Jurnalistika cinayet degil. Ukrayina jurnalistlerini Rusiye esirliginden nasıl azat ete bile?

Eki yıl evelsi, 2022 senesi aprel 29-da, ilhaq etilgen Qırımda Rusiye quvetçileri emşire ve vatandaş jurnalisti İrına Danılovıçnı alıp kettiler, soñra ise 7 yıl koloniyada qalmasına üküm ettiler. Ukrayina jurnalistleri milliy birliginiñ malümatına köre, eñ azından 28 ukrayin kütleviy haber vastalarınıñ hadimi ve vatandaş jurnalisti, şu cümleden Qırımdan, qanunsız tutuluv ve sahte "mahkemeler" neticesinde Rusiyede esirlikte buluna.

Uquq qoruyıcılarnıñ qayd etkenine köre, Qırım siyasiy mabüsleriniñ azat etilmesi aqqında Rusiye ile muzakereler er vaqıt qıyın keçe edi. Soñki deñişim 2019 senesi sentâbr ayında oldı. Rusiyeniñ Ukrayinağa büyük istilâsından soñ bu mesele çezilmeycek kibi körüne. Halqara gumanitar uquq cenk esirleriniñ deñişüvini közde tuta, vatandaşlarğa nisbeten ise mehanizm yoq, dep qayd eteler Qırım uquqı qoruyıcı gruppasında.

Aprelniñ 24-nde Ukrayina Yuqarı Radası "Esir alınğan ve qanunsız tutulğan jurnalistlerniñ (şu cümleden vatandaş jurnalistlerniñ) Ukrayinağa qaytarıluvı ve azat etilüvini temin etüv boyunca halqara teşkilâtlarğa muracaat etüv" aqqında qararnı qabul etti. Bu uquq qoruyıcılar arasında sıñırlı bir ümüt doğurdı. Onıñ ne derecede aqlanğanı ve jurnalistlerniñ, şu cümleden qırımlılarnıñ, Rusiye apishanelerinden azat etilmesine yardım ete bilecegi aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Roman Spiridonov ZMINA insan aqları Merkeziniñ leyhalar meneceri Viktoriya Nesterenko ve NSJU başı Sergey Tomilenko ile laf etti.

"Qırım esnasına" belli olğanı kibi, vatandaş jurnalisti İrına Danılovıç Rusiyeniñ umumiy yurisdiktsiya Dördünci kassatsion mahkemesinde öz ükümine şikâyet arizasınıñ baqılması boyunca esnasında iştirak etmekten vazgeçken. Sebep — hastalıq ve tedaviylev olmağanı sebebinden özüni qorçalap olamağanıdır.

İrına Danılovıç

İrına Danılovıçnı Rusiye mahsus hızmetleri 2022 senesi aprelniñ 29-nda Köktebelden evge işten qaytqanda tuttı. Aman-aman eki afta devamında Danılovıç aqqında bir şey belli degil edi. Advokatlar İrınanı Aqmescit SİZO-sınıñ izolâtorınıñ kartotekası yardımınen taptılar. Daa soñra Danılovıçnıñ aytqanına köre, bütün bu vaqıt devamında Rusiye quvetçileri onı aşalay ve işkencege oğratıp, şaatlıq etmege zorlağan. Rusiye quvetçileri İrınanı patlayıcı maddelerni qanunsız satın aluvda ve saqlavda qabaatladı. Böyle bir maddege binaen, 2022 senesi dekabr ayında Rusiye kontrolindeki Kefe mahkemesi İrınanı 7 yılğa azatlıqtan marum etti. İrına apis müddetini Stavropol ülkesiniñ Zelenokumsk şeerindeki Rusiye koloniyasında keçire. O, qabaatını tanımadı, uquq qoruyıcılar ise onıñ davasını bütünley sahte dep adlandırdı.

