Qırımtatar faali ve bloger Lutfiye Zudiyeva Qırımdaki insan aqları vaziyeti, Qırım musulmanları ve qırımtatar halqınıñ problemleri, halqnı birleştirgen ğaye ve Qırım cemiyetiniñ diger aktual meseleleri aqqında Qırım.Aqiqatqa tarif ete.
– Lutfiye, bu zor zamanda vatandaş baqışlarıñıznı ifadelemege ne yardım ete?
– Ayatta ğayeden ğayrı daa küçlü alet olamaz. O, dünyabaqışımıznı şekillendire, ömür tarzımıznı tüzete, belli bir yerlerde qullanılmasını belgilemekte. Ayatımnıñ eñ müimi – islâmdır, o, maña ilham bere ve bu qıyın zamanlarda küç qata.
Sürgünlik, ziyalı, imamlarnıñ qurşunğa tizilmesi, mecburiy icret — bir çoq şeyni kene köremiz
2014 senesinden evel de aynı edi. Adaletsizlikke qarşı küreş coğrafiyağa, siyasiy qurumğa bağlı degil ve tek erler ya da qadınlarnıñ aqqı sayılmaz. O, iç bir vaqıt cınsiyetke köre bölünmey edi. Aksine, cemaat esnaslarınen bağlı qanunlarnıñ universal temelleri bar olıp, cınsiyetke baqmadan berilgendir. Buña köre, imkânım olğanı qadar etrafımdaki esnaslarğa tesir etmege tırışam.
– Amma 2014 senesinden soñ Qırımda çoq şey deñişti.
– Bugün Rusiyeniñ halqıma qarşı yapqanları tarihiy hatıranen de bağlı olıp qabul etilemez. Sürgünlik, ziyalı, imamlarnıñ qurşunğa tizilmesi, mecburiy icret – bu cinayetlerni qartlarımız hatırlay ve bu acı ile yaşaylar. Bugünki nesilimiz de bir çoq şeyni kördi.
– Bu yıl Qırımda farqlı baqışları içün kim zarar kördi?
– Bu yıl sınavlar çoq oldı. Amma büyük iz qaldırğan adisler bar. Yaqın dostlarımız olğan zenaatdaş, faal, meşur insanlar maneviy basqığa oğradı. Martnıñ 22-nde Nariman Memedeminov tutuldı, mayısnıñ 21-nde – Server Mustafayev, iyülniñ 19-nda evinde tintüv ötkerilgen Gülsum Aliyevağa qarşı cinaiy iş açıldı. 2018 senesi yazda qadınlarğa basqı yapılmağa başladı. Uquq qoruyıcılar bunı provokatsiya maqsadınen yapa, dep tüşünem. Buña da lâyıq bir şekilde dayanmaq kerek.
– Rusiye akimiyeti Qırım musulmanları arasında ne sebepten telüke köre?
– Pek qolay: bu insanlarnı idare etmek küç, em de paranen ya da küç qullanıp oyunğa celp etmek pek zor. Kontrol ve idarege boysunmağan er şey qorquza. Qırım musulmanlarınıñ bir ğayesi bar, bu ğaye ise FSB muarririyetindeki Rusiyeniñ «ananeviy İslâm» paradigmasına kelişmey. O, qarardan ziyade faaldir.
– Müftiylik de aynımı?
Mında oquğan, fikir yürsetken, başqaca tüşüngen insanlar kerekmey. Olarnen er vaqıt küreşecekler
– Müftiylik Rusiyeniñ umumiy trendlerine uyıp, bütün tarafdarları er yönelişte vekâlet aldı. Fikirleri farqlı olğanlar ise daimiy «risk alanına» kire. Başqalarınıñ fikirleri ise adiy kitaplar ola, razı olmaq ya da red etmek mümkün. Bunıñnen bağlı munaqaşa yapmaq mümkün. Amma bugünde-bugün Qırımda öyle degil. Aman-aman er vaqıt şu sebeplerde apiske alalar. Eñ azından «taqiqattan evel teşkerüvlernen» vaziyetni qıyınlaştırmağa tırışalar. Böylece, faallerni Qırımdan ketmege mecbur eteler. Mında oquğan, fikir yürsetken, başqaca tüşüngen soyları kerekmey. Olarnen er vaqıt küreşecekler.
– Siziñ fikiriñizce, dünya toplulığı Qırımda insan aqlarını qorçalamaq içün bütün usullarnı qullanamı?
– Men er şeyge şübenen baqam, amma halqara toplulıqnıñ dünyanıñ diger «sıcaq noqtalarında» musulmanlarnıñ problemlerini nasıl etkenine baqsañ, Qırım meselesinen bağlı onlarnen beyanatqa işanç qalmay. Men hope for the best, but prepare for the worst (yahşılıq bekle, amma beterine azırlañ) qavrayışını begenem. Böyle yanaşsañ, insan, teşkilât, kütleviy haber vastaları, devletlerden közüñ qaytmay. Bu vaziyetni közetip, suvğa köre ketesiñ kibi manasına kelmey. Er şeyge azır olıp, elinden kelgenini yapasıñ. Bütün dünya yüzüni çevirmek mümkün. Rabbiñe nenen kelecegiñ müim.
Dört yıl devam etken tintüv, yaqalav, para cezalarından soñ Allahtan başqa kimsege işanç qalmadı, çünki qırımtatar halqı özü qaldı, medeniy dünya ne yapacağını bilmey. Sen bunı başından bilesiñ, amma zor allarda kerçekten ögrenesiñ.
– Qırımtatar halqı bu vaziyette nege işana?
– Qırımtatarlarnıñ ekseriyeti tek Allahsa ve öz küçüne işana. 300 Spartalınıñ ikâyesine oşay. «Büyük halqlarğa» siyasiy imtian bermekten, aqlanmaqtan bezdik. Kerçek areket, er bir siyasiy mabüs içün toqtamağan küreş olmasını isteymiz – onıñ dini ya da milleti müim degil.
– Qırımda aq qorçalayıcılarnıñ işi ne qadar semereli?
Kerçek areket, er bir siyasiy mabüs içün toqtamağan küreş olmasını isteymiz
– Qırımda monitoring missiyaları pek kerek. «Alanda» çalışacaq aq qorçalayıcılar yetmey. Mında yaşağan aq qorçalayıcılar gece-kündüz çalışalar, olar yuqu ne olğanını ya da qoranta ile vaqıt keçirmekni unutqanlar, gece-kündüz olarğa telefon eteler, mesac, mektüp yazalar. Men tek bir qurulışnı aytmağa istemeyim, baqışları ve fikirleri pek farqlı olğan insanlar bar. Halq öz küçünen cemaat qorçalayıcıları, jurnalist, faallerni «östüre», çünki bunı başqası yapmaycağını bile.
– Bu faaliyette nege emiyet berile?
Eali uquqiy ceetten oqumış olsa, uquq qoruyıcılarnen bir qalğan insannı qorçalav seviyesi daa yüksek ola
– Er kes añlay, bugün eali uquqiy ceetten oqumış olsa, uquq qoruyıcılarnen bir qalğan insannı qorçalav seviyesi daa yüksek ola. Elbette, bu bir kefil degil. Aman-aman bütün mahkeme ve tintüvlerde em Rusiye uquqı, em halqara uquq bozula. Amma köremiz ki, bir çoq vaziyette vaqtında telefon etmeniñ faydası ola edi. Sorğuda vesiqalarğa doğru yanaşma da aynı. Hususiy hızmet ve politsiya aqlarını bilmegen insanlarnen bunı faal sürette qullana. Şunıñ içün ealini ögretmek kerek, kimseniñ işi qolay olmasın. Elbette, barışçı, silâsız eali ile küreşke iş demege mümkün degil.
– Qırımtatarlar 2014 senesinden evel olğanı kibi birlik qalamı?
– Menim fikirimce, qırımtatarlarnıñ şimdiki birligi şimdi pek yüksek. Yıllar devamında munaqaşada bulunğanlar bile özara «köpür» qurıp oldı. Halq içinde problem ve munaqaşa olmağanını aytmaq doğru olmaz edi. Amma birleştirecek fikirler bar, biri-birini añlamaq istegi bar – eñ müimi de budır. Ğaye etrafında birleşmege yardım etecek meydan peyda oldı. Onı uquq qoruyıcılar er keske basqı yapıp meydanğa ketirgenler.
– Siziñ fikiriñizce, zemaneviy Qırımda qırımtatarlarnıñ eñ büyük problemi nedir?
Qırımtatarlarnıñ printsipial vazifesi – Qırımda qalmaqtar. Bu bizim evimiz, er bir köşesinde tarihımıznıñ bir qısmı bar
– Esas vazifemiz – işançını coyğan, qorquğa dalğan, passiv ve işbirlikçi halq olmayıp, kimligimizni saqlamaqtır. Assimilâtsiya mehanizmleri tasil, kütleviy haber vastaları, Qırımdaki siyasiy ayat üzerinden pek faal çalışa.
Ekincisi – özüni saqlap qalmaq, Qırımda küç qullanılması – 21-inci asırdaki genotsiddir.
Qırımtatarlarnıñ printsipial vazifesi – Qırımda qalmaqtar. Bu bizim evimiz, er bir köşesinde tarihımıznıñ bir qısmı bar.