«Qırım platformasınıñ» parlament sammiti Zagrebde (Hırvatistan) parlament assambleyaları, halqara teşkilâtlar, Avropa parlamenti, ABD, Hırvatistan, Büyük Britaniya, Latviya, Estoniya, Litvaniya, Çeh Cumhuriyeti, Poloniya, Almaniya, Türkiye, İsveçiya, Kanada, Yaplniya ve Cenübiy Amerika, Afrika ve Asiya memleketleriniñ vekillerini topladı.
Hırvatistannıñ paytahtı ne içün «Qırım platformasınıñ» meydançığı oldı, sammitniñ esas manası ne, Rusiye ve işğal altındaki Qırımnıñ cevabı nasıl oldı – Qırım.Aqiqat Ukrayına Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Cepparnen subetleşti.
Emine Ceppar «Qırım platforması» parlament sammitinde
– Ukrayına diplomatları ve siyasetçileriniñ maqsadı ne edi? Sammit nasıl keçti?
– Eki yıl evelsi «Qırım platformasınıñ» mimarısını başlattıq, bir qaç seviyede keçecek, dep añlay edik. Birincisi – liderlik, ükümet treki, onı prezident Volodımır Zelenskıy 2021 senesi avgustnıñ 23-nde tesis sammitinde başlattı. Nevbetteki – parlament treki. Ve ekspert ağı. «Qırım platformasınıñ» üç trekiniñ bir vazifesi bar: Qırımnıñ işğalden azat etilüvi ve yarımadanıñ Ukrayına kontroline qaytarıluvı.
Qırım aqqında aytıp, «yañı işğal etilgen» topraqlar aqqında aytmamaq imkânsız ola
Büyük istilâ başlağanından vaziyet pek deñişti. Munaqaşamıznı kenişlettik, çünki Qırım aqqında aytıp, «yañı işğal etilgen» topraqlar, Herson vilâyeti, cenüp ve şarq, Rusiye Federatsiyasınıñ istilâsı aqqında aytmamaq imkânsız ola.
Bıltır Tış işler nazirligi vatandaş cemiyetinen beraber Hırvatistanğan qadın biznes-forumına davet etildi. Ziyaretniñ yerlerinden biri Opatiya oldı. Bu turistik şeer maña Qırımnı añdırdı. Men hırvatlarğa Qırımğa barmağan olsañız, amma körmege isteseñiz, eñ azından bir qısmı, meselâ, Sudaq, Opatiyağa oşay, dep ayta edim. Hırvatistan ve Qırım pek oşay ekenler, şaştım.
Sammit qayda olacaq degende, prezidentniñ, Yuqarı Rada spikeriniñ toplaşuvlarında muzakere etkende Hırvatistannı eki sebepten teklif ettik. Birincisi – tarihı. 90-larda (Slobodan) Miloşeviç Hırvatistannıñ büyük qısmını işğal etip, sahte bir «Serbska krainanı» qurdı. Ve 1995 senesi olar pek semereli «Blesak» ve «Oluyya» ( hırv. «Bljesak» – «yaşın» ve «Oluja» – «furtuna») operatsiyalarını kerçekleştirdi, topraqlarını cenk yolunen qaytarıp oldılar. Bu bizni birleştire. Hırvatistan toprağı ve ealisi Ukrayınadan 10 qat kiçik, amma maneviy olaraq olar da bizim qadar qaviy ve küçlü ola. Şunıñ içün Hırvatistanğa teklif ettik ve hırvatlar olar içün şeref olur, dep ayttı.
– 8 yıl devamında çetel zenaatdaşlarıñız Qırımnen bağlı fikirlerini deñiştirdimi? Men açıq degil, şahsiy subetler aqqında aytam. Qırımnı Rusiyege berseñiz, toqtar dep aytqanlar bardır?