SİZO-da bulunğanda İrına otit hastalığına oğradı, tibbiy yardım kösterilmegeni sebebinden sağlığı ağırlaştı. Onıñ şiddetli baş ağırları, qulaqlarında gürülti, bayılmalar ve qısmen eşitüv ğayıpları bar edi. Yaqınları İrınanıñ mikroinsultı olğanını tüşündiler. İrına tibbiy teşkerüvden keçmek içün açlıq tutmaq mecbur oldı. Babası Bronıslav Danılovıç Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında tarif etkenine köre, İrınağa tibbiy yardım kösterilmedi, ekimler ise, ağrı ve qulaqta gürülti eşitüv siniri quruğan soñ keçecegini ayttılar.

Keçken sene noyabr ayında uquq qoruyıcılar 2014 senesinden berli Rusiye tarafından taqip etilgen ve etilmege devam etken Qırım jurnalistleriniñ cedvelini derc etti. Bu cedvelde 19 ad bar. Olarnıñ arasında Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl ve Qırım.Aqiqatnıñ (Azatlıq Radiosınıñ leyhası) frilanseri Vladislav Yesipenko bar.

Vladislav Yesipenko

Uquq qoruyıcılarnıñ malümatına köre, 19 insandan 16-sı alâ daa apiste buluna.

Bu cedvel alâ daa aktual ve daa büyük ola bileceginiñ telükesi bar, dep ayta ZMINA insan aqları merkeziniñ leyhalar meneceri Viktoriya Nesterenko. Aqiqat öyle ki, ilhaq etilgen Qırımda söz serbestligi daima bastırıla ve Rusiye qanunlarında jurnalistlerniñ işini telükege oğratqan deñişmeler yapıla, dep qayd ete uquq qoruyıcı.

"ZMINA Qırımdaki kütleviy haber vastalarınıñ temsilcilerine qarşı tahminen 160 basqını qayd etti, vaziyet daa beter ola bile, dep qorqamız. Soñki vaqıtları Lutfiye Zudiyevanıñ evine, "Qırım birdemligi" jurnalistleriniñ evine kelgenleri, evinde keçirilgen tintüvler, memuriy protokollar ve şimdi devam etken mahkemeler bile. Bu cedvelniñ daa büyük olması telükesi bar", — dep tarif etti Viktoriya Nesterenko.

Viktoriya Nesterenko

Uquq qoruyıcılarnıñ malümatına köre, Rusiye koloniyasında İrınanı ekimler bir kere baqtı, ve o alâ daa kerekli tedaviylevni almay.

"İrına Danılovıçnıñ sağlığı meselesini biz daima nezaret altında tutamız ve belgilemege, haberdar etmege tırışamız. Anda mustaqil ekimlerniñ ekspertizaları bar edi, ve olar, ebet, mikroinsult olğanına büyük ihtimal bar, dep qarar berdiler. Belki de bir kişi degil, çünki onıñ miyinde deñişmeler oldı", — dep tarif etti Viktoriya Nesterenko.

Qırımlı siyasiy mabüslerge tibbiy yardım kösterilmemesi — Rusiye penitentsiar sistemasınıñ ciddiy problemidir, dep ayta uquq qoruyıcılar. Böylece, Viktoriya Nesterenkonıñ malümatına köre, Nariman Celâlnıñ sağlığı Rusiyeniñ Minusinsk şeerine etap vaqtında fenalaştı.

"O, hastalanğan edi. Demek ki, onı da tedaviylemediler, tibbiy yardım kösterilmedi. Soñra onı Minusinskiy apishanesine yolladılar, anda SİZO-da olğan şaraitlerden daa yahşı şaraitler ola bilemi, bilmeymiz. Bu er vaqıt büyük sual altında qala, çünki siyasiy mabüslerge, ukrayin mabüslerine apishanelerde nasıl munasebet kösterilgenini yahşı bilemiz. Vladislav Yesipenkoğa da kelgende, teessüf ki, müsbet deñişmeler yoq", — dey Viktoriya Nesterenko.

