«Doğrusını aytmağa qorqmağanlar tutuldı». Qırımda yañı tintüvler

Avgustnıñ 31-niñ sabası işğal etilgen Qırımda tintüvlerden başladı. Rusiye quvetçileri dört qırımtatarınıñ evine keldi, olarnı ise tutıp, Aqmescitteki rusiye FSBsiniñ idaresine alıp ketkenler. Saat 20:00-da Rusiye mahsus hızmetleri bir izaat bermegen edi, tutulğanlar nede qabaatlana belli degil.

Tutulğanlar arasında – Seyitler rayonında yaşağan «Qırım birdemligi» cemaat birleşmesiniñ strimeri Ayder Kadırov, Sudaqta yaşağan faal ve din adamı Ridvan Umerov, aynı şeerden Fevqulâde vaziyetler nazirliginiñ hadimi Ayder Ablâkimov ve İçki rayonında yaşağan qurucı Enver Topçi. Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilciligi tintüv ve insan tutuvlarını Rusiyeniñ işğal altındaki Qırımda kerçekleştirgen «daa bir cinayeti» dep adlandırdı. Rusiye quvetçileriniñ daa bir reydi aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

Tutulğan Ayder Kadırovnıñ advokatı Aleksey Ladin, FSB hadimleri onı müvekkiline öyle de yibermedi, dep bildirdi Qırım.Aqiqatqa.

– Alıp ketkenlerinden berli onıñnen körüşip olamayım. FSB hadimleriniñ qanunsız areketlerini bir sıra ariza ve şikâyette bildirdim. Neticesi daa yoq. Eki zenaatdaşım dörtten eki diger müvekkilinen idarede buluna, anda tahqiqat tedbirleri keçirile. Qabaatnen bağlı bir qaç tahminim bar, amma tam bir malümat olmağance olarnı seslendirmege istemez edim. Ayderni tezce körmege isteyim, ve bundan soñ bir izaat berip olurım. Ne yazıq ki, soñki vaqıtları yarımadada tutulğan qırımtatarlarnıñ büyük qısmı cemaat faalleri ola. Ayder – mahkeme esnaslarını aydınlatqan ve Qırımnıñ «sıcaq» noqtalarında bulunğan «Qırım birdemliginiñ» strimerlerinden biridir. Tutulğanınıñ esas sebebi bu ola bile.

Aleksey Ladin

Qırımtatar resurs merkeziniñ reisi, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası Eskender Bariyev Ayder Kadırovnıñ tutuluvını jurnalist faaliyetinen bağlay.

– Ebet, yerli faaller Qırımdaki adise-vaqialar aqqında tarafsız malümatnı çoq insanğa, hususan Ukraina tışında, aydınlatsa, işğalci akimiyet bunı begenmey. Qalğanları da «Qırım birdemliginen» bağlı. Monitoring neticelerimizge köre, işğalciler qırımlılarnı esasen diniy sebeplerden taqip ete – meselâ, «Hizb ut-Tahrir» ve «İyegova şaatları» davalarında – em de Noman Çelebicihan batalyonı ile alâqalarda qabaatlaylar. Bu sefer, ğaliba, birincisini körecekmiz. Mence, işğalci akimiyetniñ belli siyaseti bar – halqara toplulıqnı Qırımda belli diniy ekstremizm telükesi bar olğanına işandırmaq ve Ukraina vatandaşlarına qarşı qanunsız areketlerini aqlamaq.

Eskender Bariyev

Misal olaraq, Rusiyede «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı yasaqlanğan ve terror teşkilâtları sırasına kirsetilgen, bu yasaq 2014 senesinden başlap vaqtınca işğal etilgen Qırım ve Aqyarda da çalışa. Ukrainada ve dünya memleketleriniñ çoqusında bu teşkilât qanunğa köre çalışa, şunıñ içün «Memorial» halqara aq qorçalayıcı merkezi «Hizb ut-Tahrir» ile alâqalarında qabaatlanğan qırımlı ve rusiyeli musulmanlarnı siyasiy mabüs dep saya. Yarımadada bu davalarnıñ mabüsleri esasen qırımtatarları ola. Eskender Bariyevniñ fikirince, Ukraina vekilleri ileride de bunıñ kibi davalar Rusiye quvetçileri tarafından sahte açılğanını isbatlamalı.

