Aynur Alimova
Deñiz üzerindeki küneşniñ aksi, ufuqta kök ile birleşe, yeşil tarlalar, yüzümlikler ve onıñ külküsi – onı töpege atıp, tutqan babasınıñ qolundaki şu şeñ oğlannıñ külküsi qulaqlarda yañğıray. Balalığından şu küçük levha Said Bekirovnıñ añında ebediyen saqlanıp qaldı.
Soñra, cenk oldı. Kezlev civarındaki Ayırça köyüne nemseler keldi. İşğal, Qızıl ordusınıñ basqısı, patlağan mermiler, insanlarnıñ faciası.
Amma, qırımtatarlarnı daa beter qıyınlıqlar bekley edi. Bekirovlar qorantasınıñ qapusını 1944 senesi mayıs 18 kününiñ sabasına qaqtılar.
Yıllar keçken soñ, qadın oğluna rus oğlanı yanına kelip, «Hanım, sizlerge qarşı yaramay bir şey yapacaq olalar» degenini tarif etken edi. Qolunda eki yaş balası olğan, «hızmetçini alıp işletkeni» ve «zarzavatlar planını toldurmağanı» içün Uralğa sürgün etilgen kulaknıñ apayı birden añladı: sıcaq urbalarnı toplap, yemek ve savut-sabanı azırlamaq kerek. Şeyler arasına atta aqayınıñ resimini qoyıp yetiştirdi. Şu künü saba, staraşina ve askerler toplağanlarnı çıqarıp, maşinağa yüklemege yardım ettiler.
— Yolculığımız pek müşkül edi. Toqtağanda: «Ölüler barmı?», dep soray ediler. Sanki tünevin olğan şey, vagonnnı hatırlayım, yolnı hatırlayım, — dep hatırlay çal başlı 78 yaşındaki qartbaba.
Ğurbetlikte sağ qalmaq
Qorantanı Sverdlov vilâyeti, Yaborkovo köyüne alıp ketirdiler. «Anamı, tatamıznen biz körmey edik», - dey qart. O orman pıçıp çalışa edi, tañda ketip, kün batqan soñ qayta edi. İşçi olıp oña künde 800 gramm ve balalarına 150-şer gramm ötmek berile edi. Qırımdan ketirilgen basma parçalarını, anası qartop çaılğan bostanğa almaştı, küzde bereketni toplap oldılar.
Hatırlağanına köre, evniñ köşesinde saqlanğan bir ötmek parçasını tapıp, tatamdan qaça-qaça soñki ufağına qadar aşap bitirdim. Bir kün oğlanlarnen eçkini tutıp, nevbetnen sütüni emip oturdıq.
Ğurbetlikteki birinci qış, soñki ola bilecek edi. «Amma, men çastlım», - dey qartbaba.
— Anam aytqanı kibi, men az qaldı terlemeden ölecek edim.
Yerli sakinler sürgünlikke oğrağanlarğa nisbeten yahşı davrana ediler. Olarnıñ ekseriyeti 1920-30 seneleri sovet ükümeti tarafından sürgün etilgen ediler.
Tatam üykenlernen beraber mahsulatlarnı başqalarına deñiştirmek içün qomşu köylerge ketti. Bizni öz evine kirsetip, aşatıp, ozğarğan qadınnı hatırlayım. Men daa çoq kereler artıma baqqan edim, o da yazıqsınıp bizge baqıp tura edi.
1945 senesi noyabr ayında qoranta Andijan vilâyeti Çinabat rayonından mektüp aldı. Babaları emek ordusından qaytqan soñ, balalar ve apayını
Qadın balalarnen birlikte yolğa çıqtı. Amma, aqayını körip olamadı. Qorantağa, babaları olar kelmezden evel ölgenini ayttılar.
Anası zornen iş taptı – olar yaşağan müessisede cıyıştırıcı olıp çalıştı. Bundan evel olar çayhanada yaşadılar. Bütün qoranta azaları zaman kelgeninen, komendaturada qayd etile ediler. Andijandan tış çıqmağa yasaq edi.
Said Bekirov birinci sınıfqa 9 yaşında bardı. Alâ oqudı, amma, altın medal bermeyip, kümüş soyunı berdiler. Attestatta ne içündir rus tilinden yekâne dört peyda oldı.
