Viktoriya Veselova
Aqmescit –İşğal etilgen Qırımda birinci ciddiy meseleler başlandı. Şimaliy-Qırım kanalına suvnıñ berilüvi 3 qat qısqartıldı. Bunı yarımadanıñ separatistik akimiyeti bildire. Ukraina ise, Qırımğa suv evelden olğan miqdarda yiberilgenini ayta. Eki taraf biri-birini qabaatlağan vaqıtta, qırımlılar suvnı dört köznen bekley. Yerli sakinler yarımadada adetince baar-yazda yüz bergen qurğaqlıqtan evel, tarlalarını keregi kibi suvarıp, asrap olamaylar.
Adet üzre yarımadada suvaruv mevsimi mayısta başlana. Qırımlılar, bu cümleden, fermacılar ve yazlıq evleriniñ saipleri mayıs bayramları künleri kebap manğallarınen beraber, bostanlarında küçük «fiskilerni» qoyalar ve böyleliknen, suvaruv mevsimini açalar.
Bu sene suvaruv mevsiminiñ başlanuvını haber etken ve bu sebepten borularnı teşkergen bir kimse olmadı. Bunı QırımAqiqatqa Qırımdaki hocalıq saiplerinden biri ayttı.
Yazlıq evleri ve küçük fermaları olğan bostancılar da iç bir haber almadılar. Onıñ içün suvaruv mevsimi keçke qaldırılacağında eminler. «Şimaliy-Qırım kanalına suv yiberilgen soñ, yarımadanıñ şimalinden merkezine qadar eki afta içinde yetip bara. Özüñiz sayıp baqıñız, akimiyet vekilleri bu afta içinde añlaşıp olsalar, suvnıñ yiberilmesi içün daa bir qaç kün kerek, ve daa eki afta bizge yetip kelmesi içün. Suvaruv mevsimi keçke qalacaq. Ümüt etemiz, bu mesele uzaqqa sürmez, ava da pek sıcaq olmaz», – qayd etti, çoqtan suvarılması kerek sebze tarlasınıñ saibi.
Qırımlılarnı suvsız separatistler qaldırdılarmı?
Ukraina prezidenti memuriyeti yolbaşçısı vazifesini eda etken Andriy Sençenkonıñ fikirince, suvnıñ berilmesi 1,5 million grivna miqdarında borc sebebinden qısqartıldı.
Bunen beraber, o separastik akmiyetni suvnıñ qırsızlığında qabaatlay. «Şimdi ne ola yata. Suv Canköyge birinci pompağa qadar yetip keldi, anda onı qoşma kanalları vastasınen qırslaylar. Bugünki künde tahminen million grivna fiyatına suvnı saipleştirdiler. Zararnı ise, «Ukrvodhoz» körecek», – dedi Sençenko.
Öz başına tayinlengen ükümetniñ yolbaşçısınıñ «birinci muavini» Rustam Temirgaliyev, 2014 senesine Ukraina ile añlaşma kerçekten de tizilmeginini tasdiqladı. Sebebi –Ukraina çeşit sebeplerden ötrü kerekli vesiqalarnı qabul etmey. «Biz vesiqalarnı imzalamaq içün yolladıq. Olar deñiştirmege talap ettiler. Cuma aqşamı biz kene de Herson vilâyetine vesiqalarnı yiberdik. Amma, manaçıq tapıp, biz yañlış vesiqalarnı bergenmiz, dediler. Şimdi Qırımğa bir saniyede 50 kubometr degil de 16 kubometr miqdarında kele. Bunı da biz tehnik cietinden meseleni özümiz çezip, olarğa suvnı qapatmamağa imkân bermedik»,– dedi o.
Temirgaliyev suv meselesinde şahsen Sençenkonı qabaatladı – sanki, o cumhuriyetnen suv boyunca añlaşmanı tizmemege emir etti. Bu kibi fikirni bütün Rusiye ve akimiyet tarafdarları olğan matbuat vastaları ifade eteler.
«Qabaatlanğan» Sençenkonıñ özü QırımAqiqatqa izaat bergende, Temirgaliyevniñ sözleri «saçma ve yalan» olğanını bildirdi. Aytqanına köre, Dnepr suvı ta martnıñ 19-nda berilgen edi. «Canköydeki birinci pompa stantsiyasına qadar o yetti. Bundan soñra, suv Şimaliy-Qırım kanalı boyunca aqması içün, bütün qış işsiz turğan pompa stantsiyalarını işke tüşürmek, «Krımenergo»ğa para tölemek ve añlaşma tizmek kerek. Bundan iç bir şey yapılmadı», – qayd etti o.
Sençenko ayta, suv hocalıqları yolbaşçılarını ta marta Kiyevge davet etip, olarnen 2014 senesine añlaşmalar tizmek içün davet etildiler. Amma, epsi red etti. «Ne içün kelmeysiz? dep sorasaq, bizge qırım ükümeti yasaq etti, dediler. Olarnı alıp ketirmek içün askerlerni yollamazsıñ da..», – dedi prezident memuriyeti yolbaşçısı vazifesini eda eticisi.
Ukrain matbuat vastalarında, Sençenkonıñ sözlerine esaslanıp, yalısında okkupantlar tarafından minalar kömülgen Şimaliy-Qırım kanalında iş yapılmağanını aqqında haber peyda oldı.
Qırımlılar qıynalmasın dep, ukrain akimiyeti qırımlı separatistlernen añlaşacaqmı kibi sualge, Sençenko kesen-kes: «Biz cinayetçilernen añlaşmaycqmız», dedi.
Biraz yalan aqqında
Qırımnıñ suvnen temin etilüv meselesi çezilmey qalğanda, onıñ etrafında bir çoq yalan malümat peyda olıp başladı. Esasen bu kibi malümatnı rusiyeli ya da akimiyetke baqqan matbuat vastaları tarqatalar. Bu maqalelerde mesele daa kergin kösterile ve kerçek olmağan faktlar berile. İnanmasañız, guglden sorañız.
«Bu mevsimde kerek olğan saniyede 100 kubometr suv yerine yalıñız 6 kubometr yiberile. Ukraina akimiyeti yarımadanı temiz suvnen teminlegen Şimaliy- Qırım kanalına tüşken suvnıñ berilüvini aman-aman qapattılar» – qorquza rusiyeli matbuat vastaları.
Rusiye matbuat vastalarından biri, Sovet ükümeti suv hocalığınıñ sabıq naziri Polad Polad-zadeniñ sözlerini ketire. Polad-zadeniñ fikirince, Şimaliy-Qırım kanalaına suv berilüvi on qat eksilgen. Amma, em A. Sençenko, em de qırımlı separatistler aynı raqamlarnı bildirgen ediler.
Bu meselede Ukrainanı qırımlılarnıñ duşmanı olaraq köstermege tırışqanları belli. Ve birden «yañı vatandan» yardımnı teklif eteler, o da, Ukraina suvından vazgeçip, deñiz suvınıñ tuzını yoq etip, içmege çağıralar. Bunı martnıñ soñunda Rusiye baş-naziri Dmitriy Medvedev aytqan edi.
Rusiye yaqlı matbuat vastalarında mezkür fikir daa çoq bildirile. Polad-zade da, şunı qayd ete: «Qırım içün yekâne çıqış yolu, deñiz suvınıñ tuzını yoq etken işhanelerni qurmaq kerek. Misal içün, Azaq deñizniñ suvı aman-aman tuzsız».
«Aman-aman tuzsız» sözleri azaq deñiz içün pek qabartılıp aytılğandır. Bunı er qırımlı ayta bile. Qara deñizge baqqanda, elbette, Azaqnıñ suvı daa tatlı, amma olğan tuzı 10-12 promilleni teşkil ete.
Ukraina ya da «yer astı ayaq maşinası»?
Qırımnı suvnen temin etüv meselesini separatist akimiyeti mecburen eñ yaqın yılları Ukraina ile çezecegi körünip tura. Şimaliy-Qırım kanalınıñ 50 yıl içinde ipranğan sistemasını tertipke ketirmege kerek olacağı da belli. Bu iş Rusiye parasına yapılacaqtır. Bunıñ episi, Kubandan suv borularını keçirmek ve ya deñiz suvını tuzsız yapacaq işhanelerni qurmaqtan daa ücüzdır. Bu leyhalar em paalı, em de çoq yılğa sürecekler. Hatırlatmaq kerek ki, 1950 senesi Kahovkadan Qırımğa borularnı keçirdiler. O vaqıt, Sovet ükümeti nazirler Şurası diger eki – Kubandan Keriç limannıñ astından boru keçirmek ve Azaqnıñ suvını tuzsız yapmaqnen bağlı leyhalarnı red etken edi. Elbette, «yer astı ayaq maşinası»nı uydurmaqtan, borularnı qaradan çekmek daa oñaytlı.
Azaq deñiziniñ suvını da daimiy sürette tuzsız yapmaq mümkün degil. «Krımvodhoz» tarafından bildirilgen statistika boyunca, Şimaliy-Qırım kanal vastasınen 50 yıl içinde 130 milliard kubometr suv keçti. Bui se, Azaq deñiziniñ yarısıdır. 50-100 yılğa yeter demek.
Em de Rusiyeniñ özünde, meliorativ sisteması da yüksek seviyede olmayıp, maliye destekke muhtac olğanını aqılda tutmaq kerek.
