«İnsanlarnıñ memnüniyetsizligi artacaq»: qırımlılar 2021 senesinden ne bekley

Qırımda 2020 senesi qurğaqlıq ve koronavirus pandemiyasınen bağlı sıñırlavlar işareti astında keçti. Yarımada diger çetel memleketlerine barıp olamağan Rusiye turistlerini qabul etti. Ukrainanıñ Rusiye siyasiy mabüsi dep sayğan qırımlılarnıñ cedveli arttı. Qırımlılar ve olarnıñ aqlarını esas Ukrainada qoruğanlar 2021 senesinden ne bekley, bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.

2020 senesi Qırımda suv problemleri bir çoq narazılıq aktsiyasına yol açtı – hususan aqmescitli faal Sergey Akimovnıñ bir kişilik narazılıq aktsiyasına. Çezilmegen suv teminlevi problemi sebebinden sentâbr ayında o, Qırımnıñ Rusiye ükümeti reberlerini istifağa yollamağa talap etti. Akimov keçirgen bir kişilik narazılıq aktsiyası sebebinden 20 biñ ruble para cezasını aldı, dekabr başında Qırım Yuqarı mahkemesi onıñ istinaf şikâyetini red etti. Faal, Avropa İnsan aqları mahkemesine şikâyet etmege niyetlene, dep aytqan edi.

Sergey Akimovnıñ Qırım.Aqiqatqa bildirgen fikrine köre, Qırımnıñ Rusiye akimiyeti 2021 senesi olarnı tenqit etkenlerni daa çoq taqip etecektir.

– Mahkeme yapqan areketlerimde bozuv tapmayıp, meni çoq sefer aqlağan edi, amma cevap bergenler yoq. Şikâyetler yazdım, amma tek boş cevaplar kele. Ceza berilmegeni içün cemaatçılarğa, qırımlı faallerge kene basqı artacaq. Ümüt etem ki, menim davam cinaiy olmaz: bir şeyni gizliden qoyacaq olsalar edi, keçken tintüvler vaqtında endi yapar ediler. Akimiyet meni toqtatacaq dep tüşüngen para cezası taktikasını saylap aldı, amma men toqtamaycam. Maña çoq insan muracaat ete, qol tuta. Qırımlılar ne olğanını añlap başlay, akimiyet altı yılda olar içün bir şey yapmadı ve yapmağa istemey. 2021 senesi memnüniyetsizlik tek artacaq, ve para cezaları bile insanlarnı toqtatıp olamaz. Aqmescitte er kün birileri ya bir kişilik narazılıq aktsiyası ya da bunıñ kibi diger areketler içün mahküm etile.

Sergey Akimov

Koronavirus yuqunçını tarqatmamaq maqsadınen işğal altındaki Qırımda kütleviy aktsiyalarnıñ keçirilmesi yasaqlandı. Aynı vaqıtta dekabrniñ 30-nda keçirilgen operativ ştab toplaşuvında Sergey Aksenov Qırım Rusiye turistlerinden qapatılsa bile, hasta sayısına bir tesir olmaz, dep bildirdi. Qırımlılar ise ilâclar ve hastahanede yerler yetmegenini içtimaiy ağlarda şikâyet etmege devam ete.

Qırımtatar faali Nariman Celâlnıñ fikirince, Rusiye akimiyeti pandemiyanen baş etip olamay, qırımlılar ise añlı degil.

– Yazda Qırımğa on biñlernen hasta rusiyeli kirsetildi – Aksenovnen razım, Qırımnı qapatmaqta fayda yoq artıq, vaziyet yaramay. Qırımlılar çaresini tapmağa ögrendi, ilâc tapa, evde tedaviylene, tanış ekimlerini tapa, şahsiy olraq mesleat alalar. Tek ağır alda ya da añlaşıp hastahanege yatmaq mümkün. Biri beş biñ ruble bere, digerleri on biñlernen, bu aqta añlaşalar. Belli bir sessizlik bar, çünki insanlar telâşlanmayıp, özüni temin etecek çare tapa. Tükânlarda mesafe degen şey yoq: insanlar er yerde, maskalarnı endireler ve ilâhre. İş adamları bayram künleri para qazanmağa tırışa, er şeyni kontrol etkenler ise şimdi er angi tenbi cemaatnı açuvlandıracağını bile.

Nariman Celâl

Nariman Celâlnıñ tahminlerine köre, yañı yıl bayramlarından soñ COVID-19 hastalarınıñ sayısı artacaq, çünki insanlar yılbaş bayramlarında çoq toplaştı.

Ukraina aq qorçalayıcılar qırımlılar tutulğan tahqiqat izolâtorları ve apishanelerinde koronavirus yuqunçı tarqala bile dep qorqularını bildirgen ve bunı halqara teşkilâlatlarğa haber etken edi. Küzde Ukraina siyasiy mabüs dep sayğan bir qaç mabüs COVID-19 oldı. Laf «Hizb ut-Tahrir davalarınıñ» mabüsleri aqqında kete: Rusiyede yasaqlanğan teşkilât ile alâqaları olğanında qabaatlanıp, qırımlılar büyük apis cezalarını ala – 17 yılğa qadar azatlıqtan marum etile. Ukraina akimiyetiniñ malümatına köre, Rusiyede yüzden çoq siyasiy mabüs tutula, çoqusı qırımtatarıdır.