Ayatınıñ zenaatı
Yaş Said himiyacı olmağa istey edi. Amma, anası onıñ ekim olmasını arz ete edi. Çoq yıllardan soñra, rak hastalığına oğrağan anasına özü yapqan ilâclarnı ketirgende, anası oña: «Men seni özüm içün ekim yaptım», - dep aytır. Ayatı devamında o, tibbiyet ve himiya ile bağlı olacaq.
Amma, bunıñ episi yıllar keçtikçe olacaq. 1955 senesi ise, o Taşkentke kelip, aliy oquv yurtuna degil de, komendaturağa yol aldı. Taşkent tibbiyet aliy oquv yurtunı onı imtiansız aldılar.
Universitetniñ yuqarı kurslarında sürgünlikte
Oquşnen beraber çalışmağa mecbur oldı: başından, balalar bağçasında qaravul olıp çalıştı, yuqarı sınıflarda aşalama ve sıvorotka İnstitutınıñ laboratoriyasına kirdi. Çoq yıllar devamında immunoglobulin ve qan ilâclarnıñ yapılması, onıñ sevimli işi olıp, bir çoq mukâfatlarnı ketirer.
Epidemiologiya institutınıñ hadimi olğanda Said Bekirov daimiy sürette KGB –niñ nezareti altında bulunğanını duya edi.
Alim, 1968 senesi bütün dünya sağlıq saqlav teşkilâtınıñ toplaşuvını hatırlay. Almatağa «kapitalistik memleketlerden»
—Bu fin kostümi edi, men onı komissionkada satın aldım. Men onı çoq yıllar devamında kiyip yurdim. Soñra, yañartmaq içün tikicilerge berdim. Bunı çetel musafirge aytqan olsa edim, KGB-ge soravğa tüşer edim. O vaqıt institutta bizni diñley ediler. Men oña, kostümni adiy tükânda alğanımnı ayttım, o pek taaciplendi, - dey Said qartbaba.
1973 senesi ekimge Moğolistanğa iş ziyareti ile
Qırım kene de işğal altında
Nefaqağa çıqqan soñ, Said Bekirov Almatı şeerinden olğan dairesini satıp, Aqmescitke köçti. Qırımda o 9 yıl yaşadı. Amma, kene de Almatı şeerine qayttı. «Qabirlerni qaldırıp ketalmazsıñ», - dey o. Qazahistanda anası ve tatası defn etildi.
Bu künleri qırımda yüz bergen vaqialar onı ğayet raatsızlay. O Rusiye tarafından Qırımnıñ işğalini takbih ete ve Meclis, onıñ liderlerini destekley:
— Cemilevni evge yibermegenler. Bu nasıl şey?
Said-qartbaba matbuat vastalarında «Qırım mevzusını» diqqatnen ögrene. Kazahistannıñ buña dair munasebeti boyunca: «Büyük siyaset iç bir zaman adaletli ve devamlı olmay”, - dey.
Radio Azattık
Deñiz üzerindeki küneşniñ aksi, ufuqta kök ile birleşe, yeşil tarlalar, yüzümlikler ve onıñ külküsi – onı töpege atıp, tutqan babasınıñ qolundaki şu şeñ oğlannıñ külküsi qulaqlarda yañğıray. Balalığından şu küçük levha Said Bekirovnıñ añında ebediyen saqlanıp qaldı.
Soñra, cenk oldı. Kezlev civarındaki Ayırça köyüne nemseler keldi. İşğal, Qızıl ordusınıñ basqısı, patlağan mermiler, insanlarnıñ faciası.
Amma, qırımtatarlarnı daa beter qıyınlıqlar bekley edi. Bekirovlar qorantasınıñ qapusını 1944 senesi mayıs 18 kününiñ sabasına qaqtılar.
Said Bekirovnıñ qorantası ana-babası, tatası. Cenkten evel çıqarılğan resim. Qırım, 1934 s.
Soñra, er şey belli olğan stsenariy boyunca oldı – azırlanmaq içün 15 daqiqa berildi ve belgisiz yolğa çıqtılar. Eki kün evelsi anasınıñ yanına qızıl ordunıñ starşinası kelmegen olsa edi, kim bilir, o sağ qalıp olur edimi ya da yoq.Yıllar keçken soñ, qadın oğluna rus oğlanı yanına kelip, «Hanım, sizlerge qarşı yaramay bir şey yapacaq olalar» degenini tarif etken edi. Qolunda eki yaş balası olğan, «hızmetçini alıp işletkeni» ve «zarzavatlar planını toldurmağanı» içün Uralğa sürgün etilgen kulaknıñ apayı birden añladı: sıcaq urbalarnı toplap, yemek ve savut-sabanı azırlamaq kerek. Şeyler arasına atta aqayınıñ resimini qoyıp yetiştirdi. Şu künü saba, staraşina ve askerler toplağanlarnı çıqarıp, maşinağa yüklemege yardım ettiler.