Aqmescit –İşğal etilgen Qırımda birinci ciddiy meseleler başlandı. Şimaliy-Qırım kanalına suvnıñ berilüvi 3 qat qısqartıldı. Bunı yarımadanıñ separatistik akimiyeti bildire. Ukraina ise, Qırımğa suv evelden olğan miqdarda yiberilgenini ayta. Eki taraf biri-birini qabaatlağan vaqıtta, qırımlılar suvnı dört köznen bekley. Yerli sakinler yarımadada adetince baar-yazda yüz bergen qurğaqlıqtan evel, tarlalarını keregi kibi suvarıp, asrap olamaylar.
Adet üzre yarımadada suvaruv mevsimi mayısta başlana. Qırımlılar, bu cümleden, fermacılar ve yazlıq evleriniñ saipleri mayıs bayramları künleri kebap manğallarınen beraber, bostanlarında küçük «fiskilerni» qoyalar ve böyleliknen, suvaruv mevsimini açalar.
Bu sene suvaruv mevsiminiñ başlanuvını haber etken ve bu sebepten borularnı teşkergen bir kimse olmadı. Bunı QırımAqiqatqa Qırımdaki hocalıq saiplerinden biri ayttı.
Yazlıq evleri ve küçük fermaları olğan bostancılar da iç bir haber almadılar. Onıñ içün suvaruv mevsimi keçke qaldırılacağında eminler. «Şimaliy-Qırım kanalına suv yiberilgen soñ, yarımadanıñ şimalinden merkezine qadar eki afta içinde yetip bara. Özüñiz sayıp baqıñız, akimiyet vekilleri bu afta içinde añlaşıp olsalar, suvnıñ yiberilmesi içün daa bir qaç kün kerek, ve daa eki afta bizge yetip kelmesi içün. Suvaruv mevsimi keçke qalacaq. Ümüt etemiz, bu mesele uzaqqa sürmez, ava da pek sıcaq olmaz», – qayd etti, çoqtan suvarılması kerek sebze tarlasınıñ saibi.
Qırımlılarnı suvsız separatistler qaldırdılarmı?
Ukraina prezidenti memuriyeti yolbaşçısı vazifesini eda etken Andriy Sençenkonıñ fikirince, suvnıñ berilmesi 1,5 million grivna miqdarında borc sebebinden qısqartıldı.
Bunen beraber, o separastik akmiyetni suvnıñ qırsızlığında qabaatlay. «Şimdi ne ola yata. Suv Canköyge birinci pompağa qadar yetip keldi, anda onı qoşma kanalları vastasınen qırslaylar. Bugünki künde tahminen million grivna fiyatına suvnı saipleştirdiler. Zararnı ise, «Ukrvodhoz» körecek», – dedi Sençenko.
Öz başına tayinlengen ükümetniñ yolbaşçısınıñ «birinci muavini» Rustam Temirgaliyev, 2014 senesine Ukraina ile añlaşma kerçekten de tizilmeginini tasdiqladı. Sebebi –Ukraina çeşit sebeplerden ötrü kerekli vesiqalarnı qabul etmey. «Biz vesiqalarnı imzalamaq içün yolladıq. Olar deñiştirmege talap ettiler. Cuma aqşamı biz kene de Herson vilâyetine vesiqalarnı yiberdik. Amma, manaçıq tapıp, biz yañlış vesiqalarnı bergenmiz, dediler. Şimdi Qırımğa bir saniyede 50 kubometr degil de 16 kubometr miqdarında kele. Bunı da biz tehnik cietinden meseleni özümiz çezip, olarğa suvnı qapatmamağa imkân bermedik»,– dedi o.
Temirgaliyev suv meselesinde şahsen Sençenkonı qabaatladı – sanki, o cumhuriyetnen suv boyunca añlaşmanı tizmemege emir etti. Bu kibi fikirni bütün Rusiye ve akimiyet tarafdarları olğan matbuat vastaları ifade eteler.
«Qabaatlanğan» Sençenkonıñ özü QırımAqiqatqa izaat bergende, Temirgaliyevniñ sözleri «saçma ve yalan» olğanını bildirdi. Aytqanına köre, Dnepr suvı ta martnıñ 19-nda berilgen edi. «Canköydeki birinci pompa stantsiyasına qadar o yetti. Bundan soñra, suv Şimaliy-Qırım kanalı boyunca aqması içün, bütün qış işsiz turğan pompa stantsiyalarını işke tüşürmek, «Krımenergo»ğa para tölemek ve añlaşma tizmek kerek. Bundan iç bir şey yapılmadı», – qayd etti o.