İstilâcınen oyun oynamaylar
– Deñişmeler oldı, büyük, kritik ve sistem deñişmeler. Bunı 8 yıl devamında devlette farqlı vazifelerde çalışqan biri olaraq tasdıqlayım, halqara ortaqlarımıznen daima bağda edim. Añlaşılmamazlıq degil, bu zıddiyet dialog, Putin ya da Putin diñlegen bir liderniñ tili tapılacaq dialog vastasınen toqtatıla bile degen işanç bar edi. Amma istilâcınen oyun oynamaylar. Ukrayınadaki Cenk 2014 senesi başlandı. Ve şu sebepten «Qırım platforması» müim. O, ıstılalarnıñ doğrulığı, manasınıñ añlavı, adise-vaqialarnıñ hronologiyasını ğayrıdan tiklev içün kerek. Çünki bu 8 yıl devamında Rusiye Qırım ve Ukrayına aqqında çoq yalan satmağa tırıştı. Qırımda sahte «referendum», Donbasta «vatandaş cenki», şimdi ise «ukrayınalılarnı faşistlerden qurtarıp», «mahsus operatsiya» (Rusiye Ukrayınağa qarşı cenkini böyle adlandıra – QA) keçire ekenler. Ukrayına «Qırım platformasını» yapqanda tek pek faal, klassik diplomatiya, areket ve netice diplomatiyasını degil, belli bir subyektlik kösterdi. Rusiye propagandası olmağan vaziyet fikri etrafında pek çoq memleketni birleştirdik.
Kontseptini yazğanda «Qırım platforması» bir kâğıtqa sığa edi.
Şimdi bu platforma 60 memleketni birleştire. Ve pek muvafaqiyetli oldı, çünki prezident Zelenskıy şahsen bu platformanı ilerilete, nazir Kuleba öz seviyesinde onlarnen körüşüv keçirdi ve keçire. Ukrayına diplomatları er kün Qırım aqqında aytmaq ne qadar müim olğanını isbatlay. Rusiye içün olacaq aqibetlerni añlamaq kerekmiz.
Ukrayına prezidenti Volodımır Zelenskıy Ukrayına ve Hırvatistan Zagrebde teşkil etken «Qırım platforması» parlamnt sammitiniñ açılışında video bağı vastasınen çıqışta bulunğanda. Kyiv, 2022 senesi oktâbrniñ 25-i
Bugün aytqanlarımıznı isbatlamaq daa qolay. Adalet ve aqiqat tarafımızda olğanınıñ yahşı delili BM Ukrayına topraq bütünligi qararı oldı, 143 devlet bizge rey berdi.
– Soñki bir qaç yılda Qırımda vatandaşlar hırsızlana. Hırvatistanda «Qırım platformasınıñ» parlament sammiti munaqaşa programması vaqtında ZMINA insan aqları merkeziniñ yolbaşçısı Tatyana Peçonçik ayttı. Siz qırımlılar ukrayınca yır diñlegenleri içün taqip etile, dep ayttıñız. «İşğalci akimiyetniñ agoniyası pek kritik» dediñiz. Qırımtatarı Reşat Ametovnıñ facialı taqdiri ve 17 yılğa üküm etilgen qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâl aqqında hatırlattıñız. Aytqanıñızğa köre, Rusiye akimiyeti Celâldan «Qırım platformasınıñ» birinci sammitini ziyaret etkeni içün intiqam aldı. Yaqın vaqıtta qırımlı siyasiy mabüslerni ne bekley?
Yañı dünya tarihında Ukrayınağa oşağan bir şey yoq, çünki Ukrayınağa kösterilgen destek emsalsizdir
– Men ukrayınalı olaraq sualiñizdeki duyğunı añlayım. Men de Nariman Celâldan başlap esir alınğan «Azov» arbiylerine qadar siyasiy mabüslerimizniñ pek tez azat etilmesini isteyim. Onlarnen qırımtatırınıñ azat etilmesini isteyim, aralarında soylarım da bar, ağa-qardaş Ahtemovlardan biri tuvğanım ola, ve bu qorantamnıñ meselesi. Rusiye ordusı toprağımıznıñ er bir parçaçığından ketmesini isteyim. Rusiye Federatsiyası Birleşken Milletlerden çıqarılacaq, BM Telükesizlik şurasınıñ azası olmaycaq tez bir netice isteyim. Amma biz de añlamaq kerekmiz, diger zıddiyet ve dünyadaki sıcaq noqtalarğa baqmadan, halqara munasebetler sisteması, istegenimiz kibi, çalışmay. Ne yazıq ki.
Aynı vaqıtta, yañı dünya tarihında Ukrayınağa oşağan bir şey yoq, çünki Ukrayınağa kösterilgen destek emsalsizdir. İç bir memleket bizim qadar yardım alamadı. Ne arbiy, ne de iqtisadiy.