— Yolculığımız pek müşkül edi. Toqtağanda: «Ölüler barmı?», dep soray ediler. Sanki tünevin olğan şey, vagonnnı hatırlayım, yolnı hatırlayım, — dep hatırlay çal başlı 78 yaşındaki qartbaba.
Ğurbetlikte sağ qalmaq
Qorantanı Sverdlov vilâyeti, Yaborkovo köyüne alıp ketirdiler. «Anamı, tatamıznen biz körmey edik», - dey qart. O orman pıçıp çalışa edi, tañda ketip, kün batqan soñ qayta edi. İşçi olıp oña künde 800 gramm ve balalarına 150-şer gramm ötmek berile edi. Qırımdan ketirilgen basma parçalarını, anası qartop çaılğan bostanğa almaştı, küzde bereketni toplap oldılar.
Hatırlağanına köre, evniñ köşesinde saqlanğan bir ötmek parçasını tapıp, tatamdan qaça-qaça soñki ufağına qadar aşap bitirdim. Bir kün oğlanlarnen eçkini tutıp, nevbetnen sütüni emip oturdıq.
Ğurbetlikteki birinci qış, soñki ola bilecek edi. «Amma, men çastlım», - dey qartbaba.
— Anam aytqanı kibi, men az qaldı terlemeden ölecek edim.
Qırımdan sürgün etilgen qırımtatarlarnı vagonlarğa yükleyler. "Haytarma" filmden kadr.
Epimiz bitledik. Hastahanege nasıl etip tüşkenimini hatırlamayım. Artımızğa qaytqanda, çanada daa bir oğlan bar edi. Pek suvuq edi. Biz yuqlap qalmayıq dep, çananı idare etken erkek bizni yanaqlarımızdan urdı, - dep hatırlay Said Bekirov.Yerli sakinler sürgünlikke oğrağanlarğa nisbeten yahşı davrana ediler. Olarnıñ ekseriyeti 1920-30 seneleri sovet ükümeti tarafından sürgün etilgen ediler.
Tatam üykenlernen beraber mahsulatlarnı başqalarına deñiştirmek içün qomşu köylerge ketti. Bizni öz evine kirsetip, aşatıp, ozğarğan qadınnı hatırlayım. Men daa çoq kereler artıma baqqan edim, o da yazıqsınıp bizge baqıp tura edi.
1945 senesi noyabr ayında qoranta Andijan vilâyeti Çinabat rayonından mektüp aldı. Babaları emek ordusından qaytqan soñ, balalar ve apayını
Said Bekirov anasınen beraber, mektep yılları. Andijan, 1948 s.
Özbekistanda qıdıra edi.Qadın balalarnen birlikte yolğa çıqtı. Amma, aqayını körip olamadı. Qorantağa, babaları olar kelmezden evel ölgenini ayttılar.
Anası zornen iş taptı – olar yaşağan müessisede cıyıştırıcı olıp çalıştı. Bundan evel olar çayhanada yaşadılar. Bütün qoranta azaları zaman kelgeninen, komendaturada qayd etile ediler. Andijandan tış çıqmağa yasaq edi.
Said Bekirov birinci sınıfqa 9 yaşında bardı. Alâ oqudı, amma, altın medal bermeyip, kümüş soyunı berdiler. Attestatta ne içündir rus tilinden yekâne dört peyda oldı.
Ayatınıñ zenaatı
Yaş Said himiyacı olmağa istey edi. Amma, anası onıñ ekim olmasını arz ete edi. Çoq yıllardan soñra, rak hastalığına oğrağan anasına özü yapqan ilâclarnı ketirgende, anası oña: «Men seni özüm içün ekim yaptım», - dep aytır. Ayatı devamında o, tibbiyet ve himiya ile bağlı olacaq.
Amma, bunıñ episi yıllar keçtikçe olacaq. 1955 senesi ise, o Taşkentke kelip, aliy oquv yurtuna degil de, komendaturağa yol aldı. Taşkent tibbiyet aliy oquv yurtunı onı imtiansız aldılar.
Universitetniñ yuqarı kurslarında sürgünlikte
Qan aluv laboratoriyasında ekim Said Bekirov çalışmaqta. Almatı, 1970 s.
bulunğan qırımtatarlardan bir qaç student oquy edi, olar küçüklerni qayğıra ediler. Said Bekirov 1956 senesi studentler yataqhanesinde radioğa yapışıp, Hruşçövniñ aqlanuv aqqında nutqını diñley ediler: amma, yigitler ümütsizlikke qapıldılar. Çünki, birinci kâtip qırımtatarlarnı añmadı. Soñra, qırımtatar yaşları aqlanma talabınen numayışlar keçirdiler. Said Bekirov da bu tedbirlerde iştirak etti. Amma, anası onı siyasetke kirişmemege rica etti.Oquşnen beraber çalışmağa mecbur oldı: başından, balalar bağçasında qaravul olıp çalıştı, yuqarı sınıflarda aşalama ve sıvorotka İnstitutınıñ laboratoriyasına kirdi. Çoq yıllar devamında immunoglobulin ve qan ilâclarnıñ yapılması, onıñ sevimli işi olıp, bir çoq mukâfatlarnı ketirer.
Epidemiologiya institutınıñ hadimi olğanda Said Bekirov daimiy sürette KGB –niñ nezareti altında bulunğanını duya edi.
Alim, 1968 senesi bütün dünya sağlıq saqlav teşkilâtınıñ toplaşuvını hatırlay. Almatağa «kapitalistik memleketlerden»
Said Bekirov (ögdeki planda) komission tükanında alınğan ve atelyede yañartılğan kostümı ile. Almatı, 1968 s.
tibbiyetçiler keldiler. Said Bekirov musafirlernen bir qaç körüşüv keçirdi. Olardan birisi resmiy olmağan bir şekilde keçti. İspaniyadan kelgen ekim, sovet zenaatdaşı qaydan «o qadar yahşı kostüm» alğanını soray edi.—Bu fin kostümi edi, men onı komissionkada satın aldım. Men onı çoq yıllar devamında kiyip yurdim. Soñra, yañartmaq içün tikicilerge berdim. Bunı çetel musafirge aytqan olsa edim, KGB-ge soravğa tüşer edim. O vaqıt institutta bizni diñley ediler. Men oña, kostümni adiy tükânda alğanımnı ayttım, o pek taaciplendi, - dey Said qartbaba.
1973 senesi ekimge Moğolistanğa iş ziyareti ile
Said Bekirovnıñ fahriy yarlıqları.
barmağa teklif etildi, amma soñki daqqası ziyaretni lâğu ettiler. 1984 senesi tamam bu vaqia tekrarlandı, onı Gavanağa yollaycaq ediler. Çoq yıllar keçken soñ, onıñ namzeti KGB tarafından istenilmegenini bilir – mesele, eki kere Qırımdan sürgün etilgen babasınen bağlı edi.Qırım kene de işğal altında
Nefaqağa çıqqan soñ, Said Bekirov Almatı şeerinden olğan dairesini satıp, Aqmescitke köçti. Qırımda o 9 yıl yaşadı. Amma, kene de Almatı şeerine qayttı. «Qabirlerni qaldırıp ketalmazsıñ», - dey o. Qazahistanda anası ve tatası defn etildi.
Bu künleri qırımda yüz bergen vaqialar onı ğayet raatsızlay. O Rusiye tarafından Qırımnıñ işğalini takbih ete ve Meclis, onıñ liderlerini destekley:
— Cemilevni evge yibermegenler. Bu nasıl şey?
Qırımtatarlar 1944 senesi sürgünligine bağışlanğan matem mitinginde. Aqmescit, mayıs 18, 2014 s.
Onıñ evi Bağçasarayda, qorantası anda. Men pek açuvlım. Bunıñ episi yaramay bir şey. Amma, Mustafa Cemilevni sovet ükümeti yedi kere apishanege qapattı, amma, yıqıp olamadı. Putin de yıqamaz, - dey o.Said-qartbaba matbuat vastalarında «Qırım mevzusını» diqqatnen ögrene. Kazahistannıñ buña dair munasebeti boyunca: «Büyük siyaset iç bir zaman adaletli ve devamlı olmay”, - dey.
Radio Azattık