Sençenko ayta, suv hocalıqları yolbaşçılarını ta marta Kiyevge davet etip, olarnen 2014 senesine añlaşmalar tizmek içün davet etildiler. Amma, epsi red etti. «Ne içün kelmeysiz? dep sorasaq, bizge qırım ükümeti yasaq etti, dediler. Olarnı alıp ketirmek içün askerlerni yollamazsıñ da..», – dedi prezident memuriyeti yolbaşçısı vazifesini eda eticisi.
Ukrain matbuat vastalarında, Sençenkonıñ sözlerine esaslanıp, yalısında okkupantlar tarafından minalar kömülgen Şimaliy-Qırım kanalında iş yapılmağanını aqqında haber peyda oldı.
Qırımlılar qıynalmasın dep, ukrain akimiyeti qırımlı separatistlernen añlaşacaqmı kibi sualge, Sençenko kesen-kes: «Biz cinayetçilernen añlaşmaycqmız», dedi.
Biraz yalan aqqında
Qırımnıñ suvnen temin etilüv meselesi çezilmey qalğanda, onıñ etrafında bir çoq yalan malümat peyda olıp başladı. Esasen bu kibi malümatnı rusiyeli ya da akimiyetke baqqan matbuat vastaları tarqatalar. Bu maqalelerde mesele daa kergin kösterile ve kerçek olmağan faktlar berile. İnanmasañız, guglden sorañız.
«Bu mevsimde kerek olğan saniyede 100 kubometr suv yerine yalıñız 6 kubometr yiberile. Ukraina akimiyeti yarımadanı temiz suvnen teminlegen Şimaliy- Qırım kanalına tüşken suvnıñ berilüvini aman-aman qapattılar» – qorquza rusiyeli matbuat vastaları.
Rusiye matbuat vastalarından biri, Sovet ükümeti suv hocalığınıñ sabıq naziri Polad Polad-zadeniñ sözlerini ketire. Polad-zadeniñ fikirince, Şimaliy-Qırım kanalaına suv berilüvi on qat eksilgen. Amma, em A. Sençenko, em de qırımlı separatistler aynı raqamlarnı bildirgen ediler.
Bu meselede Ukrainanı qırımlılarnıñ duşmanı olaraq köstermege tırışqanları belli. Ve birden «yañı vatandan» yardımnı teklif eteler, o da, Ukraina suvından vazgeçip, deñiz suvınıñ tuzını yoq etip, içmege çağıralar. Bunı martnıñ soñunda Rusiye baş-naziri Dmitriy Medvedev aytqan edi.
Rusiye yaqlı matbuat vastalarında mezkür fikir daa çoq bildirile. Polad-zade da, şunı qayd ete: «Qırım içün yekâne çıqış yolu, deñiz suvınıñ tuzını yoq etken işhanelerni qurmaq kerek. Misal içün, Azaq deñizniñ suvı aman-aman tuzsız».
«Aman-aman tuzsız» sözleri azaq deñiz içün pek qabartılıp aytılğandır. Bunı er qırımlı ayta bile. Qara deñizge baqqanda, elbette, Azaqnıñ suvı daa tatlı, amma olğan tuzı 10-12 promilleni teşkil ete.
Ukraina ya da «yer astı ayaq maşinası»?
Qırımnı suvnen temin etüv meselesini separatist akimiyeti mecburen eñ yaqın yılları Ukraina ile çezecegi körünip tura. Şimaliy-Qırım kanalınıñ 50 yıl içinde ipranğan sistemasını tertipke ketirmege kerek olacağı da belli. Bu iş Rusiye parasına yapılacaqtır. Bunıñ episi, Kubandan suv borularını keçirmek ve ya deñiz suvını tuzsız yapacaq işhanelerni qurmaqtan daa ücüzdır. Bu leyhalar em paalı, em de çoq yılğa sürecekler. Hatırlatmaq kerek ki, 1950 senesi Kahovkadan Qırımğa borularnı keçirdiler. O vaqıt, Sovet ükümeti nazirler Şurası diger eki – Kubandan Keriç limannıñ astından boru keçirmek ve Azaqnıñ suvını tuzsız yapmaqnen bağlı leyhalarnı red etken edi. Elbette, «yer astı ayaq maşinası»nı uydurmaqtan, borularnı qaradan çekmek daa oñaytlı.
Azaq deñiziniñ suvını da daimiy sürette tuzsız yapmaq mümkün degil. «Krımvodhoz» tarafından bildirilgen statistika boyunca, Şimaliy-Qırım kanal vastasınen 50 yıl içinde 130 milliard kubometr suv keçti. Bui se, Azaq deñiziniñ yarısıdır. 50-100 yılğa yeter demek.
Em de Rusiyeniñ özünde, meliorativ sisteması da yüksek seviyede olmayıp, maliye destekke muhtac olğanını aqılda tutmaq kerek.