Biz tüşünmegen şeylerniñ şaatı olamız. Meselâ, Rusiye Federatsiyası Avropa Şurasındaki azatlığını coyğanda onı Jenevadaki İnsan aqları şurasından quvdıq. Rusiye onlarnen halqara qurulış, platforma, teşkilât, agentlik ve diger müessiselerden quvuldı. Rusiye – bugünki künde eñ çoq sanktsiyağa oğrağan memlekettir.
Böyle misaller pek çoq, amma esirlerimizni nasıl azat eteyik, dep laf etsek, bu esnasnı areket etkende köremiz. Nariman Celâl kibi qırımtatarlar aqqında aytsaq, Türkiyege, Ankarağa ümüt etemiz. Er bir seviyede, Ukrayına prezidenti Volodımır Zelenskıyden başlap qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevge qadar Türkiye prezidenti Recep Tayyip Erdoğanğa qadar muracaatlar bar, o, Ahtem Çiygoz ve İlmi Umerovğa yapqanı kibi, Nariman Celâl, ağa-qardaş Ahtemovlar ve diger qırımtatarlarnıñ azat etilüvine yardım etsin dep.
Amma episinde (yıqılmağan) bir «divar» bar. Rusiye Federatsiyasınıñ istegi. Onı, ne yazıq ki, körmeymiz. Şunıñ içün tez netice aktual degil, ve şunıñ içün biz cenkleşemiz.
Ve şunıñ içün eminim, cenkteki zafer tek topraqlarımıznı degil, insanlarımıznı da azat etecek.
– Kreml Qırımdaki halqara sammit keçirilüvini izaatlamadı. Qırımdaki Rusiye akimiyetiniñ vekilleri «Qırım platforması» parlament sammitiniñ keçirilüvine şimdilik cevap bermedi. Amma biz 2021 senesi avgust ayında Kyivde keçken «Qırım platforması» ilk sammitinden soñ Rusiye Tış işler naziri Sergey Lavrov böyle ayttı: «Ğarp Ukrayına akimiyetine öz ükümet menfaatına qoltutmaq ve Ğarptan bir şey istemek, para istemek, siyasiy destek ıntıluvlarına qoltutmağa devam eteler. «Qırım platforması» – sahte bir tedbir».
– Mence, bugün Rusiye Federatsiyasında körgenimiz, Valdaydan Moskva tışından 80 kilometrge qadar, anda bizge kösterilgen sahte bir kerçek bar. Rusiye vatandaşları böyle akimiyetten memnün olğan, oña qoltutqan ve cennette yaşağan pek güzel bahtlı yaşayış aqqında. Ve Qırım aqqında aytalar.
Rusiye cinayet yapqanını bile. Putin Qırımda yapqanlarını bile
Bu kerçek olmağan şeylerni ve Potemkin köylerini kördik, ve daa körecekmiz, ğaliba. İzaat, cevap olmağanı o da bir cevap. İlân etilgeninden daa yayğaralı. Mence, öz cinayetiniñ «hırsızını» añlav. Rusiye cinayet yapqanını bile. Putin Qırımda yapqanlarını bile.
Rusiye Federatsiyası sahte bir kerçeklik qurmaq içün milliardlarnen para berdi. Olar bütün seviyelerde 2014 senesi Qırımda er angi «tükânda» silâ alğan «yerli samooborona quvetleri» bar edi, dep tekrarlay. Soñra Donbasta «vatandaş cenki» aqqında yalan diñledik. Şimdi – «faşist rejimine» qarşı «mahsus arbiy operatsiya» aqqında yalan.
Bugün er kes dünyada bunıñ yalan olğanını añlay. Ve Rusiye Federatsiyasına artıq işanmaylar. Özüni eñ çoq sanktsiyağa oğrağan, izolâtsiya etilgen memleketlerden biri olğan köşege sıqıştırdı. Bunıñ aqibetlerini Rusiye endi-endi is etip başlay.
Şahsiy tüşüncem – Rusiye Federatsiyası dağılacaq. O, federativ tertibatını tutıp olamaz
Şahsiy tüşüncem – Rusiye Federatsiyası dağılacaq. O, federativ tertibatını tutıp olamaz. Kavkazdan vaqtından ve merkeziy akimiyetniñ zayıflamasından faydalanğan federatsiyanıñ diger subyektlerine qadar. Bu alâmetlerni pek yahşı köremiz. Bu da cenk aqibetleri ola. Fikrimiz etrafında büyük sayıda küçlü devletlerni birleştirip oldıq.
MALÜMAT: Ukrayınağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayına şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayına akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayınağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.