnıñ yolbaşçısı olğan Aksenovnıñ memuriyeti ya da Rusiye Tahqiqat komitetiniñ Qırım bölügi tahqiqat ketişatınen bağlı suallerge cevap bermey.

2019 senesi mart ayınıñ başında Ukrainadaki BM insan aqları monitoring missiyası şunı bildirdi: «Ametovnıñ hırsızlanması ve öldürilüvine «Qırım samooboronasınıñ» alâqası bar olğanına dair malümatnı elde ettik».

Missiyanıñ bildirgenine köre, işbu malümat «bir çoq insannen», hususan Ametovnıñ tuvğanları ve ğayıp oluvı vaqtında Ukraina tarafdarlarınıñ narazılıq aktsiyalarında iştirak etken insanlarnen, olğan subetlerge ve ğayıp oluv videosınıñ taliline esaslana.

Missiya razılığını bermegen «menbalarnıñ ögrenilmesine yol aça bilecek malümatnı» aydınlatmağa razı olmadı.

«Bizler – tahqiqat qurulışı degilmiz. Reşat Ametovnıñ hırsızlanması ve ölüm tahqiqatınıñ mesüliyeti Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyarnıñ işğalci akimiyeti olğan Rusiye ükümetiniñ boynundadır», – dep aytıla missiyanıñ elektron mektübinde.

Ayaqta narazılıq

Ölüminden üç ay ögüne üçünci balası doğğan Ametov Qırım ükümetiniñ binası ögündeki «ayaqta narazılıqqa» çıqmaq qararı aqqında fevralniñ soñunda Facebookta ilân etken edi.

«Onıñ içün adiy bir yanaşuv. O, öz toprağınıñ vatanperveridir. 2014 senesi Qırımğa kelgen insanlarnı o, hırsız dep sayğan edi, – dep tarif ete Ametovlar qorantasınıñ dostu Lerane Haybullayeva. Onıñ aytqanına köre, onı qırımtatar tiliniñ kelecegi pek raatsızlağan edi, ve «onıñ adalet isi pek keskin edi. O, tek mıdırdap, evde aşhanede bir de bir mevzunı muzakere etmegen edi, er daim çıqışlar yapa edi. Laf etmeyip iş yapa edi».

Ametovnıñ ömür arqadaşı aytqanına köre, ğayıp olğan künü o, saba saat 7:30-da evden çıqıp, arbiy komissarlıqqa ketkenini ayttı.

Daa evel qayda olğanını er vaqıt bildire edi, bu sefer ise bir künden ziyade bir haber yoq edi.

Haybullayevanıñ aytqanına köre, anası Ametovnıñ soñki sefer evden çıqqanını körgen edi, özü ise o künü apayı aqayı ğayıp olğanını tuvğanlarına çapıp, ağlap aytqanını hatırlay: «Balaları artından çapıp qıçıra edi: «Ana».

ATR qırımtatar telekanalınıñ yayın qaydında körüne ki, Ametov hırsızlanmazdan ögüne Rusiye arbiyleri tarafından zapt etilgen ükümet binası ögünde tura.

Channel 4 Britaniya telekanalınıñ tahqiqatı çıqarğan neticelerge köre, ATR videosında bir adam bar, belki de, jurnalist – o, Ametovnıñ hırsızlanmasını yaqından çıqarğan edi.

Yañı malümat almaq içün operatornıñ şahsiyetini ögrenmek ıntıluvlarımız neticesiz oldı. Qırımdaki Rusiye tahqiqatçıları ya da Ukraina akimiyeti bunı yapıp oldımı – tam olaraq añlaşılmay, onıñ videosı olarda barmı – belli degil. Ukrainanıñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti prokuraturasınıñ yolbaşçısı Yevgeniy Komarovskiyniñ bildirgenine köre, Kyivde Ametovnıñ ölümini tahqiq etmege devam eteler, lâkin «Qırımğa kirmege çare olmağanı içün tahqiqat tedbirleri qıyınlaştırıla».

Haybullayevanıñ aytqanına köre, Qırımdaki Rusiye prokurorları bu davanıñ tahqiqatçılarını bir qaç kere deñiştirgen edi. Ametovnıñ tuvğanlarını tahqiqat malümatlarınen tanış etmegen ediler. Ukraina prezidenti Petro Poroşenko Ametovğa ölüminden soñ devlet mukâfatını berdi – Ukraina Qaramanı.

«Kyivdeki Qırım Prokuraturasınıñ malümatı pek az. Elbette, Rusiye tahqiqatı daa çoq bile, amma olar bu malümatnı bermediler», – dedi Haybullayeva.

Malümat: 2014 senesi martnıñ 3-nde saba Aqmescitniñ Maryino qasabasında yaşağan üç balanıñ babası, 39 yaşında Reşat Ametov evden çıqqan edi. Tuvğanlarına arbiy komissarlıqqa barıp, Ukraina ordusınıñ göñüllileri sırasına yazılacağını ayttı. Video kameraları onı, Rusiyeniñ Qırım işğaline qarşı Lenin meydanında Qırım ükümetiniñ binası ögünde bir kişilik narazılıq keçirgen kişini, qayd etti. Videoda körüne ki, Qırım «samooboronasınıñ» bir qaç vekili onı meydanda tutıp, maşinağa mindire. Eki aftadan soñ Reşat Ametov Qarasuvbazar rayonınıñ Ortalan (Zemlâniçnoye) köyü yanındaki tarlada ölü tapıldı. Erkekniñ cesedinde işkence izleri bar edi, başı şeritnen sarılğan edi, yanında ise qırçma tapılğan edi. Daa soñra çıqarılğan neticelerge köre, ölümniñ sebebi közüne saplanğan pıçaq yarası oldı.

Rusiyeniñ kontroli altında bulunğan Qırım akimiyeti qırımtatar faalini elâk etkenleriniñ tapılması içün mukâfat berecegini vade etti. Lâkin faalniñ qatilleri alâ daa tapılmadı.