Nariman Celâl

Aprelniñ 24-nde Ukrayina Yuqarı Radası "Esir alınğan ve qanunsız tutulğan jurnalistlerniñ (şu cümleden vatandaş jurnalistlerniñ) Ukrayinağa qaytarıluvı ve azat etilüvini temin etüv boyunca halqara teşkilâtlarğa muracaat etüv" aqqında qararnı qabul etti. Adresatlar arasında — BMT, AB memleketleriniñ parlamentleri ve ükümetleri, PACE, OSCE, NATO parlament assambleyası, Qızıl Haç, halqara jurnalist teşkilâtları.

Bu müim niyet deklaratsiyasıdır, dep ayta NSJU reisi Sergey Tomilenko.

"Biz bu muracaatnıñ doğrudan-doğru areket olaraq sayılmasını ve eñ azından bir vatandaş esiriniñ, yani ukrayin jurnalistleriniñ azat etilmesini isteymiz. Aynı zamanda, eminim ki, bu muracaat er şeyni tamamlay ve neticede azatlıqqa, zenaatdaşlarımıznıñ azat etilmesine yol açacaq deliller bazasını toplay", — dep ayttı Sergey Tomilenko.

Sergey Tomilenko

Sergey Tomilenkonıñ aytqanına köre, bu, Rusiye esirliginde bulunğan jurnalistler içün müim ahlâqiy emiyetke maliktir.

"Böyle haberler ve beyanatlar kele, eminim, işğal etilgen Qırımdaki zenaatdaşlarımızğa, mabüs zenaatdaşlarımızğa, adaletsiz apiske alınğanlarğa kele, ve olar bu destek sözlerini köre. Olar içün Ukrayina küreşkenini, parlament küreşkenini, jurnalistler özleri içün küreşkenini bilmek pek müim, ve bu olarğa dayanmağa küç bere", — dep ayta eminliknen ayta Sergey Tomilenko.

Ukrayina uquq qoruyıcılar şurasınıñ başı emin ki, Rusiye tarafından ukrayin jurnalistleriniñ taqip etilüvi halqara mahkemede kösterilecek ve Rusiye jurnalistlerge ve söz serbestligine qarşı yapılğan cinayetleri içün cezalanacaq.

"Azatlıq areketi bar, keçmişte belli bir örnekler bar edi, men kene de Stanislav Aseyev, Suşçenko, Lugansk jurnalisti Mariya Varfolomeyevanı hatırlayım", – dep bildire o.

Sergey Tomilenkonıñ fikirince, olar global, halqara ve milliy jurnalist birdemliginiñ yardım etkenini köstere.

Ukrayina jurnalistleriniñ milliy birliginiñ malümatına köre, eñ azından 28 ukrayin kütleviy haber vastalarınıñ hadimi ve vatandaş jurnalisti, şu cümleden Qırımdan, Rusiyede esirlikte buluna.

"Rusiye ögünde olarnıñ yekâne qabaatı şu ki, jurnalistler propaganda yolunı degil de, professional mustaqil jurnalistika yolunı sayladılar. Jurnalistika "cinayet degil", — dep bildirdi Tomilenko.

Tomilenkonıñ aytqanına köre, halqara zenaat cemiyetiniñ diqqatını buña celp etmek müimdir. Ukrayina Milliy jurnalist universiteti mayıs ayında keçirilecek Avropa jurnalistler federatsiyasınıñ kongressine ukrayin jurnalistlerine destek bildirmek içün mahsus muracaat azırlay. Tomilenko ümüt ete ki, bu Birleşken Qırallıq, İtaliya, Frenkistan ve İspaniyadaki milliy birliklerge öz memleketleriniñ ükümetlerinen beraberlikte çalışıp, Rusiye apishanelerinden ukrayin jurnalistlerini azat etmek imkân berecek.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.