Qırımtatar faali İsmail Ramazanov Rusiye akimiyeti tarafından taqip etilgeni içün esas Ukrainağa ketmege mecbur oldı. Onıñ fikirince, resmiy Kyiv 2020 senesi siyasiy mabüsler problemine az diqqat ayırdı.

– Qabaatsız tanılğan Ernes Ametovnıñ ve endi apisten soñ Nariman Memedeminovnıñ azatlıqqa çıqqanı quvandıra. Ne yazıq ki, bu Ukraina ve Rusiye arasında deñişim neticesinde olmadı. Keçken sene prezident Zelenskıynıñ ofisi siyasiy mabüslerniñ soy-soplarınen bağlanmadı. Kyivde keçirgen bütün aktsiyalarında iştirak ettim, ve Prezident ofisinden bir cevap eşitmemek meni şaşırtqan edi. Bilgenime köre, Ukraina ombudsmeni Lüdmila Denisova Rusiye zenaatdaşı Tatyana Moskalkovanen bağda buluna. Şübhesiz, Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platforması ilân etildi, o, bayağı ses-şamata çıqardı. Amma ilk evelâ Rusiye apishanelerinde çoqtan yatqan Ukraina vatandaşlarını azat etmeli.

İsmail Ramazanov

2020 yılında qırımlılarnıñ azat etilmesi mümkün olğan Ukraina ve Rusiye arasında bir deñişim olmadı. Dekabr ayında Prezident ofisiniñ vekili Natalya Zaretskaya Qırım ve Donbasta tutulğan ukrainalı reinelerniñ soy-soplarınen körüşip, olarnı azat etüv yol haritasını tizmege azırlar, dep bildirdi.

Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekiliniñ muavini Tamila Taşevanıñ fikirince, işğal etilgen yarımadanen bağlı problemler 2020 senesi devlet qurulışları tarafından kerekli diqqatnı celp etti ve bu ğayretler 2021 senesi inkişaf etecek.

– 2020 senesi qırımlılar içün online hızmetler üzerinde çalıştıq ve şimdi olarnı 2021 senesi kirsetüv yol haritasını azırlaymız. Bundan ğayrı, keçici adliye qavrayışını azırladıq – bu vesiqa Prezident ofisi tarafından baqıla. Ümüt etemiz ki, kelecek yılnıñ ilk üç ayı içinde qabul etilir ve prezident tarafından imzalanır. Temsilciligimiz cemaat teşkilâtlarınen beraber Qırımda taqip etilgen vatandaşlar içün status üzerinde çalıştı. Bu vesiqa da Ukraina prezidentiniñ ofisinde buluna. 2020 senesi Qırım meselesiniñ arqa planda olmağanını kösterdi, biz Reintegratsiya nazirligi, Tış işler nazirliginiñ taqımlarınen beraber onı umummilliy seviyege köterdik.

Tamila Taşeva

Tamila Taşeva, 2021 senesiniñ ilk aylarında Ukraina akimiyeti azırlağan Qırımnı işğalden azat etüv strategiyasınıñ açıq qısmı taqdim etilir, dep ümüt ete.

Ukraina Tış işler nazirligi «Qırım platforması» çerçivesinde Qırımnı işğalden azat etüv sammitini Kyivde 2021 senesi mayıs ayında keçirmege planlaştıralar, dep bildirgen edi.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

2014 senesiniñ Rusiyeniñ Qırım işğalinden soñ mustaqil jurnalist, vatandaş faali, Qırımtatar Milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaq etilgen «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı ile alâqalı olğanından şübheli sayılğan Qırım musulmanlarınıñ evlerinde muntazam surette kütleviy tintüvler ötkere.

2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.

Ukraina Yuqarı Radasınıñ İnsan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisova, Rusiye apishanelerinde tutulğan ukrainalı siyasiy mabüslerniñ farqlı sayısı aydınlatqan edi: 113-ten 115-ke qadar, 80-den çoq – qırımtatarıdır. Qırımtatar resurs merkeziniñ cedvelinde 86 qırımlı siyasiy mabüs bar. Qırım aq qorçalayıcı gruppası da aynı raqam aqqında ayta.

Siyasiy mabüslerge qol tutuv programmasınıñ reberi, «Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ şura azası Sergey Davidisniñ bildirgenine köre, merkezleriniñ cedvelinde 315 insan bar, 59-ı – qırımtatarıdır.

Aq qorçalayıcılar ve advokatlar bu cinaiy davalarnı siyasiy, milliy ya da diniy sebeplerden taqip dep adlandıra. Rusiye akimiyeti bu sebeplerni inkâr ete.