– Çünki ğarbiy siyasetçiler Qırımda islâm ekstremizmi ve terrorizminde qabaatlanıp tutulğan insanlarğa qol tutmalımı dep tüşüne. Rusiye temsilcileri halqara teşkilâtlarda bunı qayd etip, «Hizb ut-Tahrirni» menfiy taraftan köstermege tırışa. Amma bu adiy insanlar, İslâmnı kütken insanlar, ve Qırım işğalinden evel kimseni telükege oğratmağan ediler – bugün de telükeli degiller. Çoq şükür, Rusiye propagandasını tutmağa ve halqara meydançıqlarda tarafsız malümat bermege tırışamız. Rusiye içün bu taqipler – qırımlılarğa basqı yapma usullarından biridir. İnsanlar tutulacaq ve tintüvler devam etecek, mence.

Rusiye akimiyeti yarımadanıñ qırımtatar ealisine muntazam sürette basqı yapa, – dep eminliknen ayta Ukraina Tış işler nazirliginiñ spikeri Katerına Zelenko.

– Biz de muntazam sürette çalışamız, bütün halqara meydançıqlarnı celp etemiz, ortaqlarımıznen beraber işğal altındaki Qırım sakinleriniñ aq ve serbestligini faal sürette qorçalamağa ve insan aqlarını bozmağa devam etken Rusiyege basqı quvetleştirmege tırışamız. Ukrainağa qol tutqan memleketler cedveli kenişlesin dep er şey yapamız. Hatırlatayım ki, Gaagadaki BM Halqara mahkemesinde Ukrainanıñ Rusiyege qarşı ırqiy ayırım şekilleriniñ yoq etilüvine dair halqara şartnameniñ qullanıluvınen bağlı davası baqılmaqta. Ukraina buña esaslanıp qırımtatarlarğa yapılğan basqını toqtatmağa talap ete: Meclis yasağı daa lâğu etilmedi, insanlar fikrini serbest bildirip olamay. Bugün doğrusını aytmağa qorqmağan ve işğalci aktmiyetke qarşı çıqqanlar tutuldı.

Katerına Zelenko

Katerına Zelenko, erte ya da keç Rusiye vaqtınca işğal etilgen Qırımda ve Ukraina kontrol etmegen diger topraqlarda bozğan insan aqları içün cevap berecek, dep tahmin ete.

«İnsan aqları içün» Rusiye cemaat areketiniñ reisi Lev Ponomarevniñ qayd etkenine köre, soñki yılları qomşu Rusiyede de kütleviy tintüv ve insan tutuvları arttı.

– Meselâ, Voronej vilâyetinde yaqında bir kereden yüz tintüv keçirildi! Quvetçiler «İyegova şaatları» diniy teşkilâtınıñ iştirakçilerine keldi – ekstremist dep kelgenler – ve on insannı tutıp alğanlar. Rusiyede quvetçiler pek çoq – normal devletlerge köre qat-qat çoq – ve olarğa iş kerek. Birileri cinayetçilerni tuta, digerler ekstremist ve terrorist dep insanlarnı tutıp, aylıqları ve rutbeleri içün çalışa. Rusiye totalitar devlet quruluvı yoluna kirdi, amma totalitar usul em yuqarıdan, em alttan kirsetile. Mence, «Hizb ut-Tahrir» ve «İyegova şaatları» içün sımarış bar, alttandır.

Ukrainalı halqara siyasetşınas Viktor Kaspruknıñ fikirince, böyle taqipler vastasınen Kreml onı istemegen ealini yarımadadan çıqara.

– Prezident Vladimir Putin Qırımda 1937 senesiniñ standartlarını kirsete: yarımadanı em qırımtatarlardan, em qırımlı musulmanlardan temizleycek ola – olarnı ketmege mecbur etmege tırışa. Rusiye, bu davalar boyunca tutulğan ve mahküm etilgen insanlarnı vatandaş dep saya ve bir deñişimge razı olmay. Mesac bu: demokratik cemiyette yaşamağa isteseñiz, esas Ukrainağa ketiñiz, işğal altındaki topraqta qalacaq olsañız, Rusiye qanunlarını qabul etip, quvetçilerniñ sert areketlerine azır olmalısıñız.

Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ prokuraturası «qırımtatar faalleriniñ evlerinde keçirilgen qanunsız tintüvler» sebebinden cinaiy tahqiqat başlattı. Müessiseniñ matbuat hızmeti bildirgenine köre, Ukraina Ceza kodeksiniñ 162-nci maddesiniñ ekinci qısmı aqqında aytıla – mesken tiyilmemezliginiñ bozuluvı.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.

«Hizb ut-Tahrir işi» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Adliyeciler qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.