1944 senesi mayıs 18-20 künlerinde NKVD-NKGBniñ mahsus operatsiyası esnasında bütün qırımtatarlar Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Uralğa sürgün etildi (resmiy malümatqa köre, 194 111 kişi sürgün etildi). Qurultaynıñ mahsus komissiyası «Unutma» umum halq kampaniyasını keçirdi. Onıñ esnasında sürgünlikniñ şaatlarına ait 950 hatırlav toplandı. Qırım.Aqiqat bu arhivlerde yer alğan şaatlıqlarnı derc ete.
Men, Firket Smailov, qırımtatar, 1940 senesi fevral 24-te İçki rayonınıñ Savurçı köyünde (1945 senesinden soñ - Sovetskiy rayonınıñ Zavetnoye köyü - QA) bu dünyağa keldim.
Ekinci Cian cenki vaqtında men ve bütün qorantam - ana-babam, ağa-qardaşlarım - Bayraç köyünde (İslâm Terek rayonınıñ yoq olğan köyü - QA) yaşay edik, o köyni nemseler ve ittifaqdaşları romenler işğal etken edi, ve biz özümizni bütünley aşalanğan ve aqsız duya edik.
Smaylovlar qorantasınıñ zorbalıqnen Almaniyağa köçürilgeni ve soñra Özbekistanğa sürgün etilgeni aqqında malümatname
O vaqıtta biz yaşağan yerde, köylülerniñ çoqusınıñ destek-yardımını körgen partizan otrâdları faalleşti. Bundan sebep, işğalciler, köylerniñ bütün sakinlerini başqa yerge köçürdi, kimerlerini Almaniyağa aydadı, şu cümleden menim qorantamnı da (arhiv malümatnamesi bunı tasdıqalay). Almaniyada biz, 1943 senesi fevral ayından başlap, Deliksen köyü yanındaki kontslagerde bulundıq.
1945 yılı dekabrde qorantamıznı repatriatsiya boyunca Almaniyadan Orta Asiyağa sürgün ettiler, bütün qırımatatar halqı ise anda 1944 yılı mayıs 18-inden berli edi. İttifaqdaş ordularınıñ işğal mıntaqasında bizni çıqarğanda, vatanğa, Qırımğa ketemiz, dep açıq yalan ayttılar.
Üç aydan ziyade mal vagonlarında bütün SSSR-den keçip, bizni Taşkent şeerine ketirdiler, andan ise mahsus meskenge - Buhara şeerine.
Bizni mal vagonlarından alıp ketkende, yolda bir qaç qartiy ve hastalar keçindi, olarnı cıymağa bile bermediler: cesetlerini demir yol yanında çölde qaldıra edik. Yolda tibbiy yardım degil de, iç bir şarait yoq edi, suv ve aş ise ası gigiyena talaplarına uymay edi. Adamlar öz başına edi, sağlamca soyu sağ qaldı.
Qış yaqınlaşa edi, bizge berilgen bina ise pencere ve qapısız edi, tavanından daima qum sepile edi, damı aqa edi, yarıqnıñ lafı da olmadı
Buharada bizni ipek fabrikası yanında yerleştirdiler, anda 1944 senesinden berli semetdeşlerimiz - qırımtatarlar yaşay edi. Qış yaqınlaşa edi, bizge berilgen bina ise pencere ve qapısız edi, tavanından daima qum sepile edi, damı aqa edi, yarıqnıñ lafı da olmadı. Suvnı quyulardan tasıy edik, evni tezeknen qızdıra edik. Evimiz Buharanıñ çetinde edi, geceleri çakallar yap-yanına kele edi. Kimerde adam ve ayvanlarğa atıla ediler.
Komendantlar o yerde em de mahkemeci, em de Tañrı ediler, halqnı horlay ediler
Anam ve babam ertesi künü ipek fabrikasına işke çıqtı. Eki tatamnı şu fabrika yanındaki FZU-ğa (oquv yurtu) yolladılar. Fabrikanıñ işçileri az olğanı içün, ve yerli halq zararlı ve az tölengen işke aves olmağanı içün, işçiler 3 smena çalışa edi. Kelmemezlik ve normanıñ tolusınen yapılmaması içün fabrika müdiriyeti de, mahsus komendatura da sert cezalay ediler. Komendaturanıñ razılığı olmasa, iç bir adam iş ya da yaşağan yerini deñiştirip olamay edi. Komendantlar ise o yerde em de mahkemeci, em de Tañrı ediler, halqnı horlay ediler.
Halqnıñ hatırasını yoq etmek içün, pasportlarda «millet» grafasında «qırımtatar» yerine adsız «tatar» oldıq.
Fikret Smaylovnıñ doğum aqqında şeadetnamesi
Bu, bütün rus, ukrain, belorus, lehler ve başqa halqlarnıñ pasportlarında «slavânlar» yazmaq kibi.
O «yaşayışımıznı» hatırlağanda, yüregim sızlay, aqlıma olğan deşetler kele. Bütün qorantamıznı sıtma tutqan edi, yahşı aş, temiz suv, kerekli ilâclar olmağanı içün, er kesniñ az qazanı hastalıqları oldı.
1958 senesinden 1963 senesine qadar men, Samarqand köy hocalığı institutında oqudım, onı bitirgen soñ, meni Buharağa yolladılar.
Resmiy akimiyet ve mahsus organlarınıñ ğayretlerinen, «teñ» halqlar arasında özümni daima çet kişi kibi is ete edim.
(2009 senesi oktâbrniñ 12-nde yazılğan hatırlav)
Neşirge Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqınıñ genotsidini ögrenüv ve onuñ neticelerine qarşı çareler körüv boyunca mahsus komissiya reisiniñ muavini Elvedin Çubarov azırladı