1944 senesi mayısnıñ 18-20-nde NKVD-NKGB mahsus tedbirleri vaqtında Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Urağa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malümatqa köre – 194 111 insan). 2004-2011 seneleri Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» umumhalq aktsiyasını keçirip, sürgünlik şaatlarınıñ 950-ge yaqın hatırlavını topladı. Qırım.Aqiqat arhivlerdeki hatıralarnı derc ete.
Men, Lennar İbraim oğlu Tızıkov, qırımtatarım, 1936 senesi aprelniñ 15-nde Qırım Muhtar Sovet Sotsialistik Cumhuriyetiniñ Aluşta rayonındaki Tuvaq (1945 senesinden soñ Rıbaçye) köyünde dünyağa keldim.
Sürgün etilgende qorantamızda qartanam Tevide Garak, babam İbraim Tızıh (d.s. 1905), anam Gülişe Tızıh (d.s. 1915), men, Lennar Tızıh (d.s. 1936), qardaşım Nariman Tızıh (d.s. 1938), qardaşım Nayr Tızıh (d.s. 1939), qız qardaşım Nayle Tızıh (d.s. 1941) ve qız qardaşım Diyara Tızıh (d.s. 1943) bar edi.
Cenk başlanğanda, 1941 senesine qadar, eki dayım Murat Garak ve Erecep Garak Qızıl orduğa seferber etildi. Cebeden öyle de qaytmadılar. Bir buçuq qatlı yañı evde otura edik. Ayvan aranımız bar edi. Bir sığır ve 10 eçkimiz bar edi. Babam vetfelşeri, firqa azaları namzeti edi. Qırım işğali vaqtında nemseler onı Aluştağa esir aldı. Eki aydan soñ köy sakinleriniñ ricasınen yiberdiler, çünki köyniñ yekâne veterinar ekimi edi.
Sürgün etkende bir buyruq oqumadılar. Olar [askerler] bütün tatarlar Qırımdan çıqarıla, dep aytqan ediler. Toplanmaq içün 15 daqqa berildi.
Bir qaç künlik urba ve aştan ğayrı, başqa bir şey almağa ruhset bermey ediler. Bizni eki tüfekli asker ozğardı.
Bizni mağaz yanındaki meydanda toplap, aqşamğa qadar tuttılar. Soñra maşinalarğa mindirip, Aqmescit tren vokzalına alıp ketkenler. Anda ayvan vagonlarına yüklegenler. Er bir vagonda eñ az altı qoranta bar edi, yerde yatqan ediler. İnsanlar bitlendi. Kenef ve bet yuvacaq suv yoq edi, künde bir kere aş bere ediler. Ölgenlerni defin etmege çare yoq edi, naaşları duraqlar vaqtında yolda qaldırılğan edi. Yolda ekim ve tibbiyet hadimlerini körmedim.
18 künde Özbekistanğa bardıq. Bizni Ferğana vilâyetiniñ Massalskaya stantsiyasına ketirgenler. Stantsiyada vagonlardan çıqarıp, duşqa yuvunmağa yolladılar. Soñra özbek arabalarına yüklep, kolhozlarğa alıp ketkenler.
Suvnı köyden keçken arıqtan ala edik. Aş bermegen ediler
Qorantamız sağ qaldı. Kelgen Haraman kolhozında bizni boş odaları olğan özbek qorantalarına ayırdılar. Ailemiz sobasız ocaqlı bir közlü odağa yerleştirildi. Yaqıt bermediler, suvnı köyden keçken arıqtan ala edik. Aş bermegen ediler. Topraq bermediler. Bizim qorantamız ödünç almadı, amma alğanlar da oldı. Çaresi olğanlar kolhoz tarlalarında çalıştı.
Qorantamız sıtmağa oğradı, qız qardaşlarım Nayle Tızıh ve Diyare Tızıh ve qartanam Tevide Garak vefat etkenler
Komendnant izin bermese, bir yerge ketmege mümkün degil edi. Başqa vilâyetlerge qaçqanlar 20 yıl katorga işlerinen cezalandırılğan edi.
Sürgünlikniñ birinci yılı qorantamız sıtmağa oğradı, qız qardaşlarım Nayle Tızıh (d.s. 1941) ve Diyare Tızıh (d.s. 1943) ve qardaşım Tevide Garak (70 yaşında) vefat etkenler. Şaraitler olmağanı içün ve aş yetmegeni içün qırımtatarlar kütleviy şekilde can bere edi. Bazıları qorantalarnen vefat ete edi.
Milliy arekette faal olğanım içün 1966 senesi Özbek Sovet Sotsialistik Cumhuriyetiniñ Angren şeerinde 10 insan arasında mahküm etilip, 2 yıl umumiy rejim lagerlerinde qalmama üküm etildim
Tek özbek mekteplerinde oqumağa çaremiz bar edi. Qorantamız Molotovskiy (1957 senesinden soñ Uçkuprik rayonı – QA) rayonınıñ Uçkuprik rayon merkezine köçken soñ rus mektebine oqumağa kirdim. 7 sınıfnı bitirip, 1954 senesi Kokand avtomobil yolları oquv yurtuna oqumağa kirdim, 1958 senesi onı bitirdim.
Milliy ananelerimizni tek 1956 senesinden soñ kütip başladıq. Akimiyet vekillerinen vatan Qırımğa avdet meselelerini laf etmege, qırımtatarlarnıñ vatan Qırımğa qaytmasınen bağlı mektüp yazıp Sovetler Birligi Kommunist Firqasınıñ Merkeziy Komitetine yollamağa yasaqlanğan edi. Milliy arekette faal olğanım içün 1966 senesi Özbek Sovet Sotsialistik Cumhuriyetiniñ Angren şeerinde 10 insan arasında mahküm etilip, 2 yıl umumiy rejim lagerlerinde qalmama üküm etildim.
1992 senesiniñ soñunda Qırımğa qaytıp oldım. Qarasuvbazar rayonında, Burulça (Tsvetoçnoye) köyünde yaşayım.
(2009 senesi sentâbrniñ 6-nda yazıp alınğan hatırlavlar)
Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqı genotsidini ögrenüv ve aqibetlerini yeñüv Mahsus komissiyasınıñ reis muavini azırladı