Fevralnıñ 16-nda Aqmescitteki “Abdal” mezarlığında qırımtatar milliy areketiniñ belli veteranı İzet İzedinov ile vedalaşacaqlar. O, devam etken koronavirus pandemiyasınıñ daa bir qurbanı olı.
İzedinv 83 yaşında edi, amma soñki nefesine qadar faal iştirkçi edi. Qırımtatarlarnıñ davaları boyunca mahkeme oturışlarında sıq-sıq iştirak ete edi. “Qırım birdemligi” cemaat birleşmesiniñ er ay keçirilgen oturışlarını ziyaret ete edi.
İzet ağa daima sağlam, tendürist ve küç-quvet ile tolu edi, şunıñ içün yaşına baqmadan ölümi aqqında haber er kesni şaşırttı.
İzet İzedinov 1938 senesi doğdı. Altı yaşında qorantası ve bütün qırımtatar halqı ile beraber Vatanından sürgün etildi.
Кофе, базары и ремесла. Быт крымских татар до депортации (фотогалерея)
Qırımtatar milily areketinde 1947 senesinden başlap, iştirak etip keldi. O vaqıt, bütün halqınen beraber aqsızlıqtan azap çekken beşinci sınıf talebesi edi. İzet ağa Stalinge yazıp, ne içün qırımtatarlar öz Vatanıda yaşamaylar, dep soradı. Mektebinde bundan sebep telâş çıqtı. Tam şekilde milliy areketke 1957 senesi qoşuldı.
1990 senesi yarımadağa qaytıp keldi. Mında adamlarnıñ çoqu onı yahşı işlernen bildi. Men ise, 2018 senesi muvafaqiyetnen yekünlengen bir teşebbüslerinden biri aqqında aytıp bermege isteyim.
Bir şahıs qırımtatar halqına ait olsa, Qırımda adını ebediyleştirmege qolaymı? Körüşüvlerimizden birinde İzet ağağa bu sualni berdim. Meşur qırımtatar Kenan Kutub-zade adınıñ ebediyleştirilüvinen şahsen oğraşqanını bile edim.
Moskvadan Qırımğa büyük insan Kenan Kutub-zadeniñ oğlunıñ kelmesi, adınıñ ebediyleştirilmesiniñ kerekligini hatırlattıİzet İzedinov
“Moskvadan Qırımğa büyük insan Kenan Kutub-zadeniñ (Kenan Kutub-zade – kino operatorı, “Osventsim” lageriniñ deşetini çıqarğan birinci cebe operatorı) oğlunıñ kelmesi, adınıñ ebediyleştirilmesiniñ kerekligini hatırlattı. Aqmescitteki Qırımtatar medeniyet ve tarih müzeyinde cebe operatorı Kenan Kutub-zadeniñ hatırasını ebediyleştirmek içün bir komitet teşkil etildi. Komitet erkânına 15 insan kirdi. Neden başlamaq kerek olğanını, o vaqıt çoqu tasavur eti bilmey edi. Olardan reisni saylamaq kerek edi. Bu müzey hadimleri, cemaatçılıq. Neticede üç namzetten komitet reisi vazifesini meni sayladılar. Doğrusını aytsam, angi qıyınlar olacağını bile-bile bu vazifege can atmadım”, – dep hatırlay edi faal.
Kenan Kutub-zade bütün cenkni keçti. Amma yapqan eñ müimi – Poloniyadaki “Osventsim” ölüm lagerini 35 kün devamında çıqarğanıdır. O, anda toplama lageri mabüsleriniñ azat etilüvinden soñ ekinci kün keldi. Bir çoq arbiy kino operatorları şu deşetlerge dayanıp olamadılar, anda çalışıp olamadılar ve andan kettiler. Kenan Kutub-zade ise bir aydan ziyade lagerde çalışıp, natsistlerniñ cinayetlerini çekti. O anda üyken kino operatorı edi ve onıñ taqımı tarafından çıqarılğan film 1946 senesi Nürnberg esnasında taqdim etildi. Bu film natsistlerniñ qabaatını tasdıqlağan esas delil oldı. Amma bu meşur insannıñ eşqına Vatanında memorial bir levha bile qoyulmadı.
Kenan Kutub-zade (kinokameranen) "Оsventsimde" çeke
İzet ağa, bir çoq bürokratik manialar, körüşüvlev ve yazışuvlar olğanı aqqında aytıp bergen edi. Bütün bular pek yavaş-yavaş keçti ve esnas aselet uzatılğanı kibi köründi.
“Uzun müddet çalışmalı edim, bütün esaslarnı, mukâfat vesiqalarını tapıp, er şeyni azrdamalı edim. Bu meselenen Restavratsiya institutına muracaat ettim, anda men arhivlerde toplağan vesiqalar esasında er şeyni resmiyleştirmege yardım ettiler. Neticede, Kenan Kutub-zadege bir memorial luvhanıñ qoyulmasına irişmek içün bütün instantsiyalarnı üç kere keçmek kerek oldım ve ne ise üçünci dkere müsbet netice oldı. Memorial levhanı qoymaq içün izin berildi. Bu iş menim ğalebemnen yekünlendi, cemaatçılıqnıñ bu teşebbüsine qoltutmaq kerek olğanına olarnı inandırıp oldım. 2018 senesinden başlap Yalta kinostudiyasınıñ territoriyasında Kenan Kutub-zadeniñ memorial levhası yasılıp tura”, – ğururnen aytıp bergen edi faal.
Kenan Kutub-zade
İzet İzedinovnıñ ölümi qırımtatar milliy areketi ve bütün qırımtatar halqı içün büyük bir ğayıptır.
Zarema Seitablayeva, qırımlı, bloger (müellifniñ adı ve soyadı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün